درس‌های ادلب: از تکفیر تا تکنوکراسی/ شورشیان سوریه پسااسد را چگونه اداره خواهند کرد؟

به گزارش اکوایران، زمانی که نخست‌وزیر منصوب‌شده شورشیان سوری برای نخستین بار با مقامات حکومت برکنارشده بشار اسد دیدار کرد، پشت سر او پرچم انقلاب سوریه در کنار گروه‌های اسلامگرا قرار داشت.

به نوشته سی‌ان‌ان، قرارگرفتن پرچم‌های انقلاب سوریه و گروه اسلام‌گرای تکفیری در نخستین نشست علنی کابینه شورشیان که درباره انتقال قدرت پس از سقوط اسد برگزار شد، بحث‌برانگیز بود و منتقدان در شبکه‌های اجتماعی به انتقاد از این اقدام پرداختند. به نظر می‌رسد شورشیان متوجه این انتقادات شده‌اند. در مصاحبه‌ای تلویزیونی که بعدها از شبکه الجزیره پخش شد، محمد البشیر، نخست‌وزیر موقت که تا این هفته بر استان کوچک و شدیداً مذهبی ادلب به نمایندگی از شورشیان حکومت می‌کرد، تنها با پرچم جدید سوریه ظاهر شد.

اداره ادلب توسط شورشیان و درس‌هایی برای اداره سوریه

شیوه حکومت شورشیان در ادلب، واقع در شمال غرب سوریه، اطلاعاتی درباره احتمال نحوه اداره کشور توسط آنان ارائه می‌دهد. کارشناسان و ساکنان ادلب این حکومت را عمل‌گرایانه توصیف کرده‌اند که تحت فشارهای داخلی و خارجی شکل گرفته و تلاش دارد خود را از گذشته تکفیریش جدا کرده و پذیرش بین‌المللی کسب کند. با این حال، حکومت آنان به هیچ وجه دموکراتیک یا لیبرال نبود. کارشناسان هشدار می‌دهند که اداره کشوری بزرگ و متنوع همچون سوریه، چالشی کاملاً متفاوت است.

ابومحمد الجولانی، رهبر گروه اسلام‌گرای هیئت تحریرالشام که عملیات شورشیان برای سرنگونی اسد را رهبری کرد و ایالات متحده آن را سازمانی تروریستی می‌داند، ترجیح داده از پشت‌صحنه حکومت کند. الجولانی که اکنون از نام اصلی خود احمد الشرع استفاده می‌کند، یک تکنوکرات به نام البشیر را برای رهبری سوریه در دوران گذار انتخاب برگزیده است. او گفته که در دوران حکومت بر ادلب، مقاماتش تجربه ارزشمندی کسب کرده‌اند، اما اذعان دارد که ممکن است این تجربه کافی نباشد.

الجولانی در دیدار روز دوشنبه با محمد جلالی، نخست‌وزیر اسد، برای بحث درباره انتقال قدرت گفت: «(شورشیان) از هیچ شروع کردند. ادلب کوچک است و منابع ندارد، اما خدا را شکر که در گذشته توانستیم کارهای بسیار خوبی انجام دهیم. تجربه آن‌ها صفر نیست و در برخی زمینه‌ها موفق بودند. اما نمی‌توانیم بدون (کارگزاران قدیمی) عمل کنیم و باید از آن‌ها بهره ببریم».

انتقال قدرت و چالش‌های پیش رو

تنها در عرض ۱۳ روز، وزرای الجولانی از اداره استان کوچک ادلب به آرزوی اداره سوریه پس از اولین تغییر حکومت شش دهه‌ای آن رسیدند. کارشناسان و ساکنانی که تحت حکومت دولت نجات سوریه به رهبری شورشیان زندگی کرده‌اند، معتقدند که برای مدیریت مؤثر دوران انتقالی، این کابینه بی‌تجربه باید شدیداً خود را تطبیق دهد.

دکتر ولید تمر، یکی از ساکنان ادلب که شاهد تحولات این استان تحت حکومت شورشیان بوده و می‌گوید شخصاً با الجولانی تعامل داشته، با تمجید از حکومت دولت نجات سوریه در ادلب می‌گوید به آزادی بیان احترام گذاشته می‌شد؛ اما هشدار می‌دهد که شورشیان برای اداره بقیه کشور آماده نیستند. او می‌گوید: «شما از اداره ادلب به اداره کل یک کشور رسیده‌اید من فکر نمی‌کنم که توانایی‌های دولتی که دیدیم، برای اداره کل سوریه کافی باشد».

به گفته تمر که رئیس اتحادیه پزشکان آزاد شمال سوریه بوده و خود را لیبرال می‌داند، ادلب تحت حکومت دولت نجات ملی «بسیار امن» بود و شورشیان هیچ محدودیتی بر سفر و جابجایی در این استان تحت اعمال نکردند. او افزود: «زندگی در سوریه به طور کلی دشوار بود، اما حکومت ادلب هرگز در زندگی شخصی شما دخالت نمی‌کرد. کالاها در دسترس بودند و هیچ محدودیتی در پوشش یا سبک زندگی وجود نداشت».

با این حال، زندگی در این استان از نظر اقتصادی با شکوفایی همراه نبود. عبداللطیف ذکور، یکی از ساکنان ادلب که تحت حکومت شورشیان زندگی کرده و اکنون به ترکیه مهاجرت کرده، به سی‌ان‌ان گفت که شرایط اقتصادی تحت دولت نجات سوریه «بسیار دشوار» بود. او گفت: «کار کافی وجود نداشت و بسیاری از مردم فقط در خانه می‌ماندند».

مسیر به قدرت

زمانی که الجولانی در سال ۲۰۱۷ نفوذ خود را در ادلب گسترش داد، او گروه‌های اسلام‌گرای رقیب را از میان برداشت و از پروژه‌ای جدید برای ایجاد یک دولت غیرنظامی متشکل از تکنوکرات‌ها و دانشگاهیان محلی حمایت کرد. این حرکت، انحرافی از روش‌های دیگر تکفیری‌ها بود که با اجبار مذهبی و مشت آهنین بر مناطق تحت کنترل خود حکمرانی می‌کردند.

جِروم دِرِوون، تحلیلگر ارشد اندیشکده گروه بین‌المللی بحران که بر تحریرالشام تحقیق کرده، به سی‌ان‌ان گفت: «پیش از تشکیل دولت نجات، گروه‌های مختلفی بودند که محاکم، زندان‌ها و خدمات اجتماعی خودشان را داشتند. تحریرالشام خود را بر این گروه‌ها تحمیل کرد و حکمرانی را به دست گرفت».

طبق گزارش الجزیره، پس از تأسیس خود در سال ۲۰۱۷، دولت نجات سوریه در بیانیه‌ای، چهار اصل از جمله تأکید بر شریعت اسلامی به عنوان «تنها منبع قانون‌گذاری» و حفظ «هویت سوری و اسلامی مردم» را ذکر کرد. این دولت ۱۱ وزارتخانه از جمله دادگستری، ورزش و آموزش را اداره می‌کرد، مالیات می‌گرفت، منابع محدود ادلب را برای اداره ۴ میلیون نفر مدیریت می‌کرد و با گروه‌های بین‌المللی بشردوستانه برای رساندن کمک‌ها به ۳ میلیون آواره منطقه همکاری داشت.

با این حال، این دولت دموکراتیک نبود. وزرا با تأیید شورا (شورای مشورتی) متشکل از چهره‌های برجسته محلی منصوب می‌شدند؛ برخی از این افراد را نیز تحریرالشام برمی‌گزیدند. در طول هفت سال حکومت دولت نجات سوریه، هیچ زنی در مناصب رهبری حضور نداشت.

تمر که درباره مسائل پزشکی با مقامات هیئت تحریرالشام و دولت نجات سوریه مذاکره کرده بود، اظهار داشت که جولانی به مرور زمان از امور روزمره دولت کناره‌گیری کرد و اختیارات بیشتری به آن داد. او فقط در مسائل بزرگ‌تر که تأثیر مستقیم بر نفوذ گروهش داشت، مداخله می‌کرد.

حکمرانی دستوری

با توجه به عدم وجود یک قانون اساسی یا یک مجلس منتخب، شورشیان در ادلب با صدور فرمان حکم می‌راندند و ساختاری ترکیبی از دادگاه‌های مدنی-اسلامی ایجاد کردند که شامل وکلای مدافع، دادستان و یک فرایند تجدیدنظر می‌شد.

دروون گفت: «جولانی در تطبیق با نیازهای جامعه‌ای که بر آن حکمرانی می‌کرد، رفتار عملگرایانه داشت. در واکنش به نارضایتی عمومی، او تدریجاً اجرای سخت‌گیرانه قوانین اسلامی را کاهش داد، نسبت به اختلاط جنسیتی و سیگارکشیدن چشم‌پوشی کرد و اعتراضات علیه خود را تحمل کرد. گشت ارشاد منحل شد اما از زنان خواسته شد که حجاب داشته باشند». او افزود: «این پروژه در عمل موفق بود زیرا مردم نیز تا حدودی آن را پذیرفته بودند. حکومت ثبات داشت، اقتصاد بهتر از بقیه مناطق سوریه عمل می‌کرد و حتی نوع اقتدارگرایی آن با اقتدارگرایی خانواده اسد قابل مقایسه نبود».

با این حال، استثناهایی نیز وجود داشت. سال گذشته، دولت نجات سوریه با صدور یک «فرمان اخلاقی»، کودکان را به رعایت پوشش اسلامی ملزم می‌کرد و موسیقی در مراکز آموزشی را محدود می‌ساخت. جولانی برای جلوگیری از واکنش بین‌المللی که ممکن بود بر کمک‌های خارجی تأثیر بگذارد، مداخله کرد و این فرمان را تعلیق کرد.

یکی دیگر از مسائل، دستگیری و گزارش‌های مربوط به شکنجه مخالفان بود که سال گذشته منجر به اعتراضات گسترده علیه جولانی در ادلب شد. هفته گذشته، جولانی به سی‌ان‌ان گفت که سوءاستفاده‌ها در زندان‌ها «بر اساس دستورات یا جهت‌گیری‌های ما انجام نشده‌اند» و هیئت تحریرالشام قبلاً مرتکبان را مجازات کرده است.

دروون گفت که گذار سوریه به دموکراسی پس از شش دهه دیکتاتوری، فرایندی طولانی و پیچیده خواهد بود.

او گفت: «این نوع حکمرانی در ادلب یک شکل کاملاً جدید بود. نمی‌توانید انتظار داشته باشید که گروهی مسلح در زمان جنگ که منطقه‌ای بسیار کوچک را کنترل می‌کند، یک نظام اجتماعی دموکراتیک ایجاد کند. باید در مورد آنچه در زمان جنگ ممکن است، واقع‌بین بود. پنج یا شش دهه است که سوریه دموکراسی نداشته، شما نمی‌توانید در یک هفته دموکراتیک شوید».