واشنگتن‌پست؛ تنها گزینه سیاست دو جاده‌ای تهران/ دست‌اندازهای تازه پزشکیان را از پروژه‌ کلیدیش منحرف کرد؟

به گزارش اکوایران، از زمان به قدرت رسیدن در ماه ژوئیه، رهبری سیاسی جدید ایران علاقه خود را به تعامل مجدد با غرب نشان داده است، امری که می‌تواند روابط را بازسازی کند و تحریم‌ها را برای کشور کاهش دهد.

تنها گزینه برای سیاست دو جاده‌ای 

به نوشته واشنگتن پست، برای ایران، تعامل در حال حاضر دشوارتر از هر زمانی است. تهران عمیقاً درگیر مناقشه اسرائیل و لبنان است. توافق هسته‌ای در حال فروپاشی است. تحریم‌ها اقتصاد را فلج کرده است. و این هفته، ایالات متحده ایران را به ارسال موشک‌های بالستیک به روسیه متهم و تحریم‌های جدیدی را اعمال کرد.

با این حال، دیپلمات‌ها و مقامات منطقه می‌گویند، بعید است که تحولات این هفته تلاش‌های مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران را برای خارج کردن کشور از انزوا منحرف کند، چیزی که یکی از دیپلمات‌های عرب آن را «تنها گزینه» ایران توصیف کرد.

این دیپلمات که به طور منظم با مقامات ایرانی دیدار می‌کند و به دلیل حساسیت موضوع نخواست نامش فاش شود، گفت: «در این مورد، زمان به نفع ایران نیست. به نظر می‌رسد ایران مصّر بر ایجاد نوعی پیشرفت به سمت تعامل برای کاهش فشارهای داخلی و بین المللی است.»

زمانی که آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا روز سه‌شنبه تحریم‌ها را اعلام کرد، مستقیماً به تلاش‌های دیپلماتیک ایران اشاره کرد.

بلینکن گفت: «رئیس‌جمهور جدید و وزیر امور خارجه ایران بارها گفته‌اند که می‌خواهند تعامل با اروپا را احیا کنند، می‌خواهند تحریم‌ها را کاهش دهند. اقدامات [به ادعای او] بی‌ثبات‌کننده‌ای مانند این دقیقاً نتیجه عکس خواهد داشت.»

با این حال، در مقایسه با مواضع گذشته کشورهای اروپایی که به ایران هشدار می‌دادند که انتقال موشک‌های بالستیک به روسیه یک «خط قرمز» در جنگ اوکراین است، تحریم‌ها ملایم‌تر از حد انتظار به نظر می‌رسند. این اقدامات عمدتاً هوانوردی غیرنظامی ایران را هدف قرار می‌دهد و ممکن است ماه‌ها طول بکشد تا اجرایی شوند.

وزارت امور خارجه ایران ادعاهای مربوط به انتقال تسلیحات را یک «ترفند تبلیغاتی زشت و یک دروغ آشکار» دانست.

به ادعای نیکول گراجوسکی، یکی از اعضای موسسه کارنگی، قرارداد ادعایی موشک بالستیک با روسیه، که وزارت خزانه‌داری آمریکا مدعی شده مدت‌ها قبل از قدرت گرفتن پزشکیان مورد مذاکره قرار گرفته، نمونه‌ای از این است که چگونه سیاست ایران اغلب در دو جاده پیش می‌رود.

گراجوسکی، نویسنده کتاب «روسیه و ایران: شریک در مخالفت: از سوریه تا اوکراین» گفت: «در حالی که رهبری غیرنظامی ممکن است برای اصلاحات یا دیپلماسی فشار بیاورد، دستگاه نظامی و امنیتی اهداف بلندمدت خود را حفظ می‌کند، اغلب مستقل از بخش سیاسی.»

دشوارترین زمان برای تعامل

پزشکیان که تنها چند ماه از دوره ریاست جمهوری او می‌گذرد، با بحران‌های متعدد در داخل و خارج از کشور دست و پنجه نرم می‌کند.

جنگ غزه نزدیک به یک سال به طول انجامیده است و در این مدت اسرائیل تقریباً هر روز با حزب الله، قدرتمندترین گروه متحد ایران، تبادل آتش کرده است. در داخل کشور، اقتصاد ایران با چالش‌های متعدد مواجه است. و نارضایتی گسترده در مورد سیاست‌های داخلی همچنان ادامه دارد.

پس از ترور اسماعیل هنیه، رهبر سیاسی حماس، در تهران در ماه ژوئیه، ایران قول پاسخ «قاطعانه» داد. این برای بیش از یک ماه پیش بود. مقامات آمریکایی بر این باورند که هر روزی که می‌گذرد، احتمال وقوع یک حادثه بزرگ و تشدید تنش کاهش می‌یابد، اگرچه دارایی‌های نظامی اضافی آمریکا به عنوان یک عامل بازدارنده در منطقه باقی می‌ماند.

از زمان انتخاب پزشکیان، ایران به دولت بایدن نشان داده که به گفتگو علاقه‌مند است، اما مقامات آمریکایی منتظر نشانه‌هایی از حمایت مقامات بالاتر هستند.

شمشیر دولبه

یک مقام لبنانی که به طور منظم با تهران در ارتباط است و نخواست نامش فاش شود، گفت: «ایران با ایستادن در کنار روسیه در جنگش، از منافع و موجودیت خود دفاع می‌کند». این مقام گفت که جدیدترین تحریم‌ها علیه ایران بخشی از سیاستی برای قرار دادن آن تحت «فشار مداوم» است، اما اخیراً به‌نظر می‌رسد این رویکرد بازدهی نزولی به همراه داشته است.

او گفت: «این تحریم‌ها به شمشیر دولبه تبدیل شده‌اند» و افزود که آن‌ها اقتصاد و توانایی ایران برای قدرت‌نمایی را فلج کرده‌اند، اما همچنین روابط قوی‌تر با کشورهایی مانند روسیه را برای آن ضروری کرده‌اند.

ایران به پیشبرد برنامه هسته‌ای خود ادامه داده است، برخی کارشناسان غنی سازی اورانیوم از حضور در تیم‌های بازرسی منع شده‌اند و ایران آثار اورانیوم یافت شده در سایت‌های اعلام نشده را توضیح نداده است.

اما در جلسه شورای حکام این هفته در وین، رافائل گروسی، مدیر کل دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل متحد، گفت پزشکیان موافقت کرده که برای گفتگو در مورد بهبود همکاری‌ها دیدار کند. گروسی در بیانیه‌ای گفت: «من ایران را تشویق می‌کنم که چنین نشستی را در آینده‌ای نه چندان دور تسهیل کند تا بتوانیم گفت‌وگوی سازنده‌ای برقرار کنیم که به سرعت به نتایج واقعی منتهی شود».

هنگامی که خبرنگاران از او پرسیدند که آیا «آینده نه چندان دور» به معنای پس از انتخابات ایالات متحده است، گروسی پاسخ داد: «خیر، امیدوارم قبل از آن.»

احیای توافق هسته‌ای 2015 از اولویت‌های دولت بایدن بود. گفتگوها تا جایی پیشرفت کرد که در سال 2022 دو طرف در حال بررسی متون «نهایی» یک توافق احتمالی بودند، اما نتوانستند به آن دست پیدا کنند.

گشودن درهای به روی غرب؟

رئیس‌جمهور ایران با وعده‌هایی مبنی بر بهبود اقتصاد از طریق پایان دادن به انزوا، در رقابت‌های انتخاباتی شرکت کرد. و زمانی که او کابینه خود را تشکیل داد، انتصابات او نشان دهنده تأکید بیشتری بر دیپلماسی بود. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه پیشین، که توافق هسته‌ای 2015 را مذاکره کرده بود، به عنوان معاون راهبردی رئیس جمهور منصوب شد. و عباس عراقچی، دیپلمات حرفه‌ای و یکی دیگر از اعضای تیم مذاکره کننده هسته‌ای، وزیر امور خارجه جدید ایران است.

سینا عضدی، کارشناس مسائل ایران و مدرس دانشگاه جورج واشنگتن، درباره تشکیل دولت پزشکیان، گفت: «او همه افراد مناسب را در اختیار دارد. سوال این است که آیا او می‌تواند تایید رهبری را جلب کند یا خیر.»

عضدی گفت که در یک ماه گذشته به نظر می‌رسد که پزشکیان برای حفظ رهبری در کنار خود تلاش کرده است. اگر پزشکیان مورد انتقاد محافظه‌کاران ایرانی مخالف تعامل قرار گیرد، این رویکردی است که می‌تواند به خوبی برای او مفید واقع شود.

رهبری ماه گذشته برای کابینه پزشکیان سخنرانی کرد. او گفت: «ما مجبور نیستیم به دشمن امید داشته باشیم. برای برنامه‌های خود نباید منتظر تایید دشمنان باشیم. تعامل با همان دشمن در بعضی جاها متناقض این نیست. مانعی وجود ندارد.»

این اظهارات از سوی بسیاری به عنوان باز کردن دری برای گفتگوهای احتمالی با غرب تفسیر شد. اما رهبری در همان سخنرانی هشدار داد: «به دشمن اعتماد نکنید».

سوزان مالونی، مدیر برنامه سیاست خارجی مؤسسه بروکینگز و کارشناس مسائل ایران، گفت «همیشه اندکی فضا به دولت‌ها داده شده تا اوضاع را بسنجند و ببینند چه چیزی می‌توانند به دست آورد».

اما اینکه چه نوع معامله‌ای اصلاً ممکن خواهد بود، نامشخص است. او گفت: «چارچوب چیزی که 10 سال پیش کار می‌کرد، امروز اساساً قابل دستیابی نیست.»