چرا ممکن است تکرار استراتژی «فشار حداکثری» ترامپ شکست بخورد؟

به گزارش اکوایران، دونالد ترامپ بازگشته است و کمپین «فشار حداکثری» علیه ایران برای «مهار جدی» فروش نفت تهران نیز دوباره آغاز شده است.

اما به نوشته وبسایت تحلیل انرژی اویل پرایس، سال ۲۰۲۵، دیگر ۲۰۱۸ نیست. هرچند ایران در آن زمان در وضعیت دشواری بود، اما اکنون شرایط متفاوت است.

حمایت آمریکا از کارزار اسرائیل علیه مردم فلسطین و لبنان، حمایت منطقه‌ای از اقدامات ایالات متحده را تضعیف کرده و بسیاری از پایتخت‌های خاورمیانه با «فشار حداکثری» مخالفت دارند و معتقدند این اقدام تنش‌های منطقه‌ای را افزایش خواهد داد.

از سال ۲۰۲۳، عربستان سعودی و ایران به یکدیگر نزدیک‌تر شده‌اند و روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفتند. ولیعهد سعودی اخیراً با رئیس‌جمهور جدید ایران گفتگو کرده است. همچنین، وزرای دفاع دو کشور ماه گذشته مذاکراتی درباره همکاری‌های نظامی انجام دادند و روابط اقتصادی آن‌ها در حال گسترش است.

روسای جمهور امارات متحده عربی و ایران در اکتبر اولین دیدار حضوری خود را برگزار کردند و تجارت بین دو کشور نیز در حال رشد است. علاوه بر این، قطر (که میدان گازی مشترکی با ایران دارد) و ایران نیز به دنبال گسترش روابط اقتصادی خود هستند.

بازار نفت نیز نسبت به سال ۲۰۱۸ تغییر کرده است.

طبق گزارش آرگوس مدیا، صادرات نفت ایران که در نیمه دوم سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ زیر ۵۰۰ هزار بشکه در روز بود، از سال ۲۰۲۱ و با وجود تحریم‌های دوران ترامپ، روند افزایشی به خود گرفته و هر سال بیشتر شده است.

ایران شبکه خود برای دور زدن تحریم‌ها را گسترش داده و ناوگان نفتکش‌های خود را تقویت کرده است، بنابراین اگر ایالات متحده بار دیگر ایران را تحریم کند، مشتریان باقی‌مانده آن کسانی خواهند بود که «لزومی برای ترس از تحریم‌ها احساس نمی‌کنند.»

پیام به دنیای جدید

پس از رسیدن به ریاست‌جمهوری، مسعود پزشکیان برنامه خود را در پیام «پیام من به دنیای جدید» اعلام کرد و بر تقویت روابط با همسایگان ایران تأکید کرد. وی بر لزوم ایجاد «منطقه‌ای قدرتمند» تأکید کرد، از گفتگوهای سازنده با اروپا حمایت کرد، از توافق هسته‌ای دولت اوباما با ایران انتقاد کرد و از واشنگتن خواست «واقعیت‌ها را بپذیرد.»

ترامپ نیز در اکتبر اعلام کرد: «من دوست دارم ایران موفق باشد. تنها چیزی که اهمیت دارد این است که نباید سلاح هسته‌ای داشته باشد.» معاون وی، جی‌دی ونس، نیز گفت: «علاقه ما به عدم ورود به جنگ با ایران است. چنین جنگی منابع زیادی را تلف می‌کند و برای کشور ما بسیار پرهزینه خواهد بود.»

این اظهارات نشانه‌هایی از تمایل به راه‌حلی مذاکره‌ای است، اما ایالات متحده سابقه رها کردن تعهدات نامطلوبش را دارد، مانند توافق هسته‌ای اول با ایران.

روابط قوی‌تر ایران با روسیه و چین

روابط قوی‌تر ایران با روسیه و چین نیز بر تاب‌آوری ایران افزوده است.

در مارس ۲۰۲۱، چین و ایران توافقنامه همکاری جامع ۲۵ ساله‌ای را امضا کردند که شامل سرمایه‌گذاری ۴۰۰ میلیارد دلاری چین در بخش نفت، گاز، پتروشیمی، حمل‌ونقل و تولید ایران است. در مقابل، چین نفت ایران را با قیمت تخفیفی و به‌طور پایدار دریافت می‌کند.

روسیه نیز بالگردهای تهاجمی Mi-28 و هواپیماهای آموزشی Yak-130  را به ایران تحویل داده است و ادعا شده است که ایران نیز پهپادها و موشک‌های بالستیک به روسیه ارسال کرده است.

تجارت غیرنظامی نیز در حال افزایش است. مسکو تایمز گزارش داد: «صادرات روسیه به ایران در سال گذشته ۲۷ درصد افزایش یافت و واردات روسیه از ایران نیز ۱۰ درصد رشد داشت. هر دو طرف توافق کرده‌اند که تجارت با ارزهایی غیر از دلار آمریکا را گسترش دهند، در حالی که روسیه متعهد شده است تا مبلغ بی‌سابقه ۴۰ میلیارد دلار در بخش نفت و گاز ایران سرمایه‌گذاری کند.» 

فرصت برای دیپلماسی یا تشدید تنش؟

ایران علیرغم مشکلات اقتصادی، بودجه نظامی خود را افزایش داده است. ایران همچنین به مذاکره با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) اشاره کرده است، اما تأکید دارد که این مذاکرات نباید «تحت فشار» انجام شود.

در نوامبر، آژانس گزارش داد که ایران اقداماتی را برای متوقف کردن افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده 60 درصدی آغاز کرده است. اما هم‌زمان ادعا شد که ایران از آگوست ۲۰۲۴، میزان اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصدی خود را ۶۰ درصد افزایش داده است.

با این حال، شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مصمم است صبر تهران را آزمایش کند و دو روز پس از گزارش این آژانس، قطعنامه‌ای را به تصویب رساند که ایران را به دلیل همکاری ناکافی با آژانس محکوم می‌کرد.

مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، می‌گوید که آماده تعامل با ایالات متحده است: «چه بخواهیم و چه نخواهیم، در عرصه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی با ایالات متحده مواجه خواهیم شد، و بهتر است که این عرصه را خودمان مدیریت کنیم.»

روزنامه اصلاح‌طلب شرق در سرمقاله‌ای نوشت که پزشکیان باید از «اشتباهات گذشته پرهیز کرده و سیاستی عمل‌گرایانه و چندبعدی اتخاذ کند»، هرچند برخی دیگر نسبت به هرگونه تغییر تحت ریاست جمهوری ترامپ تردید دارند.

در ماه نوامبر گزارش شد، ایلان ماسک، متحد ترامپ، با نماینده دائم ایران در سازمان ملل ملاقات کرد و درباره «چگونگی کاهش تنش‌ها بین دو کشور» گفتگو کرد. این دیدار بدون تأیید ترامپ ممکن نبود.

گزینه‌های محدود ترامپ

ترامپ احتمالاً نمی‌خواهد جنگی با ایران آغاز کند، زیرا نسبت به تأثیرات اقتصادی آن بر ایالات متحده حساس است. بنابراین، تحریم‌ها (و اقدامات گاه‌به‌گاه اسرائیل) تنها گزینه‌های او خواهند بود. اگر چنین باشد و اگر اقتصاد ایران و طرح صادرات نفت آن به اندازه کافی مقاوم باشد و روسیه و چین همچنان در کنار ایران بمانند، ممکن است شاهد سال‌ها درگیری‌های سطح پایین باشیم، که این موضوع به نفع تندروهای آمریکا و اسرائیل خواهد بود.

هر دو طرف فاقد همدلی برای طرف مقابل هستند - نتیجه سال‌ها تبلیغات موفق. در عین حال، تندروهای هر دو طرف، منازعه را کلید ادامه نفوذ خود می‌دانند و از وضعیت موجود سود اقتصادی می‌برند.

برای مذاکرات با ایران یک ضرب‌الاجل وجود دارد: ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵، پایان مکانیزم بازگشت تحریم‌ها، که «آخرین فرصت قدرت‌های جهانی برای بازگرداندن همه تحریم‌هایی است که در توافق هسته‌ای لغو شده بودند».

اگر ایالات متحده بخواهد یک توافق هسته‌ای جدید را گسترش دهد تا شامل برنامه موشک‌های بالستیک یا سیاست خارجی ایران باشد، ممکن است ایران محدودیت‌های مشابهی را برای سایر کشورهای منطقه پیشنهاد دهد و سپس خواستار شود که این توافق به صورت معاهده‌ای باشد که دولت‌های بعدی آمریکا را نیز متعهد کند.

طبقه سیاسی آمریکا و رسانه‌های حامی آن تنها یک استراتژی دارند - تحریم‌های بیشتر - و برای تعاملات صلح‌آمیز با ایران آمادگی کافی ندارند. اگر هر دو طرف واقع‌بین باشند، تندروها را محدود کنند، و ایران به ترامپ توافقی ارائه دهد که او احساس کند تنها او می‌توانست آن را به دست آورد، ممکن است شاهد صلح، ثبات و فرصت‌های اقتصادی بیشتر برای جوانان خاورمیانه باشیم.

«فشار حداکثری» یک شعار است، نه استراتژی. اگر ایران «بله» بگوید، واشنگتن چه خواهد کرد؟