المانیتور: چراغ سبز به پزشکیان/ زوج عراقچی-خرازی روابط با غرب را بهبود می‌بخشند؟

به گزارش اکوایران، مسعود پزشکیان پس از درگذشت ابراهیم رئیسی در سانحه سقوط هلی‌کوپتر، به عنوان رئیس‌جمهور جدید ایران انتخاب شد. هرچند ریاست‌جمهوری در ایران اختیار تام ندارد، اما همچنان دارای نفوذ بوده و پیروزی یک اصلاح‌طلب امیدها برای تغییر را زنده کرده است. با افزایش گمانه‌زنی‌ها مبنی بر اینکه ممکن است تهران تحت رهبری پزشکیان به طور فزاینده‌ای به سمت غرب تمایل یابد، این امر احتمالاً بر روابط جمهوری اسلامی با همسایه‌اش پاکستان تأثیر بگذارد.

به نوشته المانیتور، پزشکیان که انتظار می‌رود در ۳۰ جولای سوگند یاد کند، تنها فرد میانه‌رو از میان شش نامزدی بود که به انتخابات راه یافتند؛ بنابراین شاید ایران در مسیر تجدیدنظر سیاست‌هایش قرار گرفته باشد. رئیس‌جمهور منتخب در سخنرانی پس از انتخابات گفت که برای «عبور از بحران‌ها» با مجلس و قوه قضائیه همکاری خواهد کرد.

شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان در تاریخ ۸ ژوئیه به صورت تلفنی با پزشکیان صحبت کرد تا پیروزی او را تبریک بگوید. شریف با تأکید بر روابط عمیق بین پاکستان و ایران گفت که مشتاق است همکاری‌های دوجانبه در زمینه تجارت، انرژی و امنیت منطقه‌ای را تقویت کرده و طبق بیانیه دفتر شریف، پزشکیان نیز تمایل خود برای تعمیق روابط دوجانبه را ابراز کرد.

با توجه به اینکه سیاست خارجی ایران مستقیماً بر امنیت مرزی پاکستان، چشم‌انداز همکاری‌های اقتصادی و روابط دیپلماتیک با کشورهایی مانند چین و کشورهای عربی تأثیر می‌گذارد، اسلام‌آباد منتظر ارزیابی اقدامات اخیر تهران است.

زوج عراقچی-خرازی؛ آیا ایران به غرب می‌چرخد؟

روبرتو نِچیا، تحلیلگر و پژوهشگر مسائل ایران در بحث درباره تغییرات احتمالی در سیاست خارجی تهران به المانیتور گفت ارکان اصلی سیاست جمهوری اسلامی در نهادهای عالی‌تری تعریف می‌شود؛ جایی که امثال سعید جلیلی تندرو در آن‌ها‌ هم‌چنان نفوذ قابل توجهی دارند.

با این حال، نچیا پیش‌بینی کرد که پزشکیان «سعی خواهد کرد روابط خوب فعلی با چین، کشورهای عربی و افغانستان را با تمرکز بیشتر بر غرب، به ویژه ایالات متحده، برای کاهش فشار تحریم‌ها بر اقتصاد ایران متعادل کند».

نچیا در این باره گفت او قبلاً چراغ سبز را دریافت کرده و اگر عباس عراقچی به عنوان وزیر امور خارجه منصوب شود، با توجه به روابط عالی عراقچی با کمال خرازی، رئیس با نفوذ شورای عالی روابط خارجی که طرفدار هماهنگی نزدیکتر بین وزارت امور خارجه و نهادهای عالی در سیاست خارجی است، پتانسیل بهبود روابط با غرب افزایش می‌یابد.

واگرایی و تنش میان ایران و پاکستان

روابط تهران و اسلام‌آباد در سال‌های اخیر به خصوص به دلیل حملات گروه‌های شورشی و جدایی‌طلب که در امتداد مرز طولانی و صعب‌العبور ۵۶۰ مایلی ایران و پاکستان پنهان شده‌اند، شدیداً متشنج شده است.

اوایل امسال، ایران حمله هوایی غافلگیرکننده‌ای در این منطقه انجام داد و روز بعد، پاکستان با حملات موشکی پاسخ داد. اگرچه این موضوع به سرعت مهار شد، اما ریشه‌های آن همچنان باقی است.

مسئله دیگر، خط لوله گاز راکد ایران-پاکستان است که اسلام‌آباد به دلیل تحریم‌ها علیه تهران نمی‌تواند آن را تکمیل کند و در صورت عدم تکمیل آن، ایران پاکستان را به جریمه ۱۸ میلیارد دلاری تهدید کرده است. اگر برجام احیا شود، اصلی‌ترین مانع بر سر راه ساخت این خط لوله در خاک پاکستان برطرف خواهد شد.

سعید عظیمی، روزنامه‌نگار ایرانی ساکن تهران به المانیتور گفت: «پزشکیان رویکرد مشخصی در مورد مسائل مرزی بین ایران و پاکستان ترسیم نکرده و به احتمال زیاد، تغییری ایجاد نخواهد کرد. با این حال، او در مبارزات انتخاباتیش بر روی بازگشایی بازارچه‌های محلی در مرز برای ایجاد اشتغال بیشتر برای مردم سیستان و بلوچستان ایران و استان بلوچستان پاکستان تأکید شده است».

به نظر نچیا، تغییرات عمده‌ای در مورد مسائل مرزی ایران و پاکستان رخ نخواهد داد و «مبارزه با گروه‌های تروریستی/جهادی همچنان یک هدف مشترک برای هر دو کشور باقی خواهد ماند». با این حال، او موافق است که مسئله خط لوله گاز «مستقیماً به سناریوی بزرگتر تحریم‌های بین‌المللی و تحولات آتی مذاکرات هسته‌ای مرتبط است».

نچیا گفت که در واقع، «احتمال از سر گیری» مذاکرات هسته‌ای «چالش واقعی» برای پزشکیان است. «اگر عراقچی به عنوان وزیر خارجه منصوب شود، پیام آمادگی برای گفتگو ارسال خواهد شد، اما تا انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در نوامبر، اقدامات مشخصی از طرف ایران صورت نخواهد گرفت».

احیای توافق هسته‌ای ایران

به نظر می‌رسد یکی از اولویت‌های اصلی پزشکیان احیای توافق هسته‌ای برجام باشد؛ توافقی که برای احیای اقتصاد بحران‌زده ایران و بازگشت آن به سیستم اقتصادی جهانی حیاتی است. او با درخواست «روابط سازنده» با کشورهای غربی، از احیای توافق هسته‌ای برای «خروج ایران از انزوا» و لغو تحریم‌های اقتصادی حمایت می‌کند.

عظیمی با اشاره به تفاوت اصلی رویکرد پزشکیان و رئیسی گفت: «نگاه پزشکیان به سیاست خارجی آرام‌تر از رئیسی است. مبارزات انتخاباتی او بر لغو تحریم‌ها متمرکز بود؛ در حالی که رئیسی بر دورزدن یا «خنثی‌کردن» تحریم‌ها تمرکز داشت».

عظیمی پیش‌بینی کرد دولت جدید به دنبال راه‌هایی برای احیای توافق هسته‌ای خواهد بود؛ هرچند این کار مانند هفت‌خان رستم است. اما رئیس‌جمهور جدید ایران همچنین سیاست نگاه به شرق را به طور کامل رها نخواهد کرد. او افزود: «پزشکیان تنها زمانی به چین و روسیه روی خواهد آورد که تحریم‌ها لغو شود و سرمایه‌گذاری‌ها و توافقات با آن‌ها به طور کامل قابل اجرا باشد».

باز ارزیابی روابط چین و ایران

جالب اینکه پزشکیان چین را شریک اقتصادی مهمی می‌داند، اما از منافع نابرابر این معادله نگران است. او در یکی از مناظره‌ها از «اینکه چین چگونه توانسته از انزوای بین‌المللی ایران برای کسب منافع نامتناسب بهره‌برداری کند» انتقاد کرد.

پکن و تهران در مارس ۲۰۲۱ «مشارکت جامع راهبردی ۲۵ساله ایران و چین» را امضا کردند. اگرچه جزئیات نهایی توافق هنوز علنی نشده، اما خلاصه‌ای از توافق در جریان سفر رئیسی به چین در فوریه ۲۰۲۳ توسط تهران منتشر شد.

اساساً اجرای این توافق به دلیل تحریم‌های ایران امکان‌پذیر نبوده، اما حضور پکن در چابهار و افتتاح کنسولگری جدید چین در بندرعباس نشان‌دهنده روابط نزدیک است. در غیر این صورت، چین از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲ حدود ۶۱۸ میلیون دلار در پروژه‌های ساختمانی در ایران سرمایه‌گذاری کرده است.

در پاکستان نیز چین از سال ۲۰۱۵ در حال ساخت «کریدور اقتصادی چین و پاکستان» (CPEC) است؛ پروژه‌ای ۱۵ساله با مجموع هزینه ۶۲ میلیارد دلار که چین حدود ۲۵.۴ میلیارد دلار برای آن هزینه کرده است.

چین به دلیل منافع و تعهدات خود در ایران و پاکستان، نفوذ قابل توجهی در هر دو کشور به دست آورده است؛ نفوذی که سعی کرد اوایل امسال در جریان حملات هوایی متقابل تهران و اسلام‌آباد از آن استفاده کند. اگر ایران به رهبری پزشکیان به سمت غرب متمایل شود، پکن بخشی از نفوذ خود را از دست خواهد داد.

احمد عبدو، همکار پژوهشی برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در مؤسسه چتم‌هاوس و رئیس واحد تحقیقات چین در مرکز سیاست امارات در ارزیابی آخرین تحرکات پکن به المانیتور گفت: «پکن با وعده شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین برای «هدایت تعمیق» مشارکت راهبردی جامع بین دو کشور، گام‌های محتاطانه‌ای برای جلب نظر رئیس‌جمهور جدید ایران برداشته است». او خاطرنشان کرد: «چین در برابر ابهامات انتخابات ایالات متحده محافظه‌کاری به خرج می‌دهد. شی می‌داند که ایجاد روابط اقتصادی جامع با ایران کار پیچیده‌ای بوده که ممکن است با منافع کلیدی دیگر چین در تضاد باشد. در عین حال، پکن می‌فهمد که ایران در کوتاه‌مدت گزینه‌های قابل توجهی ندارد».

او افزود: «با این حال، این سناریو می‌تواند در صورتی که بایدن برنده شده و تلاش‌های جدیدی در واشنگتن برای از سر گیری مذاکرات هسته‌ای صورت گیرد، تغییر کند. اما اگر ترامپ برنده شود، به معنای رکود بیشتر روابط چین و ایران خواهد بود».

تلاش برای برقراری ارتباط با شورای همکاری خلیج فارس

تقویت روابط با عربستان سعودی، امارات متحده عربی و سایر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس (GCC) بخشی از دستور کار پزشکیان است. چند هفته پیش از روی کار آمدن، او در یک مقاله به زبان عربی برای روزنامه العربیه الجدید، «دست دوستی» را به سوی همسایگان عرب ایران دراز کرد.

برقراری مجدد روابط دیپلماتیک بین عربستان سعودی و ایران از ویژگی‌های بارز دوره ریاست رئیسی بود و به دلیل این نزدیکی، برقراری تعادل در روابط بین ریاض و تهران برای اسلام‌آباد که روابط نزدیکی با هر دو کشور دارد، بسیار آسان‌تر شده است.

به گفته عظیمی، پزشکیان در دوران مبارزات انتخاباتی خود گفته بود که یک «قدرت منطقه‌ای می‌تواند رویکرد دیپلماتیک موفقی در غرب ایجاد کند». بنابراین، اولویت اصلی او «تثبیت جایگاه ایران در منطقه به عنوان یک قدرت دیپلماتیک و یک مرکز ترانزیت و شکوفایی همکاری اقتصادی از طریق مسیرهای ترانزیت در دوران ریاست‌جمهوری او» خواهد بود.

در همین حال، عبدو با تکرار اینکه موضع پزشکیان همچنان به نتایج انتخابات آمریکا بستگی دارد، گفت که در صورت پیروزی ترامپ، دو سناریو در خلیج فارس محتمل است: «یا کاهش اولویت برای بهبود روابط با کشورهای حاشیه خلیج فارس ممکن است ایران را به اتخاذ رویکردی تندروتر در خلیج فارس تشویق کرده و عربستان سعودی و امارات متحده عربی را متقاعد سازد تا بیشتر با سیاست‌های «فشار حداکثری» دولت آینده ترامپ هماهنگ شوند یا ایران با تلاش مضاعف برای بازگشایی روابط خود با ریاض و ابوظبی برای ترغیب کشورهای حاشیه خلیج فارس به عدم مشارکت در سیاست ترامپ، جلوی او بایستند».