ساز مخالف «خدمات» با روند نزولی تورم

به گزارش اکوایران، تورم مهم‌ترین شاخص قیمتی است که نشان می‌دهد قیمت یک سبد مشخص از کالا و خدمات در هر ماه چند درصد نسبت به گذشته تغییر کرده است. نرخ سالانه این شاخص، میانگین تغییرات قیمت در 24 ماه منتهی به ماه مورد بررسی را در ماهیت خود جای داده است. بنابراین، تورم سالانه می‌تواند نماگر خوبی از تغییر قیمت‌ها در بلندمدت باشد.

داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد که تورم سالانه کالاهای خوراکی، از ابتدای سال 1401 تا اوایل سال 1402 صعودی بوده اما بعد از آن رو به کاهش گذاشته است. در مقابل، تورم سالانه خدمات از ابتدای سال 1401 با شیب کندی کاهش یافته و از شهریور آن سال به بعد افزایش یافته است. درست از زمانی که تورم سالانه خوراکی‌ها با شیب تندی کاهش یافته، تورم سالانه خدمات با سرعت بالایی روند صعودی خود را ادامه داده است.

سر ناسازگاری تورم خدمات با روند نزولی تورم خوراکی‌ها

محاسبه تورم بر اساس طراحی یک سبد مصرف برای خانوارها انجام می‌شود. در این محاسبه، طبق سال پایه مشخص که در گزارشات مرکز آمار، سال 1400 است، سبد مصرف مشخصی برای خانوارها طراحی می‌شود. این سبد، متشکل از کالاهای خوراکی و غیرخوراکی است که هر کدام وزن به خصوصی دارد. این وزن بر اساس میزان استفاده هر خانوار از هر یک از اقلام موجود در سبد تعیین می‌شود.

به منظور محاسبه سالانه نرخ تورم، میانگین تغییر قیمت این سبد یکسان در دوازده ماه منتهی به ماه مورد بررسی، بر میانگین تغییر قیمت همان سبد در دوازده ماه منتهی به ماه مورد بررسی در یک سال قبل تقسیم می‌شود.

داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد که تورم سالانه خوراکی‌ها در اردیبهشت سال 1401 برابر با 49.1 درصد بوده است. این نرخ از ماه بعد شدیدا افزایش می‌یابد تا جایی که در اردیبهشت سال 1402 به سطح 74.9 درصد می‌رسد. به نظر می‌رسد یکی از دلایل اصلی این سیر صعودی، اجرای سیاست حذف ارز ترجیحی در خرداد سال 1401 باشد. علت تداوم اثر آن تا سال 1402 نیز به روش محاسبه تورم سالانه باز می‌گردد. چون تغییرات قیمت در 12 ماه منتهی به اردیبهشت سال 1402 در تورم سالانه این ماه منظور می‌شود، آثار سیاست حذف ارز ترجیحی تا این ماه در تورم سالانه باقی مانده است.

از خرداد سال گذشته به بعد، تورم سالانه خوراکی‌ها رو به کاهش گذاشته و هر ماه نسبت به ماه قبل کمتر شده است. برای مثال، این نرخ از نزدیک به 75 درصد در اردیبهشت سال گذشته، به 45 درصد در بهمن سال قبل و در نهایت به 37.3 درصد در فروردین امسال اُفت کرده است.

این درحالی است که تورم سالانه «خدمات و کالاهای غیرخوراکی» روند کاملا متفاوتی داشته و رفتار متضادی از خود نشان داده است. تورم سالانه اقلام غیرخوراکی و خدمات تا اواسط سال 1401 سیر نزولی داشته و از شهریور آن سال به بعد رو به افزایش گذاشته است. این افزایش خصوصا از اوایل سال 1402 شدت گرفته است. برای مثال، این نرخ در اردیبهشت سال قبل 38 درصد بوده و در آبان ماه به بیش از 41 درصد رسیده است. در دی ماه نیز تورم سالانه خدمات، 41.4 درصد ثبت شده است. پس از آن، تورم سالانه خدمات نزولی می‌شود اما سرعت کاهش آن در مقایسه با سرعت کاهش تورم در کالاهای خوراکی بسیار آهسته است. آخرین آمارهای در دسترس نشان می دهد که تورم سالانه خدمات در فروردین امسال روی سکوی 39.5 درصدی ایستاده است.

در توضیح چرایی این مشاهده می‌توان گفت که تورم کالاهای خوراکی مستقیما طبق سبد خوراکی خانوارها محاسبه می‌شود. در این سبد، اقلامی که وزن بالاتری دارند معمولا مشمول قیمت‌گذاری دستوری شده‌اند. برای مثال، گوشت که یکی از اقلام با وزن بالا در سبد خوراکی خانوارها است مستقیما کنترل شده و حتی اگر قیمت آن در بازار آزاد افزایش یابد، عرضه با قیمت تنظیم بازاری تا حدی مانع از افزایش تورم آن می‌شود. اقلامی مثل نان و غلات نیز توسط دولت قیمت‌گذاری می‌شود. این در حالی است که اقلام غیرخوراکی و خدمات معمولا مشمول تعرفه گذاری دولتی نمی‌شوند. به نظر می‌رسد که به همین علت، تورم سالانه کالاهای خوراکی نزولی و تورم سالانه خدمات و اقلام غیرخوراکی صعودی شده است.