شراکتی برای پر کردن شکاف‌ها؛ تهران و مسکو از خط قرمز هسته‌ای واشنگتن عبور می‌کنند؟

به گزارش اکوایران، تشدید موازی تنش‌ها در خاورمیانه و جنگ روسیه با اوکراین، چالش‌های جدیدی را برای شراکت نوپای بین ایران و روسیه ایجاد کرده، دو کشوری که به دلیل خصومت مشترکشان با ایالات متحده به طور فزاینده‌ای به هم نزدیک شده‌اند.

هم‌گرایی رویدادها

به نوشته وال‌استریت ژورنال، در حالی که روسیه و ایران در مناطق خود با دشمنان مقابله می‌کنند، می‌توانند شکاف‌ها در توانایی‌های اطلاعاتی و نظامی یکدیگر را پر کنند - روسیه دفاع هوایی و هواپیماهای پیشرفته‌ای می‌سازد، در حالی که ایران پهپادها و موشک‌های قدرتمندی را توسعه داده است.

ایران گفته که به خاطر ترور اسماعیل هنیه، رهبر حماس، در 31 ژوئیه در تهران، انتقام سختی از اسرائیل خواهد گرفت. روسیه که از تهاجم اوکراین به منطقه کورسک خود غافلگیر شده، در تلاش است تا پاسخ دهد و همزمان کیف اولین هواپیمای F-16 خود را آماده می‌کند و برای نابودی پدافند هوایی روسیه تلاش می‌کند.

این همگرایی رویدادها به این معنی است که - حداقل در حال حاضر - هر کشور ظرفیت کمی برای ارائه تسلیحاتی که کشور دیگر به آن نیاز دارد، دارد.

علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران گفت: «ایران با این خطر مواجه است که آنچه که به عنوان یک اقدام نظامی محدود علیه اسرائیل می‌بیند، به یک جنگ همه‌جانبه تبدیل شود. اگر این اتفاق بیافتد، ایران به هر موشکی که در اختیار دارد نیاز دارد، همان‌طور که روسیه به هر سیستم دفاع موشکی که دارد نیاز دارد.»

دیپلمات‌ها و مقامات اطلاعاتی می‌گویند که از نقطه نظر مسکو محاسبه ساده است: یک جنگ بزرگ در خاورمیانه، تلاش‌های جنگی آن را مختل می‌کند و روابط با کشورهایی را که به روسیه اجازه می‌دهند تا تأثیر تحریم‌های غرب را کاهش دهد -مانند عربستان سعودی و امارات عربی متحده- پیچیده خواهد کرد.

شرکای استراتژیک پس از قرن‌ها اختلاف

پس از قرن‌ها درگیری و اختلافات ایدئولوژیک، شراکت بین مسکو و تهران یک دهه پیش به وجود آمد، زمانی که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه پس از تهاجم اولیه‌اش به اوکراین در سال 2014، از غرب دور شد.

در آن زمان، روسیه و ایران با موفقیت در سوریه دست به دست هم دادند تا از سقوط بشار اسد که در حال از دست دادن کنترل به شورشی‌های تحت حمایت ایالات متحده بود، جلوگیری کنند.

ناکامی‌های روسیه در اوکراین پس از تهاجم فوریه 2022، توازن قوا را در روابط این کشور با ایران تغییر داد. هاله قدرت نظامی روسیه از بین رفت و اقتصاد آن در معرض تحریم‌های بین المللی قرار گرفت که از جهاتی فراتر از تحریم‌هایی است که ایران برای دهه ها با آن روبرو بوده است.

ناگهان مسکو از یک شریک ارشد بلامنازع به کشوری نیازمند تبدیل شد که به کمک نظامی تهران محتاج بود.

اکنون برای اولین بار در تاریخ پس از انقلاب، روسیه در واقع برای چیزی مهم، یعنی سلاح، به ایران وابسته است. پس از شکست‌های اخیر در کورسک، روسیه بیش از هر زمان دیگری به حمایت ایران نیاز دارد.

طبق ادعای رسانه‌های غربی، ایران در پاییز 2022 و پس از سفر پوتین به تهران، ایران تامین هزاران پهپاد شاهد، مهمات توپخانه و برخی از پهپادهای مهاجر خود را که قادر به شلیک موشک هستند، به روسیه آغاز کرد. موضوعی که تهران و مسکو قاطعانه آن را رد کرده‌اند.

با این حال، ایران تاکنون درخواست روسیه برای موشک‌های بالستیک را که گمان می‌رود هزاران عدد از آن‌ها در اختیار دارد، رد کرده است. یکی از مقامات ارشد غربی، عرضه بالقوه چند صد موشک از این نوع به روسیه را «تغییر دهنده بازی» در اوکراین توصیف کرد و اشاره کرد که ذخایر ایران از تعداد موشک‌های رهگیر پرهزینه‌ای که کیف می‌تواند به دست آورد، بیشتر است.

روسیه تاکنون هزاران موشک بالستیک و کروز به سمت اوکراین شلیک کرده است که ذخایر آن را تخلیه کرده و اخیراً شروع به استفاده از موشک‌های بالستیک ارائه شده توسط کره شمالی، یکی دیگر از اعضای محور ضدغربی جدید، کرده است.

محاسبات ایران در شراکت با روسیه و خط قرمز واشنگتن

وزارت امور خارجه آمریکا اخیرا به ایران درباره «واکنش سریع و شدید» واشنگتن و متحدانش در صورت ارائه موشک‌های ایران به روسیه هشدار داد.

به گفته مقامات اروپایی، واکنش می‌تواند شامل ممنوعیت پروازهای غیرنظامی ایران به کشورهای اروپایی باشد. از سال 2022 خطوط هوایی روسیه به عنوان بخشی از تحریم‌های اعمال شده برای تهاجم، از عبور از حریم هوایی اروپا و ایالات متحده منع شده‌اند.

الی گرانمایه، کارشناس ایران در شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا گفت: «قدرت‌های غربی به تهران گفته‌اند که انتقال موشک‌های بالستیک به روسیه، پل‌های دیپلماتیک باقی‌مانده در مسیر کاهش تحریم‌ها را می‌سوزاند.» وی افزود، بعید است تا زمانی که تهران مشخص کند که دولت بعدی ایالات متحده چه سیاستی در قبال ایران اتخاذ خواهد کرد، از این خطوط قرمز عبور کند.

دولت‌های غربی همچنین نگرانی‌های فزاینده‌ای در مورد تغییر احتمالی تمایل روسیه برای به اشتراک‌گذاری فناوری تسلیحات هسته‌ای دارند. دولت ایالات متحده می‌گوید تاکنون هیچ نشانه‌ای از تغییر سیاست دیرینه مسکو در مخالفت با گریز هسته‌ای ایران دیده نشده است. اما این سیاست - که زمانی مورد اجماع داخلی بود - اکنون موضوع بحث در نهاد امنیتی مسکو است، برخی از آن‌ها پشت درهای بسته و برخی در فضای عمومی.

سرگئی کاراگانوف، رئیس افتخاری گروه مشورتی شورای سیاست خارجی و دفاعی روسیه، که در ماه ژوئن مجری سخنرانی پوتین در مجمع اقتصادی بین‌المللی سن پترزبورگ بود، در مقاله‌ای که در فوریه منتشر شد، نوشت: «دیر یا زود باید سیاست رسمی روسیه در مورد عدم اشاعه تسلیحات هسته‌ای را تغییر دهیم، زیرا برای بسیاری از کشورهای غیر غربی ناعادلانه است. اگر ایران از هدف اعلام شده خود برای نابودی اسرائیل چشم پوشی کند، باید بتواند یک بازدارنده هسته‌ای داشته باشد.»

مقام‌های غربی می‌گویند که اگر تصمیم‌گیرندگان در مسکو تصمیم بگیرند به برنامه هسته‌ای ایران کمک کنند، موضوع اصلی برای نگرانی، اشتراک‌گذاری غیررسمی دانش توسط دانشمندان روسی است، چیزی که تشخیص آن سخت است. یکی از مقامات اروپایی گفت: «تصور کنید چند دانشمند هسته‌ای روسی برای یک تعطیلات طولانی به ایران بروند و فقط شکاف‌های دانش را پر کنند. این چیزی است که ما از آن می‌ترسیم.»

دفاع هوایی و جنگنده

وقتی صحبت از تسلیحات متعارف به میان می‌آید، نقاط ضعف ایران، پدافند هوایی و هواپیماهای جنگی قدیمی‌اش است – حوزه‌هایی که روسیه مدت‌ها قول کمک به آن‌ها را داده است. با این حال، فروش جنگنده‌های چندمنظوره Su-35 که سال‌ها پیش اعلام شده بود، هنوز تکمیل نشده است، و هواپیماها هنوز در سیبری هستند و مقامات اطلاعاتی غربی در مورد دلایل تاخیر سوال دارند.

ایران سامانه‌های دفاع موشکی اس-300 را در سال 2016، نزدیک به یک دهه پس از اولین موافقت با این قرارداد، از روسیه دریافت کرد، قراردادی که مسکو در مقطعی آن را لغو کرد.

تماس‌ها در مورد ارسال سامانه‌های پدافند هوایی قدرتمندتر اس-400 به ایران تاکنون منجر به هیچ توافقی نشده است.

در حالی که اوکراین به طور فزاینده‌ای به اهداف نظامی و زیرساختی در روسیه و بخش‌های اشغالی اوکراین از جمله فرودگاه‌های نظامی، حملات پهپادی و موشکی انجام می‌دهد، مسکو قادر به محافظت از قلمرو خود با دفاع هوایی کافی نیست. چندین باتری اس-400 در ماه‌های اخیر منهدم شده است.

مسئله اساسی در شراکت تهران و مسکو

این محدودیت‌ها به مسئله اساسی مشارکت روسیه و ایران اشاره دارد. در حالی که مسکو و تهران به طور فزاینده‌ای بر سر دشمنی خود با ایالات متحده به هم پیوند می‌خورند، آن‌ها علناً از اهداف جنگی یکدیگر علیه دشمنان منطقه‌ای خود حمایت نمی‌کنند.

در حالی که ایران با اسرائیل دشمن است، مسکو با تلاویو روابط کامل دارد، از جمله سفر بدون روادید برای شهروندان یکدیگر و پروازهای مستقیم روزانه که حتی زمانی که شرکت‌های هواپیمایی از ایالات متحده پروازهای خود را به تل آویو به حالت تعلیق درآورده اند، ادامه می‌یابد. روسیه همچنین در حال توسعه روابط با رقبای عرب ایران، عربستان سعودی و امارات است.

در همین حال، ایران هرگز رسماً نگفته است که به روسیه تسلیحات می‌دهد و - برخلاف کره شمالی، بلاروس یا سوریه - به جای حمایت از مسکو در رای‌گیری مجمع عمومی سازمان ملل متحد که تهاجم به اوکراین را محکوم می‌کند، رای ممتنع داد.

کریم سجادپور، یکی از اعضای ارشد بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی، گفت: «روسیه و ایران دارای ایدئولوژی‌های متمایز، منافع ملی رقابتی و قرن‌ها بی‌اعتمادی متقابل هستند. آن‌ها زمانی همکاری می‌کنند که برای سرپیچی از نظم جهانی به رهبری ایالات متحده مناسب باشد، اما هیچ‌کدام با تعهد کامل به آرمان یکدیگر، قدرت خود را به خطر نمی‌اندازند.»

سوء ظن متقابل همچنان باقی است. انتخاب رئیس جمهور، مسعود پزشکیان در ژوئیه که بر اساس وعده‌های روابط بهتر با اروپا و کاهش تنش با ایالات متحده برای احیای اقتصاد کشور پیروز شد، این سوء ظن را تقویت کرد. در همین حال، تهران نگران است که اگر مسکو بتواند با ایالات متحده در مورد اوکراین به توافقی برسد، به ایران خیانت کند، به خصوص اگر دونالد ترامپ در انتخابات پیروز شود.

با این حال، هانا نوت، مدیر اوراسیا در مرکز جیمز مارتین برای مطالعات منع اشاعه در کالیفرنیا، گفت که ماهیت سیستمی فزاینده درگیری روسیه - و ایران - با ایالات متحده و غرب، این دو دولت را با وجود چنین سوء ظن‌هایی به هم نزدیکتر می‌کند.

او گفت: «در گذشته نارضایتی‌هایی وجود داشته است. اما امروزه، فاکتور بی اعتمادی تاریخی در برابر هدف مشترک و دشمنی مشترک با ایالات متحده و غرب، وزنی ندارد.»