پرسش بزرگ تهران پس از سقوط اسد؛ معامله با ترامپ یا حرکت به سوی بازدارنده نهایی؟

به گزارش اکوایران، برای سال‌ها، نقشه استراتژیک آمریکا از خاورمیانه حول محور ایران در مرکز قدرت «هلال شیعی» ترسیم شده بود. در این نقشه، سوریه به عنوان مسیر لجستیکی محور ایران و محل حضور نیروی دریایی و هوایی روسیه در منطقه قرار داشت.

مهم‌ترین تحول اخیر در پویایی‌های منطقه

با این حال، هنگامی که دولت اسدها در سوریه پس از بیش از نیم قرن حکومت طی آخر هفته با سرعتی خیره کننده سقوط کرد و عنصر مهمی از هلال از دست رفت، مقامات اطلاعاتی آمریکا غافلگیر شدند. تا آخر همین هفته پیش، مقامات ارشد ایالات متحده فکر می‌کردند که بشار اسد، رئیس جمهور تا حدی شانسی برای حفظ قدرت دارد.

به نوشته نیویورک تایمز، اما واشنگتن صبح روز یک‌شنبه با واقعیت جدیدی مواجه شد. این شاید مهم‌ترین تحولی است که در 14 ماه گذشته، از زمان حمله حماس به اسرائیل در 7 اکتبر 2023، پویایی قدرت منطقه را تغییر داد.

اکنون، با برکناری اسد، درست شش هفته قبل از مراسم تحلیف رئیس جمهور منتخب، دونالد جی. ترامپ، دو سوال فوری و مرتبط در واشنگتن مطرح است.

اول، آیا شورشیان همان طور که برخی از رهبران آن‌ها تهدید کرده‌اند، نفوذ ایران و روس‌ها را در خاک سوریه پایان می‌دهند؟ یا از روی پراگماتیسم، به دنبال نوعی سازگاری با دو قدرتی خواهند بود که در طول جنگ داخلی طولانی با آن‌ها در نبرد بودند؟

و آیا ایران - که با تضعیف حماس و حزب‌الله و اکنون سقوط اسد مواجه است - به این نتیجه می‌رسد که بهترین راه این است که مذاکره جدیدی را با ترامپ آغاز کنند؟ یا در عوض، به دنبال عبور از آستانه هسته‌ای خواهد رفت، چیزی که برخی در ایران آن را آخرین خط دفاعی در دوره جدید آسیب‌پذیری می‌دانند؟

روز آزادی یا مقدمه درگیری‌های جدید؟

ممکن است ماه ها طول بکشد تا پاسخ هر یک از این سوالات مشخص شود. اما اینکه اوضاع بعد از این چگونه پیش می‌رود، ممکن است تعیین کند که آیا همین یکشنبه روز آزادی و شروع بازسازی سوریه است یا مقدمه‌ای برای درگیری نظامی بیشتر.

پیش از سقوط دمشق، رهبر هیئت تحریر الشام، گروه شورشی وابسته سابق القاعده که حملات برق آسا به دولت اسد را رهبری می‌کرد، به سی‌ان‌‌ان گفت: «انقلاب از هرج و مرج به یک احساس نظم تبدیل شده است.»

اما محمد الجولانی، که هنوز هم ایالات متحده به عنوان یک تروریست به دنبال اوست، هیچ نشانه‌ای از چگونگی تلاش این گروه برای حکومت کردن ارائه نکرد. او تنها گفت: «مهمترین چیز ایجاد مؤسسات است. نه جایی که در آن یک حاکم تصمیمات خودسرانه بگیرد».

به اعتقاد دن شاپیرو، سفیر سابق ایالات متحده در اسرائیل و مقام ارشد پنتاگون در امور خاورمیانه: «هیچ کس نباید برای دولت اسد اشک بریزد».

اما جشن برکناری اسد، که تلویزیون دولتی روسیه گفت روز یکشنبه وارد مسکو شد، یک چیز است، و مدیریت خلاء قدرت پس از آن - و اطمینان از اینکه سوریه نه به یک کشور تروریستی از نوع دیگر و نه به دولتی شکست خورده تبدیل شود، کاری دیگر است، همانطور که برای لیبی پس از سرنگونی و کشته شدن معمر قذافی 13 سال پیش اتفاق افتاد.

مسئله ادامه حضور نظامی آمریکا

جو بایدن بعد از ظهر یکشنبه گفت: «اشتباه نکنید، برخی از گروه‌های شورشی که اسد را سرنگون کردند، سوابق وحشتناک خود را در تروریسم و ​​نقض حقوق بشر دارند». وی خاطرنشان کرد که رهبرانی مانند جولانی «در حال حاضر حرف‌های درستی می‌زنند، اما وقتی مسئولیت بیشتری را بر عهده بگیرند، ما نه فقط گفته‌های آن‌ها، بلکه اقدامات آن‌ها را ارزیابی خواهیم کرد».

با این حال، این ارزیابی تا حد زیادی بر عهده دولت ترامپ خواهد بود. و پست‌های رسانه‌های اجتماعی او که ادعا می‌کند بهترین استراتژی بیرون ماندن ایالات متحده از درگیری است را آزمایش خواهد کرد.

بعید است که ترامپ بتواند این کار را بکند. ایالات متحده در حال حاضر یک نیروی نظامی 900 نفری در شرق سوریه دارد که نیروهای داعش را هدف قرار می‌دهد. و در حالی که غریزه آقای ترامپ در اولین دوره ریاست جمهوری اش خروج از این کشور بود، مشاوران نظامی او را متقاعد کردند که عقب نشینی آمریکا از پایگاه خود در سوریه می‌تواند تلاش برای مهار و شکست نیروهای داعش را فلج کند.

روز یکشنبه، همزمان با خروج اسد، ایالات متحده تجمعات جنگجویان داعش را هدف قرار داد، در یک اقدام ضد تروریسم که به گفته مقامات هیچ ارتباطی با سقوط دمشق نداشت. یک مقام ارشد دولت روز یکشنبه به خبرنگاران گفت که این یک «حمله مهم» بود.

و چه ترامپ آن را تصدیق کند یا نه، ایالات متحده منافع زیادی در این دارد که روسیه از تأسیسات دریایی خود در طرطوس، تنها بندر مدیترانه‌ای برای تعمیر و پشتیبانی از کشتی‌های جنگی روسیه، بیرون رانده شود. ناتاشا هال، کارشناس سوریه در مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی در گفت: برای روسیه، سوریه سکوی پرتاب آن‌ها برای تبدیل شدن به یک قدرت بزرگ در منطقه است، منطقه‌ای که به طور سنتی حوزه نفوذ ایالات متحده بوده است».

روسیه همچنین از پایگاه هوایی سوریه برای حمله به هزاران سوری مخالف اسد استفاده کرد. در عصر جنگ‌های سرد جدید، جایی که روسیه به دنبال گسترش نفوذ خود است، این احتمال که مسکو برای همیشه دسترسی به سوریه را از دست بدهد، می‌تواند یک مزیت استراتژیک بزرگ برای ایالات متحده باشد. همچنین این یک آزمایش اولیه جالب خواهد بود، که در زمانی که ممکن است مذاکرات بر سر سرنوشت اوکراین آغاز شود، آقای ترامپ چگونه با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه تعامل می‌کند.

پرسش بزرگ تهران

اما سوال بزرگتر این است که رئیس جمهور آینده آمریکا چگونه با ایران برخورد خواهد کرد. او در هفته‌های اخیر، شش سال پس از پایان توافق هسته‌ای 2015 با تهران، برای مذاکره جدید با تهران ابراز علاقه کرده است. ایران نیز علاقه‌اش به مذاکره را نشان داده‌ است - اگرچه مشخص نیست که مایل به دست کشیدن از برنامه هسته‌ای باشد که در چند سال گذشته روی آن سرمایه‌گذاری زیادی کرده‌اند.

 این ریسک وجود دارد که مقامات ایران ممکن است تصمیم بگیرند که کشور در موقعیتی قرار گرفته است که بیش از هر زمان دیگری نیاز به تجدیدنظر در سیاست هسته‌ای وجود دارد.

واضح است که تهران نیز این آخر هفته هم مثل بقیه حیرت زده بود. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، با حضور در تلویزیون دولتی، گفت تهران از سرعت حوادث غافلگیر شده است.

ایران در حال حاضر بیش از هر زمان دیگری به گریز هسته‌ای نزدیک شده است. روز جمعه، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ناظر هسته‌ای سازمان ملل، گفت که ایران در تولید اورانیوم نزدیک به درجه بمب «شتاب چشمگیری» گرفته است.

این می‌تواند تنها یک ترفند چانه زنی باشد. اما واضح است که تهران تحت فشار است و سقوط متحد دیرینه‌ای مانند آقای اسد احتمالاً برخی از مقامات ایران را نگران می‌کند. اینکه آیا این ناامنی جدید ایران را به مذاکره برای خروج از بحران سوق می‌دهد یا به سوی بازدارنده نهایی، یکی از معماهای بسیاری است که پیش رو داریم.