به گزارش اکوایران، پس از ۱۳ سال جنگ داخلی، گروه‌های سوری مخالف بشار اسد متوجه فرصتی برای تضعیف تسلط او بر کشور حس کردند و حدود شش ماه پیش، طرحی برای یک عملیات بزرگ را به ترکیه انتقال داده و تأیید ضمنی را گرفتند.

به نوشته رویترز، عملیات محور شورشی-تکفیری سوریه که تنها دو هفته پیش آغاز شد، با موفقیت سریع در رسیدن به هدف اولیه خود، یعنی تصرف دومین شهر بزرگ سوریه تقریباً همه را غافلگیر کرد. سپس در کمتر از یک هفته، ائتلاف شورشیان به دمشق رسید و در روز یکشنبه، به پنج دهه سلطنت خاندان اسد پایان داد.

پیشروی سریع این عملیات ناشی از همزمانی چندین اتفاق بود: خستگی و ضعف ارتش اسد، آسیب‌های شدید ایران و حزب‌الله از درگیری با اسرائیل و حواس‌پرتی روسیه در باتلاق جنگ اوکراین.

شورشیان بدون آگاه‌ساختن ترکیه که از ابتدای جنگ، حامی اصلی مخالفان سوریه به شمار می‌آمد، نمی‌توانستند پیش بروند. ترکیه نیروهایی در شمال غرب سوریه دارد و از برخی شورشیان که قصد شرکت در عملیات را داشتند، از جمله ارتش ملی سوریه حمایت می‌کند. البته آنکارا گروه اصلی ائتلاف، یعنی هیئت تحریرالشام را گروهی تروریستی می‌داند.

طرح جسورانه شورشیان، حاصل برنامه‌ریزی تحریرالشام و ابومحمد الجولانی، رهبر آن بود. به دلیل ارتباطات پیشین او با القاعده، واشنگتن، اروپا و ترکیه الجولانی را تروریست می‌دانند.

با این حال، طی دهه گذشته، تحریرالشام که پیشتر با نام جبهه‌النصره شناخته می‌شد، تلاش کرده تا تصویر خود را تعدیل کرده و در عین حال، یک شبه‌دولت در ادلب اداره کند.

دولت رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه که در سال ۲۰۲۰ با روسیه توافقی برای کاهش درگیری‌ها در شمال غرب سوریه امضا کرد، مدت‌هاست که مخالف چنین عملیات بزرگ شورشیان بوده، زیرا می‌ترسید که این اقدام منجر به موج جدیدی از پناهندگان به سمت مرزهای ترکیه شود.

با این حال، از اوایل امسال و پس از آنکه اسد با پیشنهادهای متعدد اردوغان برای پیشبرد یک راه‌حل سیاسی برای تقسیم سوریه بین حکومت مرکزی و گروه‌های معارض مخالفت کرد، شورشیان متوجه تغییر موضع آنکارا در برابر دمشق شدند.

اسد اردوغان

پس از آنکه تلاش‌های آنکارا برای تعامل با اسد شکست خورد، شورشیان جزئیات برنامه‌ریزی خود را به ترکیه نشان دادند. پیام این بود که مسیر سیاسی برای سال‌ها کار نکرده، پس مسیر ما را امتحان کنید. نیازی به انجام کاری ندارید، فقط دخالت نکنید.

هادی البحره، رئیس مخالفان سوریه در خارج از کشور به رویترز گفت که تحریرالشام و ارتش ملی سوریه قبل از عملیات «برنامه‌ریزی محدودی» داشتند و تصمیم گرفتند که «همکاری کنند و با هم درگیر نشوند». او افزود که ارتش ترکیه شاهد اقدامات و بحث گروه‌های مسلح بود.

هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه در نشست روز یکشنبه دوحه گفت که تلاش‌های اخیر اردوغان برای برقراری ارتباط با اسد شکست خورد و آنکارا می‌دانست که چیزی در راه است.

با این حال، نوه ییلماز، معاون وزیر امور خارجه ترکیه در کنفرانس امور خاورمیانه در بحرین گفت که آنکارا پشت عملیات نبوده و تأیید آن را نداد و افزود که نگران بی‌ثباتی است. در پاسخ به سؤالات در مورد آگاهی ترکیه از آمادگی‌های میدانی، یک مقام ترکیه‌ای به رویترز گفت: «تحریرالشام از ما دستورات نمی‌گیرد و عملیات خود را با ما هماهنگ نمی‌کند». مقام مذکور مدعی شد که نمی‌توان گفت که عملیات حلب با تأیید یا چراغ سبز ترکیه انجام گرفت.

آسیب‌پذیری اسد

شورشیان در زمانی حمله کردند که اسد در ضعیف‌ترین وضعیت خود قرار داشت. درگیری‌های خارجی باعث شد که روسیه، ایران و حزب‌الله لبنان نتوانند نیرویی که سال‌ها صرف اسد کرده بودند را دوباره بسیج کنند. ارتش ضعیف سوریه نیز قادر به مقاومت نبود. یک منبع حکومت اسد به رویترز گفت که تانک‌ها و هواپیماها به دلیل فساد و غارت، سوخت نداشتند. همچنین در دو سال گذشته، روحیه ارتش شدیداً کاهش یافته بود.

آرون لوند، پژوهشگر خاورمیانه در مرکز مطالعات بین‌المللی سِنچِری گفت که ائتلاف تحت رهبری تحریرالشام از هر نیروی شورشی دیگر در طول جنگ قوی‌تر و هماهنگ‌تر بود، و بخش زیادی از این، به خاطر ابومحمد الجولانی است. البته اذعان داشت که ضعف حکومت اسد نیز عامل تعیین‌کننده‌ای به شمار می‌رفت. او افزود: «بعد از اینکه حلب را به این شکل از دست دادند، نیروهای اسد هرگز بهبود نیافته و هرچه شورشیان پیش می‌رفتند، ارتش ضعیف‌تر می‌شد».

شورش سوریه

سرعت پیشروی شورشیان، با تصرف حما در ۵ دسامبر و سقوط حمص در روز یکشنبه و همزمان با از دست رفتن دمشق، فراتر از انتظارات بود. بسام الکواتلی، رئیس حزب لیبرال سوریه، یک گروه کوچک اپوزیسیون که خارج از کشور مستقر است، گفت: «یک فرصت وجود داشت، اما هیچ‌کس انتظار نداشت حکومت این‌طور سریع فرو بریزد. همه انتظار داشتند که کمی جنگ در بگیرد».

یک مقام آمریکایی گفت در حالی که واشنگتن از حمایت کلی ترکیه از شورشیان آگاه بود، از تأیید ضمنی ترکیه برای عملیات حلب اطلاعی نداشت.

روز یکشنبه، دونالد ترامپ گفت که رهاکردن اسد توسط روسیه به سقوط او منجر شد و افزود که مسکو اصلاً نباید از ابتدا از او حمایت می‌کرد و سپس به دلیل جنگ در اوکراین که نباید آغاز می‌شد، علاقه خود به اسد را از دست داد.

روز یکشنبه، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل به نقش رژیمش در تضعیف حزب‌الله اشاره کرد که به گفته منابع، آخرین نیروهای خود را در روز شنبه از سوریه خارج کردند.

تبعات غزه

منابع آگاه از تحرکات حزب‌الله گفتند این گروه که در اوایل جنگ از اسد حمایت می‌کرد، طی سال گذشته بسیاری از نیروهای نخبه خود را از سوریه به لبنان منتقل کرده بود تا از آن‌ها در نبرد با اسرائیل استفاده کند؛ جنگی که از غزه به آنجا کشیده شده بود. اسرائیل ضربات سنگینی به حزب‌الله وارد ساخت.

عملیات شورشی در سوریه همان روزی آغاز شد که آتش‌بس در لبنان برقرار شد. منابع آگاه از حزب‌الله گفتند که این گروه نمی‌خواست وارد درگیری‌های بزرگ در سوریه شود، زیرا تمرکز خود را بر آغاز یک مسیر طولانی به سمت بازسازی از ضربات سنگین واردشده گذاشته بود.

چین روسیه سوریه

برای ائتلاف شورشیان، خروج حزب‌الله فرصتی استثنایی فراهم آورد. منبع در اپوزیسیون سوریه گفت: «ما فقط می‌خواستیم یک نبرد منصفانه بین خود و حکومت اسد داشته باشیم». سقوط رئیس‌جمهور سوریه ضربه‌ای بزرگ به نفوذ ایران در خاورمیانه وارد کرد که سریعاً پس از ترور حسن نصرالله و آسیب واردشده به حزب‌الله توسط اسرائیل رخ داد.

از سوی دیگر، اکنون به نظر می‌رسد که ترکیه قدرتمندترین بازیگر خارجی در سوریه بوده و نیروهایی در میدان و دسترسی به رهبران شورشیان دارد. علاوه بر بازگشت پناهندگان سوری، اهداف ترکیه شامل کاهش قدرت گروه‌های کرد سوری است که مناطق وسیعی از شمال شرق سوریه را تحت کنترل دارند و توسط ایالات متحده حمایت می‌شوند.

در بخشی از عملیات اولیه، ارتش ملی سوریه بخش‌هایی از قلمروی کردها، از جمله شهر تل رفعت را از آن‌ها گرفت. روز یکشنبه، یک منبع امنیتی ترکیه گفت که شورشیان پس از عقب‌راندن دوباره کردها، وارد شهر منبج در شمال شدند.

بیروال بشکان، استاد علوم سیاسی و پژوهشگر پیشین مؤسسه خاورمیانه گفت: «ترکیه بزرگ‌ترین برنده خارجی در اینجاست. به نظر می‌رسد اردوغان در طرف درست تاریخ قرار داشته یا حداقل برنده شده است؛ زیرا نمایندگانش در سوریه پیروز شدند».