بازگشت شاهین‌های ترامپ به خاورمیانه؛ پکن پشت تهران را خالی می‌کند؟

به گزارش اکوایران، پیش‌بینی اینکه ریاست‌جمهوری دوم دونالد ترامپ چگونه ممکن است بر مثلث استراتژیک ایالات متحده، چین و خاورمیانه تأثیر بگذارد، کار ساده‌ای نیست.

با انتخاب مارکو روبیو به‌عنوان وزیر امور خارجه، مایک والتز به‌عنوان مشاور امنیت ملی و الیس استفانیک به‌عنوان سفیر ایالات متحده در سازمان ملل، دولت جدید آمریکا آماده است تا سیاست فشار حداکثری بر ایران را دوباره اجرایی کند، حمایت از اسرائیل را تقویت کند و با چین مقابله نماید.

با این حال، ژئوپلیتیک پویاست و عدم قطعیت همچنان وجود دارد.

به نوشته المانیتور، در طول کارزار انتخاباتی، ترامپ پیشنهاد وضع تعرفه‌های ۱۰ تا ۲۰ درصدی بر واردات از اکثر کشورها را مطرح کرد، اما گفت که واردات از چین را با تعرفه‌های بسیار بالاتر، یعنی ۶۰ درصد یا بیشتر، هدف قرار می‌دهد. پاتریشیا ام. کیم از مؤسسه بروکینگز هشدار داده است که این اقدامات می‌تواند به‌سرعت روابط ایالات متحده و چین را به سمت یک مسیر نزولی سوق دهد. طبق یک نظرسنجی اخیر رویترز از ۵۰ اقتصاددان، انتظار می‌رود تعرفه‌ها بر کالاهای چینی تا اوایل سال ۲۰۲۵ به طور میانگین به ۳۸ درصد برسد.

تسریع روندها

هم‌زمان با تشدید حکمرانی اقتصادی آمریکا و تنظیم استراتژی کاهش وابستگی اروپا به چین، انتظار می‌رود پکن تلاش خود را برای تقویت روابط با خاورمیانه شدت بخشد. این اقدامات شامل ورود به بازارهای نوظهور، جستجوی منابع جدید سرمایه‌گذاری، بومی‌سازی تولید و دور زدن موانع تجاری می‌شود.

روبیو در گزارش سپتامبر ۲۰۲۴ خود با عنوان «جهانی که چین ساخت» نوشت: «با افزایش موانع تجاری علیه محصولات چین در جهان صنعتی، شرکت‌های چینی بازارهای جنوب جهانی را به‌عنوان مقصد صادرات و پایگاه تولید خود هدف قرار داده‌اند.»

خاورمیانه بخشی مهم از این استراتژی است. داده‌های گمرکی چین نشان می‌دهد که تجارت دوجانبه چین و خاورمیانه از ۲۶۲.۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۷ به ۵۰۷.۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ رسیده و تقریباً دو برابر شده است.

در همان سال، گروه AD Ports امارات متحده عربی با همکاری شرکت چینی NWTN یک کارخانه تولید خودروهای برقی در ابوظبی تأسیس کرد.

عربستان سعودی در سال ۲۰۲۳ قراردادی به ارزش ۵.۶ میلیارد دلار با شرکت Human Horizons  برای توسعه، تولید و فروش خودرو امضا کرد.

پس از اعمال تعرفه‌های موقت اتحادیه اروپا بر خودروهای برقی تولید چین در ژوئیه ۲۰۲۳، شرکت BYD  چین توافق کرد یک کارخانه یک میلیارد دلاری در ترکیه بسازد.

در سال ۲۰۲۴، برندهای چینی با فروش ۵۵,۱۱۵ دستگاه، در بازار خودرو اسرائیل پیشتاز شدند.

این فقط مربوط به یک صنعت است.

مقابله آمریکا

روبیو در گزارش خود اشاره می‌کند: «گسترش نفوذ چین در کشورهای در حال توسعه نه‌تنها تهدیدی تجاری بلکه دیپلماتیک برای منافع آمریکا محسوب می‌شود.»

بر این اساس، واشنگتن ممکن است فشارها را برای محدود کردن نفوذ چین در اقتصاد کشورهای شریک افزایش دهد. در گزارش سالانه ۲۰۲۴ کمیسیون اقتصادی و امنیتی آمریکا-چین به کنگره آمریکا آمده است: «خلیج فارس به‌عنوان عرصه جدید رقابت فناوری میان آمریکا و چین در حال ظهور است.»

این گزارش هشدار می‌دهد که ارتباط میان نهادهای تحریم‌شده چینی و شرکت‌های فناوری خلیج فارس می‌تواند به انتقال فناوری‌های پیشرفته‌ای که ایالات متحده آن‌ها را محدود کرده، منجر شود. همچنین ممکن است کشورهای خلیج فارس در آینده ناچار به انتخاب میان هماهنگی با اکوسیستم فناوری ایالات متحده یا چینی شوند.

شرکت‌هایی مانند G42  امارات و دانشگاه علوم و فناوری ملک عبدالله عربستان سعودی درخواست‌های ایالات متحده برای محدود کردن همکاری با چین در حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی را پذیرفته‌اند. با این حال، کشورهای منطقه تمایلی به اتکای کامل به چتر امنیتی آمریکا و حذف کامل چین از اقتصاد خود ندارند.

در عوض، این کشورها خود را به میدان رقابت میان قدرت‌های بزرگ تبدیل کرده‌اند تا از هر دو طرف امتیاز بگیرند و هم‌زمان تلاش کنند با هند، ژاپن، کره جنوبی و دیگر کشورها، دامنه روابط خود را گسترش دهند. انتظار می‌رود این تنوع‌گرایی با هدف حفظ بیشترین حد ممکن از استقلال استراتژیک ادامه یابد.

به احتمال زیاد، ایالات متحده برای مقابله با چین پروژه‌هایی مانند گروهI2U2  (هند، اسرائیل، آمریکا و امارات) و کریدور هند-خاورمیانه-اروپا را احیا خواهد کرد؛ پروژه‌هایی که تاکنون تحت‌الشعاع جنگ‌ها و بحران‌ها قرار گرفته‌اند.

پایان جنگ‌ها؟

جنگ‌های تجاری و تکنولوژیک به‌احتمال زیاد شدت خواهند گرفت، اما ترامپ اعلام کرده که قصد دارد به جنگ‌های نظامی جاری در خاورمیانه و اوکراین پایان دهد. پاتریشیا م. کیم از مؤسسه بروکینگز گفته: «اینکه ترامپ تا چه حد چین را یک مانع یا شریکی مؤثر برای پایان دادن به این جنگ‌ها ببیند، احتمالاً سیاست کلی او در قبال چین را شکل خواهد داد.»

چین با رای‌های خود در سازمان ملل و حمایت از ایران و متحدانش، نقش مهمی در حمایت از ایران و محور آن در صحنه بین‌المللی ایفا کرده است. 

چین می‌تواند به‌عنوان یک کانال پشت‌پرده و تأثیرگذار اقتصادی، با تمرکز بر تلاش‌های ملموس برای برقراری صلح به‌جای فرصت‌طلبی استراتژیک، نقش خود را ایفا کند. این شامل استفاده از روابطش با بازیگران کلیدی منطقه، بهره‌گیری از قدرت اقتصادی برای تثبیت مناطق بحران‌زده و همسوسازی تلاش‌های دیپلماتیکش با اهداف کاهش تنش است، به‌جای تشدید آن‌ها برای جلب رضایت روسیه، جهان اسلام یا جنوب جهانی. 

کیم اضافه کرد: «چگونگی مدیریت روابط چین با مسکو، پیونگ‌یانگ، ایران و سایر کشورهای خاورمیانه در ماه‌های آینده از سوی دولت جدید آمریکا به‌دقت زیر نظر خواهد بود.» شایعات درباره تشکیل یک محور ضدغربی پیش از این وارد گفتمان در واشنگتن شده و میزان توجه به این روایت از سوی دولت جدید آمریکا بر رفتار آن بی‌تأثیر نخواهد بود. 

فشار حداکثری

در این میان، موضوع ایران اهمیت ویژه‌ای دارد. ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش آنچه را که «فشار حداکثری» می‌نامید، بر ایران اعمال کرد و توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ را لغو کرد. تلاش‌های اجرایی آمریکا در این دوران صادرات نفت ایران را از ۲.۵ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۸ به ۷۰ هزار بشکه در ۲۰۲۰ کاهش داد و حدود ۵۰ میلیارد دلار از درآمدهای نفتی ایران را از بین برد. 

فشار حداکثری بار دیگر روی میز است. تنها چند روز پس از دیدار ایلان ماسک با سفیر ایران در سازمان ملل، امیر سعید ایروانی، در نوامبر، فایننشال تایمز گزارش داد که تیم انتقالی ترامپ در حال تدوین دستورات اجرایی برای روز اول کاری خود است که شامل اعمال تحریم‌های بسیار سخت‌تر بر صادرات نفت ایران خواهد بود. 

روبیو، والتز و استفانیک همگی سیاست ایران بایدن را مورد انتقاد قرار داده و به چهار سال سهل‌انگاری در اجرای تحریم‌ها اشاره کرده‌اند که به چین اجازه داده به ایران کمک کند تا تجارت نفت مخفیانه‌ای ایجاد کند که صادرات ایران را به بیش از ۱.۲ میلیون بشکه در روز افزایش داده است. روبیو قانونی پیشنهاد کرده که به دلیل کمک به ایران در دور زدن تحریم‌ها، هزینه‌هایی را بر چین اعمال کند. 

گزارش کمیسیون اقتصادی و امنیتی کنگره آمریکا پیشنهاد می‌کند که دفتر مدیر اطلاعات ملی مطالعه‌ای دقیق از خریدهای نفتی چین از ایران در پنج سال گذشته انجام دهد. این شامل بررسی استفاده چین از انتقال تانکر به تانکر و شرکت‌های صوری برای دور زدن تحریم‌هاست. ظرف شش ماه پس از دریافت این مطالعه، وزارت خزانه‌داری باید تعیین کند که آیا فعالیت‌هایی قابل تحریم رخ داده و گزارشی به کنگره ارائه کند. 

چین ممکن است نتیجه بگیرد که حمایت از ایران ارزش دردسرش را ندارد و در عوض همکاری خود را با کشورهای حوزه خلیج‌فارس تقویت کند. 

ایران آسیب‌پذیرتر است

در همین حال، جنگ ایران با اسرائیل موقعیت منطقه‌ای تهران را آسیب‌پذیر کرده است.

همزمان ایران تمایل خود را برای ورود به مذاکرات نشان داده است. در سپتامبر، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، به مجمع عمومی سازمان ملل گفت: «ما آماده تعامل با طرفین برجام هستیم. اگر تعهدات برجام به‌طور کامل و با حسن نیت اجرا شوند، گفت‌وگو درباره موضوعات دیگر نیز می‌تواند آغاز شود.»

با این حال، منطقی است که فرض کنیم فشار حداکثری پیش از هر مذاکره‌ای اعمال خواهد شد تا اهرم‌های بیشتری ایجاد شود.

سعودی‌ها و اماراتی‌ها این بار چندان مشتاق نیستند. سرخوردگی فزاینده از تعهدات امنیتی آمریکا و تمایل آن‌ها به تمرکز بر توسعه اقتصادی باعث شده به دنبال سازش با ایران باشند. در این زمینه، احیای توافق‌نامه ابراهیم و دستیابی به عادی‌سازی روابط بین عربستان و اسرائیل وظیفه دشواری خواهد بود. 

نگرانی‌هایی همچنان وجود دارد که ایران ممکن است واکنش نشان داده و تلاشی را برای گریز هسته‌ای آغاز کند، حرکتی که تقریباً به‌طور حتم موجب رقابت تسلیحاتی هسته‌ای منطقه‌ای و شروع جنگی خواهد شد که کل خاورمیانه را دربرمی‌گیرد. در همین حال، برخی معتقدند ممکن است به اسرائیل چراغ سبز داده شود تا حمله پیشگیرانه‌ای به تأسیسات هسته‌ای ایران انجام دهد. 

چین با ایران مسلح به سلاح هسته‌ای مخالف است و جنگی منطقه‌ای منافع اقتصادی گسترده این کشور را نابود خواهد کرد.

بدون داشتن یک گوی پیشگو، پیش‌بینی آینده همچنان دشوار است. سیاست خارجی تهاجمی‌تر آمریکا خطر تشدید تنش‌ها را در پی دارد، اما همچنین فرصتی برای دستیابی به توافق‌های سخت در شرایطی فراهم می‌کند که با منافع آمریکا همخوانی داشته باشد. شخصیت غیرقابل پیش‌بینی ترامپ تنها بر حساسیت این وضعیت می‌افزاید.