دست به دامن خلیج‌فارس؛ دوحه میانجی توافق تازه‌ای می‌شود؟

به گزارش اکوایران، ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین طی این هفته و پیش از کنفرانس صلح ۱۵ ژوئن سوئیس، برای جلب حمایت قطر به این کشور سفر کرد. او امیدوار است که توجه جهانی را بار دیگر به جنگ روسیه در اوکراین جلب کند.

به نوشته المانیتور، روز چهارشنبه، زلنسکی در دوحه با شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر دیدار کرد. این اولین سفر او به این کشور طی سه سال گذشته و از زمان روی کار آمدنش به عنوان رئیس‌جمهور در سال ۲۰۱۹، دومین سفرش به دوحه است.

پس از این دیدار، زلنسکی در شبکه‌های اجتماعی اعلام کرد که آن‌ها درباره مذاکرات صلح آتی اوکراین که در بورگنستوک آلپ برگزار می‌شود و تلاش برای آزادی شهروندان اوکراینی که در جریان جنگ دستگیر شده و اکنون در بازداشت روسیه به سر می‌برند، گفتگو کرده‌اند. او همچنین از قطر خواست تا از «فرمول صلح» او برای پایان‌دادن به جنگ حمایت کند.

زلنسکی گفت: «حمایت قطر از فرمول صلح مهم است. ما درباره مقدمات اجلاس جهانی صلح که شامل آزادی شهروندان اوکراینی اسیر و تبعیدشده نیز می‌شود، صحبت کردیم».

آنچه زلنسکی می‌خواهد

در نوامبر ۲۰۲۲، زلنسکی فرمول صلح خود را ارائه داد. این فرمول خواستار خروج کامل نیروهای روسیه از خاک اوکراین و همچنین تشکیل دادگاهی برای محاکمه جنایات جنگی روسیه است.

در ۱۵ ژوئن، سوئیس به مدت دو روز میزبان اجلاسی برای جلب حمایت از پیشنهاد زلنسکی خواهد بود. هدف از این رویداد ایجاد چهارچوبی برای صلح و نقشه‌راهی برای مشارکت احتمالی روسیه در این روند بوده، البته این کشور به اجلاس دعوت نشده است. فرمول زلنسکی در مورد پارامترهای صلح می‌گوید: «تلاش‌های ملی و بین‌المللی برای جمع‌آوری شواهدی که رهبری روسیه آن‌ها را پنهان کرده، از جمله توسط دیوان کیفری بین‌المللی باید ادامه یافته و تقویت شود».

دفتر زلنسکی به رویترز گفته که تا اوایل ژوئن، ۱۰۷ کشور و سازمان بین‌المللی حضور خود در این اجلاس را تأیید کرده‌اند. در همین حال، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین در ماه می گفت که این کنفرانس «بی‌فایده» خواهد بود و چین نیز اعلام کرد که در آن شرکت نخواهد کرد.

زلنسکی همچنین از «حمایت قطر از حاکمیت و تمامیت ارضی اوکراین» و همچنین حمایت این کشور از قطعنامه‌های سازمان ملل متحد برای محکوم‌کردن حمله روسیه و تلاش‌ها برای بازگرداندن کودکان اوکراینی از روسیه قدردانی کرد.

روز چهارشنبه، دولت قطر در بیانیه‌ای گفت که شیخ تمیم و زلنسکی درباره وضعیت جاری اوکراین، از جمله «تلاش‌های جامعه جهانی برای توقف درگیری و محافظت از غیرنظامیان و باز نگه داشتن همه کانال‌های ارتباطی برای حل بحران از طریق مذاکره و ابزارهای دیپلماتیک» گفتگو کرده‌اند.

این بیانیه افزود که دو طرف روابط دوجانبه بین قطر و اوکراین و راه‌های تقویت آن را بررسی کرده‌اند. همچنین شیخ تمیم به افتخار زلنسکی و هیئت او ضیافتی ترتیب داد.

بازگرداندن اسرای اوکراینی از روسیه پیش از برگزاری نشست، برای کی‌یف اولویت دارد. اوکراین روسیه را متهم کرده که از آغاز تهاجم، حدود ۲۰ هزار کودک اوکراینی را به طور غیرقانونی ربوده است. روسیه می‌گوید این کودکان برای حفاظت از مناطق جنگی منتقل شده‌اند. انتقال اجباری غیرنظامیان طبق قوانین بین‌المللی غیرقانونی است.

ماه گذشته، قطر در تبادلی میانجیگری کرد که طی آن، روسیه شش کودک را به اوکراین بازگرداند. تبادلات مشابهی در ماه آوریل و مارس نیز انجام گرفت که شامل بازگرداندن کودکان به روسیه نیز می‌شد. خبرگزاری دولتی تاس روسیه در ماه می گزارش داد که تاکنون، شش کودک برای پیوستن به خانواده‌هایشان از اوکراین به روسیه بازگردانده شده‌اند.

چرا قطر؟

رایان بول، تحلیلگر ارشد خاورمیانه در شرکت اطلاعات ریسک رِین می‌گوید که بازگرداندن کودکان اوکراینی از روسیه احتمالاً دلیل اصلی سفر زلنسکی به دوحه است. بول به المانیتور گفت: «اوکراین می‌خواهد به طور خاص ببیند آیا قطر می‌تواند دوباره کودکان اوکراینی را از اسارت روسیه بیرون بیاورد»؟

روابط دوستانه قطر با روسیه ممکن است انگیزه دیگری برای سفر زلنسکی بوده باشد. بول گفت که این امکان وجود دارد که زلنسکی به دنبال «سنجش حال و هوای روسیه در مورد مذاکرات احتمالی آتش‌بس» باشد.

او گفت: «فکر می‌کنم اوکراینی‌ها مشغول بررسی این مسئله هستند و به دنبال کشورهایی مانند قطر، امارات متحده عربی، ترکیه و عربستان سعودی برای راه‌اندازی چنین مذاکراتی خواهند بود».

روسیه و قطر تولیدکنندگان عمده گاز طبیعی به شمار آمده و «سازمان سرمایه‌گذاری قطر» حدود ۱۹ درصد از سهام «روس‌نفت»، غول انرژی روسیه را در اختیار دارد. آخرین‌بار در ژوئن ۲۰۲۳، شیخ تمیم و ولادیمیر پوتین برای گفتگو در مورد روابط دوجانبه، تلفنی با هم صحبت کردند.

به گفته یک اندیشکده مستقر در کی‌یف، تلاش‌های قطر برای معرفی خود به عنوان میانجی در درگیری‌های بین‌المللی یکی از دلایلی بوده که اوکراین برای کمک به بازپس‌گیری کودکان به این کشور رو انداخته است.

در گزارش ماه آوریل شورای سیاست خارجی «پریزم اوکراین» آمده است: «معرفی خود به عنوان قطب ژئوپلیتیکی برای میانجی‌گری و گفت‌وگو، جزئی مهم از رویکرد شبکه‌محور دوحه است. اوکراین قطر را یکی از دوستانه‌ترین کشورهای خاورمیانه می‌داند».

علاقه قطر به میانجی‌گری برای تبادل زندانیان بین روسیه و اوکراین با نقش دیرینه‌اش به عنوان میانجی در عرصه بین‌المللی همخوانی دارد. علاوه بر تلاش‌های میانجی‌گری در بحران اوکراین و روسیه، دوحه در مذاکرات آتش‌بس بین اسرائیل و حماس نیز بسیار فعال بوده است.

بول خاطرنشان کرد: «همه چیز درباره به تصویر کشیدن قطر به عنوان بازیگری بشردوست و یک قدرت دیپلماتیک سازنده بین‌المللی است». او افزود: «آن‌ها در تلاشند تا ضرورت وجود خود برای دیپلماسی بین‌المللی را به نمایش بگذارند که برای ایالات متحده به عنوان تضمین‌کننده دفاعی این کشور ارزشمند است، اما همچنین برای دوحه در سراسر جهان اعتبار و نفوذ نرم به ارمغان می‌آورد».

از زمان حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲، سایر کشورهای حوزه خلیج فارس نیز تلاش کرده‌اند میان این دو کشور میانجی‌گری کنند. هفته گذشته، امارات متحده عربی از توافقی برای تبادل ۱۵۰ اسیر بین روسیه و اوکراین خبر داد. این توافق پس از معاوضه مشابهی صورت گرفت که در ماه فوریه توسط امارات انجام گرفت و منجر به آزادی ۱۰۰ اسیر جنگی از هر طرف گردید.

در ماه فوریه، زلنسکی برای گفتگو در مورد کنفرانس صلح از عربستان سعودی بازدید کرد و این پادشاهی در آگوست ۲۰۲۳ میزبان اجلاسی برای بحث در مورد پیشنهاد صلح اوکراین بود.

زلنسکی همچنین در ماه می سال گذشته و در اولین سفر خود به عربستان سعودی، در اجلاس سران اتحادیه عرب شرکت کرد. او خطاب به این نهاد گفت که برخی کشورهای منطقه از اقدامات روسیه «چشم‌پوشی می‌کنند»، اما از «اکثر» اعضای اتحادیه عرب برای حمایت از اوکراین قدردانی کرد.

آخرین‌بار در ژوئن ۲۰۲۳، شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، وزیر خارجه قطر در سفرش به کی‌یف با زلنسکی دیدار کرد و در آن دیدار، وعده کمک مالی ۱۰۰ میلیون دلاری برای نیازهای بشردوستانه اوکراین را اعلام کرد. در ماه آوریل نیز دوحه وعده کمک ۳ میلیون دلاری به کمیساریای عالی حقوق بشر پارلمان اوکراین را داد.

قطر شریک نزدیک ایالات متحده بوده و میزبان بزرگترین پایگاه نظامی آمریکا در خاورمیانه است و در سال ۲۰۲۲، به عنوان متحد اصلی غیرناتویی واشنگتن شناخته شد.

اما علی‌رغم روابط گرم سیاسی، روابط تجاری بین قطر و اوکراین چندان قابل توجه نیست. بر اساس داده‌های رصدخانه پیچیدگی اقتصادی، در سال ۲۰۲۲ قطر ۱۶.۵ میلیون دلار کالا، عمدتاً پلیمرهای اتیلن (نوعی پلاستیک)، به اوکراین صادر کرد. در همان سال، اوکراین ۴۳.۹ میلیون دلار به قطر صادرات داشت که عمده‌ترین اقلام آن روغن‌های بذر و لوله‌های آهنی بود. بر اساس گزارش خبرگزاری رسمی قطر، تجارت قطر و روسیه در سال ۲۰۲۲ به بیش از ۱۵۵ میلیون دلار رسید.