در آستانه تغییر بزرگ؛ زورآزمایی تهران و آنکارا از شام تا قفقاز

به گزارش اکوایران، درحالی که محور شورشی-تکفیری سوریه با حمله‌ای برق‌آسا در صدد سرنگونی دولت دمشق هستند، جمهوری اسلامی ایران همچنان به حمایت از بشار اسد، رئیس‌جمهور این کشور، ادامه داده است.

به نوشته الجزیره، وزرای امور خارجه ایران، روسیه و ترکیه به همراه نمایندگان سازمان ملل مذاکراتی را در فرمت گفتگوهای آستانه در روز شنبه برگزار کردند.

سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران پس از این نشست به خبرنگاران گفت که شرکت‌کنندگان بر لزوم پایان جنگ و ضرورت برقراری گفتگوی سیاسی میان دولت سوریه و «گروه‌های اپوزیسیون مشروع» تأکید کردند. پیش از این، او با همتایان سوری و عراقی خود در بغداد ملاقات کرده بود و بیانیه‌ای منتشر شد که «هماهنگی مستمر، همکاری و تعامل دیپلماتیک» را تنها راه جلوگیری از تشدید بیشتر بحران دانست.

در کنفرانس خبری مشترک پس از این نشست، دیپلمات ارشد ایران اعلام کرد که کشورش در کنار سوریه و در برابر گروه‌هایی که «بدون شک در حال اجرای توطئه‌ای آمریکایی-صهیونیستی هستند» خواهد ایستاد.

تهران بر این باور است که شورشیان از حمایت خارجی برخوردارند و این پیام را می‌دهد که این حمله نباید ادامه جنگ داخلی سوریه تلقی شود. ایران همچنین هشدارهای جدی داده که جنگ سوریه ممکن است به دیگر نقاط منطقه گسترش یابد.

ایران و ترکیه در مواجهه با سوریه

در حالی که وزارت امور خارجه ایران علناً حمایت آنکارا از گروه هیئت تحریرالشام که مسئول اصلی حمله اخیر محور شورشی-تکفیری بوده را مورد انتقاد قرار نداده، اما گزارش شده که دیدار دوشنبه هفته گذشته بین عراقچی با همتای ترکیه‌ایش در فضایی پرتنش انجام گرفت.

علی‌اکبر ولایتی، مشاور سیاست خارجی رهبر انقلاب که به نظر می‌رسید از حمایت ترکیه از حمله شورشیان متعجب باشد، گفته: «ما فکر نمی‌کردیم که ترکیه در تله‌ای که آمریکا و اسرائیل حفر کرده‌اند، بیافتد».

با این حال، صدا و سیمای ایران که تا پیش از این، تمام نیروهای مخالف اسد را تروریست و تکفیری می‌خواند، در روزهای اخیر، آن‌ها را «گروه‌های مسلح» توصیف می‌کند که می‌تواند نشان‌دهنده تغییر سیاست تهران باشد.

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، در سخنرانی روز جمعه خود از حمله شورشیان حمایت کرد و گفت که با بشار اسد تماس گرفته تا مذاکراتی انجام دهد و راه‌حلی پیدا کند، اما پاسخی مثبت دریافت نکرده است. اردوغان گفت: «ادلب، حما، حمص و  البته دمشق هدف نهایی است. امید داریم که این حرکت در سوریه بدون هیچ‌گونه حادثه یا مشکلی پیش برود».

اردوغان در تلاش بوده تا تشکیل کشور یا منطقه‌ای خودمختار توسط کردها یا حتی حضور این نیروها در مرزهای سوریه-ترکیه را از بین ببرد و آنکارا در تلاش برای حل یک نبردی طولانی‌مدت با جدایی‌طلبان کرد حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) است.

ترکیه همچنین می‌خواهد «منطقه امن» در شمال سوریه ایجاد کند تا میلیون‌ها پناهنده سوری که در ترکیه به سر می‌برند را در آنجا اسکان دهد.

در نزدیکی مرزهای شمالی ایران، ترکیه از کریدور زنگزور حمایت می‌کند؛ مسیری حمل‌ونقلی که آذربایجان را از طریق استان سیونیک ارمنستان، به منطقه نخجوان متصل می‌سازد و ترکیه، آذربایجان و آسیای مرکزی را به هم وصل می‌کند. در صورت تحقق، این کریدور مسیر مهمی برای ایران به اروپا را قطع کرده و کنترل ارمنستان را دور می‌زند.

احسان موحدیان، تحلیلگران ایرانی مستقر در تهران معتقد است که در این زمینه، تفاوت عمده‌ای میان حمله اخیر شورشی-تکفیری و جنگی داخلی سوریه که از سال ۲۰۱۱ آغاز شد، وجود دارد که سطح حمایت آشکار ترکیه از نیروهای ضد اسد است. او توضیح داد: «در حالی که بیشتر نبردها در جنگ داخلی بر مبنای ایدئولوژی بود، ماهیت جنگ در این دوره عمدتاً حول اهداف ژئوپولیتیکی می‌چرخد. ترکیه در تلاش بوده تا به منافع ایران و محور مقاومت در سراسر منطقه ضربه بزند و از حضور خود در شمال سوریه برای کسب منافع اقتصادی استفاده کند».

موحدیان اضافه کرد که احتمالاً آنکارا به طور ناخودآگاه، کشورهای عربی را در موضوع سوریه، به ایران نزدیک‌تر کند، زیرا تحریرالشام با سال‌ها نمایش افکار رادیکالش نشان داده که حمایت گسترده‌ای در جهان عرب و اسلام ندارد.

حالا چه می‌شود؟

عباس عراقچی تهدید کرده که ممکن است تهران نیروهای خود را مستقیماً به سوریه اعزام کند، اما نگفته که چه شرایطی باعث این اقدام می‌شود.

روز شنبه، وزارت امور خارجه ایران گزارش‌ها مبنی بر تخلیه سفارت این کشور در دمشق را تکذیب کرد. اما تهران رسماً به گزارش‌های رسانه‌ای که حاکی از تخلیه پرسنل سپاه پاسداران انقلاب و برخی دیگر از نیروهای هم‌پیمان ایران از سوریه هستند، واکنشی نشان نداده است.

خصوصاً در این وضعیت، اعزام تعداد زیادی نیرو برای ایران تغییر بزرگی خواهد بود، چرا که تا به حال، ایران بیشتر به نیروهای مقاومت و اعزام فرماندهان ارشد برای مشاره نظامی متکی بوده است تا حضور مستقیم نیروهای ایرانی در میدان جنگ. حداقل یک سردار ایرانی در پی شدت‌گرفتن درگیری‌ها در هفته گذشته، به شهادت رسید.

احمد نادری، نماینده مجلس ایران در اکس نوشت که سوریه در آستانه فروپاشی بوده و ما با خونسردی شاهد این وضعیت هستیم. این اظهارات بازتاب نگاهی بوده که توسط تحلیلگران صدا و سیما نیز بیان شده است. او افزود که اگر دمشق سقوط کند، لبنان و عراق را نیز از دست خواهیم داد و باید با دشمن در مرزهایمان مبارزه کنیم. ما خون زیادی برای حفظ سوریه داده‌ایم. این نماینده مجلس اذعان داشت نمی‌فهمد چرا ایران بیشتر مشتاق به مداخله نیست، اما هر دلیلی که باشد، به نفع کشور نبوده و باید قبل از آنکه دیر شود کاری انجام داد.

آرون لوند، پژوهشگر مؤسسه بین‌المللی سِنچِری و تحلیلگر مسائل خاورمیانه در سازمان تحقیقات دفاعی سوئد معتقد است که ایران و روسیه برای احیای مجدد بشار اسد به ارسال کمک‌های نظامی بیشتر و بزرگ‌تری نیاز دارند و اظهار داشت که بعید می‌داند این اتفاق در شرایط فعلی رخ دهد. او افزود اعزام نیروهای ایرانی به سوریه به دلیل حملات اسرائیل علیه مواضع ایرانی در آنجا ریسک زیادی خواهد داشت و روسیه نیز به خاطر مشغولیت در جنگ اوکراین، شاید نتواند از آن‌ها با قدرت هوایی قابل توجه حمایت کند.

او خاطرنشان کرد: «چه بشار اسد حکومت خود را حفظ کند یا نه، بعید است که سوریه برای مدت‌ها یک دولت مرکزی کارآمد داشته باشد.  شاید بخشی از سوریه با افراطی‌گری، تسلیحات و پناهندگان که از مرزها خارج می‌شوند، به فئودال‌های جنگی تبدیل شود. این اتفاق، به ویژه در امتداد مرزهای اردن و عراق یک خطر واقعی است».