زری خوشکام

30سال ممنوع التصویر بود؛ زری خوشکام یا زهرا حاتمی. اما سال‌ها بعد، اولین تجربه جدی زری خوشکام در سینمای پس از انقلاب، با نام زهرا حاتمی، در فیلم «سیمای زنی در دوردست» به کارگردانی علی مصفا در سال ۱۳۸۲ رقم خورد.

زهرا «زری» خوشکام در سال ۱۳۲۶ در اصفهان به دنیا آمد. او تحصیلات خود را در تهران و لندن ادامه داد و موفق به اتمام یک دوره چهار ساله باله در سازمان ملی باله شد. علاقه و اشتیاق او به هنر، ابتدا او را به سمت رقص کشاند. در همین راستا، دوره آموزشی رقص باله را در سازمان ملی باله ایران گذراند. پس از آن، در سال ۱۳۵۰ و در سن ۲۴ سالگی، وارد دنیای سینما شد.

او فعالیت سینمایی خود را با فیلم «آدمک» به کارگردانی خسرو هریتاش آغاز کرد، اما با فیلم «کلبه‌ای آن سوی رودخانه» به کارگردانی و فیلمبرداری احمد شیرازی و تهیه‌کنندگی محمدعلی جعفری به شهرت رسید.

حضور زری در این فیلم، توجه بسیاری از سینماگران ایرانی را به خود جلب کرد؛ استعداد بازیگری او، که بعدها منتقدانی همچون علیرضا نوری‌زاده او را یکی از با استعدادترین بازیگران زن سینمای ایران خواند، در کنار زیبایی و جسارتش در پذیرش نقش‌های چالش‌برانگیز، باعث شد تا پیشنهادهای فراوانی برای بازی در فیلم‌های فارسی دریافت کند.

زری خوشکام علاوه بر حضور در فیلم‌های عامه‌پسند، در فیلم‌های هنری و موج نوی سینمای ایران نیز ظاهر شد. از جمله این آثار می‌توان به «آدمک» ساخته خسرو هریتاش (۱۳۵۰)، «تپلی» ساخته رضا میرلوحی (۱۳۵۱) بر اساس داستان«موش‌ها و آدم‌ها» نوشته جان اشتاین‌بک، و «خواستگار» ساخته علی حاتمی (۱۳۵۱) اشاره کرد و می‌توان گفت که این تنوع نقش‌ها نشان از توانایی و انعطاف‌پذیری او به عنوان یک بازیگر حرفه‌ای داشت.

او در سال 1350 با علی حاتمی، جوان‌ترین و کم‌سن‌وسال‌ترین کارگردان و فیلمنامه‌نویس سینمای فارسی در آن زمان ازدواج کرد که با حاشیه‌های فراوانی همراه بود.

علی حاتمی در مصاحبه‌ای اعلام کرده بود که: «از این پس، زری فقط در فیلم‌های خودم حضور خواهد داشت». با این حال، پس از تولد نخستین و تنها فرزندشان، لیلا حاتمی، در ۹ مهر ۱۳۵۱، زری خوشکام عملاً از سینما کناره‌گیری کرد.

پیش از انقلاب، او تنها یک بار دیگر بر پرده ظاهر شد و آن هم در نقش عزت‌الدوله، همسر امیرکبیر، در مجموعه تلویزیونی «سلطان صاحبقران» (۱۳۵۴) به کارگردانی همسرش بود.

خوشکام پس از انقلاب با نام زهرا حاتمی به زندگی خود ادامه داد و یکی از معدود نقش‌هایی که او در این دوران ایفا کرد، حضور در مجموعه تلویزیونی «هزاردستان» بود. او در این سریال نقش آمینه اقدس، عروس محبوب خان مظفر (با بازی عزت‌الله انتظامی) را داشت. در نهایت، با شروع موج ممنوعیت فعالیت بازیگران قبل از انقلاب، زهرا حاتمی نیز به طور رسمی ممنوع‌الکار شد.

او در رابطه با ممنوع‌التصویری خود در گفت‌وگو با شرق گفته بود:

 « متأسفانه مسئولان وقت هیچ توجهی به سابقه کاری و شخصیت حرفه‌ای من نداشتند و براساس سلیقه تصمیم گرفتند. چند سال بعد از انقلاب، ما درحال ساخت دکور شهرک سینمایی ایتالیا بودیم و هزینه‌های بسیار کردیم. وقتی برگشتیم، آنجا را کلنگ زدیم و همین‌طورکه علی مشغول ساخت شهرک بود، کار «هزاردستان» را هم در کاخ گلستان پیش می‌برد. 

دو، سه سال کار کردیم. این وسط وقفه‌هایی هم بود. چون مدیران مدام تغییر می‌کردند و باز تا می‌آمدند و بر مسند می‌نشستند و تا پول بدهند برای پروژه، فیلم‌برداری چند ماه متوقف می‌شد. ما نیمی از کار را فیلم‌برداری کرده بودیم و من نقش مقابل آقای انتظامی را بازی می‌کردم. یک‌دفعه نامه‌ای به دست آقای حاتمی از شبکه رسید که از ممنوع‌بودن نمایش چهره من خبر می‌داد و در آن گفته شده بود دیگر من در ادامه پروژه همکاری نداشته باشم.

آقای حاتمی هم جواب داد که نه؛ چون این خانم نسبتی با من دارد، ولی کار از نیمه گذشته و من دیگر نمی‌توانم بازیگر دیگری جای ایشان بگذارم. من تا آخر کار حضور داشتم و یک ریال دستمزد که به من داده نشد هیچ، یک کامیون آجر به ارزش ٥٠ هزار تومان آن زمان، که از زمان ساخت خانه‌مان باقی‌مانده بود را هم برای ساخت شهرک فرستادم و اهالی سازمان هزینه‌ای در قبال آن ندادند. بعد هم تمام بخش‌هایی که من حضور داشتم را قیچی کردند و از سریال بیرون گذاشتند (با خنده). یک‌جور‌هایی قصه اصلا از بین رفت. طفلک علی اصلا نمی‌دانست چطور سروته قصه را به‌هم وصل کند. »

در مجموع از آثار او پس از انقلاب می‌توان به جهان پهلوان تختی (۱۳۷۶)، تهران روزگار نو (۱۳۷۸)، سیمای زنی در دوردست (۱۳۸۲)، در دنیای تو ساعت چند است؟ (۱۳۹۳)، شعله‌ور (۱۳۹۵) و طلاخون (۱۳۹۹) اشاره کرد.

از آثار پیش از انقلاب خوشکام نیز می‌توان فیلم‌های آدمک (۱۳۵۰)، کلبه‌ای آن‌سوی رودخانه (۱۳۵۰)، الکلی (۱۳۵۰)، رشید (۱۳۵۰)، مرد هزار لبخند (۱۳۵۰)، توبه (۱۳۵۱)، تپلی (۱۳۵۱) و خواستگار (۱۳۵۱) نام برد و علاوه بر این‌ها در سریال‌های سلطان صاحبقران (۱۳۵۴) و هزاردستان (۱۳۶۶–۱۳۵۸) ایفای نقش کرد.

زهرا یا زری خوشکام بازیگر قدیمی سینما، امروز 28 اردیبهشت ماه، در سن 77 سالگی درگذشت.