ترامپ و هریس آماده توافق با تهران می‌شوند؟

به گزارش اکوایران، انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴ آمریکا به صحنه‌ای برای اظهارنظرهای غیرمنتظره درباره ایران از سوی نامزدها تبدیل شده است.

به نوشته شان متیو برای وبگاه میدل‌ایست آی، هنگامی که کامالا هریس گفت جمهوری اسلامی ایران، نه چین و نه روسیه، بزرگ‌ترین دشمن ژئوپلیتیک آمریکاست، بسیاری را شگفت‌زده کرد. دونالد ترامپ نیز در هفته گذشته به شکل عجیبی مدعی شد که اگر همچنان در کاخ سفید بود، ایران به توافق‌های عادی‌سازی با اسرائیل، موسوم به پیمان ابراهیم، پیوسته بود.

کمتر از یک هفته مانده تا روز انتخابات، هر نامزدی که پیروز شود، رویکردش نسبت به ایران به احتمال زیاد مسیر سیاست خاورمیانه‌ای دولتش را تعیین خواهد کرد.

کارشناسان سیاست خارجی و حامیان کمپین‌های ترامپ و هریس که با میدل‌ایست آی گفتگو کرده‌اند، در یک موضوع هم‌نظر هستند: ایران از درگیری‌های ناشی از حملات ۷ اکتبر حماس آسیب دیده است.

در تابستان امسال، ایران با ترور اسماعیل هنیه توسط اسرائیل و سپس حملات این رژیم به حزب‌الله لبنان، نزدیک‌ترین تهران مواجه شد.

ترامپ نیز در مصاحبه هفته گذشته با العربیه ادعا کرد: «به نظر می‌رسد ایران در خطر است. شاید بیش از آنچه که یک ماه پیش تصور می‌کردند».

بسیاری در آمریکا معتقدند ترامپ در مواجهه با ایران، سیاست تهاجمی‌تری در پیش خواهد گرفت؛ با توجه به اینکه در دوران ریاست‌جمهوریش از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ خارج شد و دستور ترور قاسم سلیمانی، فرمانده فقید نیروی قدس سپاه را صادر کرد. دولت او همچنین کمپینی تحت عنوان «فشار حداکثری» علیه ایران به راه انداخت.

فرد فلیتز، مقام پیشین شورای امنیت ملی در دولت ترامپ و عضو کنونی مؤسسه سیاست‌گذاری «اول آمریکا» به میدل‌ایست آی گفت که اگر ترامپ به کاخ سفید بازگردد، به احتمال زیاد، تحریم‌ها علیه ایران را تشدید خواهد کرد. او گفت: «ترامپ می‌خواهد ایران را ورشکسته کند و تحریم‌های نفتی که دولت بایدن از اجرای آن‌ها خودداری کرده را دوباره اعمال کند. همچنین تحریم‌های ثانویه‌ای علیه کشورهایی که تحریم‌ها را نقض می‌کنند، اعمال خواهد شد؛ یعنی چینی‌هایی که نفت ایران را می‌خرند، باید تصمیم سختی بگیرند».

صادرات نفت ایران بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳ به سطوحی رسید که از زمان بازاعمال تحریم‌ها توسط دولت ترامپ دیده نشده بود. درست پیش از آغاز جنگ در غزه، آمریکا توافقی برای آزادی آمریکایی‌های زندانی در تهران انجام داده بود که آزادسازی ۶ میلیارد دلار درآمد نفتی ایران نیز بخشی از آن بود. زندانی‌ها آزاد شدند اما آمریکا مدعی شد که این پول را نگه داشته است.

لزوم توافق با ایران

ترامپ ادعا دارد که می‌خواهد با ایران برای توافق هسته‌ای جدیدی با شرایطی سخت‌تر مذاکره کند. او در ماه سپتامبر گفت: «باید توافقی داشته باشیم؛ زیرا پیامدهای عدم توافق غیرقابل‌تحمل است».

یک مقام ارشد پیشین آمریکایی نزدیک به کمپین هریس گفت که نامزد دموکرات‌ها شرایط بهتری برای رسیدن به توافق هسته‌ای دارد و شکست سیاست فشار حداکثری را به دولت ترامپ نسبت داد.

در زمان خروج ترامپ از برجام در سال ۲۰۱۸، ایران به تعهدات خود پایبند بود؛ اما پس از آن، برنامه خود را به سرعت توسعه داد. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا در ماه ژوئن مدعی شد که ایران تنها چند هفته با تولید مواد شکاف‌پذیر کافی برای گریز هسته‌ای فاصله دارد.

فیلیپ گوردون، مشاور امنیت ملی هریس دولت ترامپ را به تلاش برای براندازی جمهوری اسلامی متهم کرد. گوردون در مقاله‌ای برای واشنگتن‌پست نوشت: «به نظر می‌رسد که منطق تحریم‌های ترامپ فشار اقتصادی شدید به ایران به حدی است که می‌خواهد نظام عوض شود».

رابرت فورد، سفیر پیشین آمریکا در سوریه به میدل‌ایست آی گفت که احتمالاً هر دو نامزد به دنبال توافق هسته‌ای خواهند بود. فورد خاطرنشان کرد: «هریس با سرعت بیشتری با ایران وارد گفتگو می‌شود، اما ترامپ نیز صراحتاً گفته که خواهان یک توافق هسته‌ای است. فکر می‌کنم او از طریق عربستان سعودی یا هند با ایران تماس خواهد گرفت».

با این حال، دولت آینده ترامپ به احتمال زیاد با تفاوت دیدگاه‌ها مواجه خواهد بود؛ از یک سو، شاهد چهره‌های تندروی ضدایرانی مانند مایک پومپئو، وزیر خارجه پیشین آمریکا و تام کاتن و بیل هاگرتی، سناتورهای جمهوری‌خواه هستیم و از سوی دیگر، برخی از اطرافیان ترامپ با موضع «اول آمریکا»، تمایلی به درگیری‌های خاورمیانه‌ای ندارند.

جی‌دی ونس، نامزد معاون‌اولی ترامپ به روشنی دیدگاه دوم در مورد ایران را توضیح داده است. روز شنبه، ونس در واکنش به افزایش تنش‌ها علیه ایران توسط اسرائیل که آن را ناشی از حملات ۷ اکتبر دانست، گفت: «اسرائیلی‌ها گفتند خب، حماس به ما حمله کرده، پس ما حساب حماس را می‌رسیم و ایرانی‌ها بخشی از این حمله را تأمین مالی کرده‌اند، پس باید با ایران وارد جنگ شویم. اما منافع آمریکا شدیداً در گرو این است که وارد جنگ با ایران نشویم. این جنگ منابع ما را از بین می‌برد و برای کشورمان هزینه زیادی دارد».

او افزود: «من نمی‌خواهم ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد و فکر می‌کنم باید از تمام نفوذ خود برای جلوگیری از آن استفاده کنیم. دیپلماسی هوشمندانه واقعاً اهمیت دارد».

یک تحلیل‌گر ایرانی گفت که ترامپ باید برای هرگونه تلاش دیپلماتیک آمریکا با ایران، بر مخالفت اسرائیل غلبه کند. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر این رژیم از ایرانیان خواسته علیه جمهوری اسلامی برخیزند.

او گفت: «نتانیاهو در کاخ سفید ترامپ نفوذ زیادی خواهد داشت. در سیاست «اول آمریکا»، دولت ترامپ به دنبال روابط بسیار خوبی با یک اسرائیل راست‌گرا خواهد بود که شباهت زیادی به مجارستان تحت ویکتور اوربان دارد؛ اما قوی‌تر و ثروتمندتر است. ترامپ ممکن است به اسرائیلی‌ها بگوید هر کاری که می‌خواهید با فلسطینی‌ها بکنید و برای اهمیت ندارد. این می‌تواند دستیابی به توافق با ایران را پیچیده کند».

تصمیم دولت ترامپ برای خروج از توافق هسته‌ای اولین باری نبود که ایران از سوی آمریکا دچار شوک شد. وقتی آمریکا در سال ۲۰۰۱ به افغانستان حمله کرد، نیروی قدس ایران در سرنگونی طالبان با آمریکا همکاری داشت. اما این همکاری کوتاه بود و جورج بوش در سخنرانی سال ۲۰۰۲ خود، ایران را بخشی از «محور شرارت» خواند.

از آن زمان، تهران و واشنگتن در مسیر تقابل بوده و آمریکا در عراق از سوی نیروهای سیاسی و گروه‌های مقاومت متحد ایران و همچنین در سوریه که ایران تحت دعوت بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه در آنجا حضور دارد، با مقاومت سختی مواجه شده است.

احیای بازدارندگی

جمهوری اسلامی شبکه‌ای از متحدان موسوم به محور مقاومت را برای انتقال درگیری با آمریکا و اسرائیل به خارج از مرزهای خود ایجاد کرده است.

در حالی که دولت بایدن از اسرائیل خواسته تا جنگ را از غزه فراتر نبرد، اما با کنارگذاشتن متحدان ایران، به تشدید تنش‌ها توسط اسرائیل واکنش نشان داده است. در غزه، آمریکا قصد دارد یک نهاد فلسطینی تحت حمایت امارات را در مسند حکومت بگمارد و در لبنان، به دنبال انتخاب رئیس‌جمهور طرفدار غرب و تقویت نیروهای مسلح لبنان برای محدودساختن حزب‌الله است.

اما ایران مقاومت کرده است. با تهدید به حملات متقابل علیه تأسیسات نفتی خلیج فارس، تهران موفق شد حملات اسرائیلی‌ها علیه تأسیسات انرژی خود را دفع کند. همزمان، ایران همگرایی خود با قدرت‌های خلیج فارس را حفظ کرده و حتی رزمایش‌های مشترک نظامی با عربستان سعودی برگزار کرده است.

اما ایران در نقطه‌عطفی استراتژیک قرار دارد. برخی از مقامات غربی نگرانند که ایران پس از مواجهه با شکست‌های نظامی متحدانش، چاره‌ای جز تجدیدنظر در دکتری هسته‌ای نبیند. رسول سنایی‌راد، مشاور ارشد رهبر انقلاب در ماه اکتبر اعلام کرد که ایران در حال بررسی تغییر موضع خود در این مورد است.

علاوه بر ضربات نظامی، اقتصاد ایران تحت تحریم‌های آمریکا به شدت آسیب دیده و به گفته برخی، خود دولت نیز در دوره‌ای از عدم اطمینان به سر می‌برد.

تلاقی وضعیت کنونی ایران و تمایل آمریکا به دوری از درگیری‌های خاورمیانه می‌تواند فرصتی را برای ساکن بعدی کاخ سفید باشد.

به نظر کارشناس ایرانی: «هم هریس و هم ترامپ در نهایت مجبور خواهند بود با ایران تعامل داشته باشند. آن‌ها گزینه دیگری ندارند و ایران نیز تمایل دارد به این مسیر وارد شود».