نیویورک‌تایمز؛ معمای ترامپ و برجام برای پزشکیان

به گزارش اکوایران، کارشناسان و مقامات فعلی و سابق می‌گویند که با انتخاب نامزد اصلاح‌طلبان، مسعود پزشکیان به عنوان رئیس جمهور ایران، ممکن است شاهد نرم شدن سیاست خارجی سفت‌وسخت تهران و حتی فرصتی برای یک گشایش دیپلماتیک جدید باشیم.

عمل‌گرایی در برابر تقابل‌گرایی

به نوشته نیویورک‌تایمز، پزشکیان تجربه مستقیم کمی در سیاست خارجی دارد. اما او متعهد شده است که نخبه‌ترین و جهان‌رواترین دیپلمات‌های ایران را برای اجرای برنامه‌های خارجی‌اش به کار بگیرد و امیدها را برای روابط گرم‌تر با غرب افزایش داد.

دنیس راس، دستیار ویژه سابق رئیس جمهور در زمان باراک اوباما و مذاکره کننده کهنه‌کار خاورمیانه، گفت که آقای پزشکیان «نماینده موضع عمل‌گرایانه‌تر و رویکردی کم‌تر تقابلی نسبت به بیرون و داخل است». با این حال، آقای راس خاطرنشان کرد، دیگر نهادها، «کارهای زیادی برای محدود کردن» دستور کار بین‌المللی آقای پزشکیان انجام خواهند داد.

بیشتر اختیارات رئیس جمهور ایران به مسائل داخلی محدود می‌شود و تصمیم‌گیری‌های کلان سیاسی به‌ویژه در امور خارجی و برنامه هسته‌ای ایران، با نظر نهادهای عالی انجام می‌شود.

سیاست خارجی سازش‌ناپذیر

دیپلمات‌ها و تحلیل‌گران می‌گویند که سیاست‌های خارجی ایران در سال‌های اخیر به‌طور فزاینده‌ای سازش ناپذیر شده و این روند ممکن است در دوره آقای پزشکیان ادامه یابد. این رویکرد شامل تحکیم ائتلاف‌ها با دیگر دولت‌های تجدیدنظر طلب در نظم جهانی است و علیرغم وضعیت نامشاعد داخلی و ضعف اقتصادی، خود را به عنوان قدرتی قابل توجه در خاورمیانه و غرب تصویر کرد.

ری تکیه، کارشناس مسائل ایران در شورای روابط خارجی، می‌گوید: «محور مقاومت ایران به‌قدری موفق بوده که به سختی می‌توان درک کرد که چرا کسی باید به دنبال برهم زدن سیاستی باشد که به تهران اجازه می‌دهد تا قدرت خود را با مصونیت به نمایش بگذارد».

تعامل با جهان

به گفته تحلیلگران، جایی که رئیس جمهور ممکن است بیشترین تأثیر را در سطح بین المللی داشته باشد، شکل دادن به نحوه نگرش جهان به سیاست‌های ایران است، عمدتاً از طریق دیپلمات‌هایی که انتخاب می‌کند. از این نظر، تضاد بین پزشکیان و رقیب اصلی او، سعید جلیلی، محافظه‌کارِ غرب ستیز، واضح است.

کارشناسان مرکز استیمسون در تحلیلی در خرداد ماه نوشتند که در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد تندرو، جلیلی با توافق با قدرت‌های جهانی برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران در ازای رهایی از تحریم‌های اقتصادی، قاطعانه مخالف بود. در عوض، او برای غنی‌سازی اورانیوم تا سطح تسلیحاتی فشار می‌آورد.

علی واعظ، مدیر بخش ایران در گروه بین المللی بحران گفت: «رویکرد او منجر به انزوای ایران شد. او به ارزش تعامل با غرب اعتقادی ندارد». او گفت: «فکر می‌کنم در زمان پزشکیان شانس پیشرفت دیپلماتیک افزایش خواهد یافت».

تسهیل روابط با غرب

آقای پزشکیان گفته که مصمم به تعیین یک سیاست تعاملی بین‌المللی است و از آرام کردن روابط با غرب با هدف پایان دادن به تحریم‌ها حمایت می‌کند. او می‌گوید که می‌خواهد ارتباط با اکثر دولت‌های دیگر در سراسر جهان را تقویت کند، اما همچنین نسبت به توجه بیش از حد به اتحاد با روسیه و چین هشدار داده است. آقای واعظ گفت که «این به این دلیل است که آن‌ها می‌توانند از ایران سوء استفاده کنند» و آن را در سطح جهانی بیشتر منزوی کنند.

آقای پزشکیان در اردیبهشت ماه گفت: «اگر می‌خواهیم بر اساس این سیاست کار کنیم، باید با همه [کشورها] خوب رفتار کنیم و با همه بر اساس عزت و منافع رابطه خوبی برقرار کنیم. هرچه روابط خارجی خود را بهبود بخشیم، به سیاست مذکور نزدیک‌تر می‌شویم، اما هر چه تنش‌ها بیشتر شود، از آن دور می‌شویم و اوضاع بدتر می‌شود.»

فاکتور ترامپ

یک آزمون کلیدی برای علاقه ایران به دیپلماسی با غرب در این خواهد بود که آیا ایران به تلاش‌ها برای احیای توافق هسته‌ای 2015 پاسخ می‌دهد یا خیر، موضوعی که با نامزدی رئیس‌جمهور سابق آمریکا، دونالد ترامپ پیچیده شده است.

توافق برجام از نظر فنی سال آینده منقضی می‌شود، اما از زمانی که آقای ترامپ ایالات متحده را در سال 2018 از توافق خارج کرد و تحریم‌های آمریکا را مجدداً اعمال کرد، این توافق کاملاً از بین رفته است. این امر ایران را بر آن داشت تا غنی سازی اورانیوم خود را به حدی افزایش دهد که کارشناسان می‌گویند اکنون می‌تواند طی چند روز یا هفته، سوخت لازم برای گریز هسته‌ای را تولید کند.

ایران مدت‌هاست که بر صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای‌اش اصرار داشته و مقامات آمریکایی می‌گویند هیچ مدرکی دال بر تلاش جاری برای تسلیح برنامه هسته‌ای ایران وجود ندارد، اما اسرائیلی ها ادعا می‌کنند که چنین تلاش‌هایی تحت عنوان تحقیقات دانشگاهی در حال انجام است.

کاترین اشتون، دیپلمات بریتانیایی که در زمان دستیابی به توافق موقت در سال 2013، به عنوان مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بر مذاکرات هسته‌ای نظارت داشت، از نزدیک با آقایان جلیلی و ظریف بر سر میز مذاکره همکاری داشت. او گفت که آقای جلیلی بیش از همه به «کش دادن مذاکرات و در عین حال حصول اطمینان از عدم دستیابی آن به پیشرفت یا نتیجه واقعی» اهمیت می‌داد. اشتون اذعان دارد که آقای ظریف «درک بسیار بهتری از آمریکا و اروپا و عزم راسخ برای تامین آینده ایران در منطقه» داشت.

رهبر انقلاب به ایرانی‌ها نسبت به انتخاب رئیس‌جمهوری هشدار داده بود که ممکن است نسبت به غرب، به‌ویژه ایالات متحده، بیش از حد باز باشد. دیپلمات‌ها همچنین خاطرنشان می‌کنند که گرم شدن روابط تجاری با روسیه در دهه گذشته، پس از سال‌ها بی‌اعتمادی و اختلاف نظر، به ایران کمک کرده تا با ادامه انزوای بین‌المللی کنار بیاید.

کارشناسان مرکز استیمسون نوشتند که جنگ در غزه تنش‌ها بین ایالات متحده و نیروهای تحت حمایت ایران در لبنان، سوریه، عراق و یمن را تشدید کرده و احتمال توافق‌های جدید بین واشنگتن و تهران را کاهش داده است.

اجتناب از درگیری با ایالات متحده

با این حال، ایرانی‌ها می‌دانند که ایالات متحده مصمم است از گسترش درگیری در خاورمیانه اجتناب کند و پیام‌های پشت‌پرده‌ای برای تأکید بر خطرات آن بین دو پایتخت وجود داشته است.

مبادله زندانیان سال گذشته بین دو کشور، مانند مذاکرات غیرمستقیم بر سر برنامه هسته‌ای، امید به همکاری دیپلماتیک بیشتر را برانگیخت. اما ایران اکنون بر این موضوع متمرکز شده است که در صورت پیروزی مجدد در انتخابات نوامبر، چگونه با او برخورد کند.

به گفته راس، مذاکره کننده سابق، رئیس جمهور جدید ایران در تنظیم موازنه بین «عمل‌گرایی و پایبندی به هنجارهای ایدئولوژیکی که رهبری تعیین می‌کند» حدی از آزادی عمل را خواهد داشت.

اما اثر آن در روابط خارجی پزشکیان، به ویژه با ایالات متحده، محدود است، جایی که رهبر انقلاب محدودیت‌های مشخصی را تعیین کرده است. آقای راس گفت، حتی در مورد توافق هسته‌ای 2015، رهبری از آن فاصله گرفت و وقتی ترامپ از آن خارج شد، گفت: «من به شما گفته بودم».