افشاگری رسانه منطقه‌ای: چگونه حمله هیئت تحریر الشام نقشه نتانیاهو برای تقسیم سوریه را بر هم زد؟

به گزارش اکوایران، بر اساس اطلاعات منابع امنیتی منطقه‌ای، سرنگونی دولت بشار اسد برنامه اسرائیل برای تقسیم سوریه به سه بلوک به منظور قطع ارتباط آن با ایران و حزب‌الله را ناکام گذاشت.

به نوشته میدل‌ایست‌آی، اسرائیل برنامه داشت با کردها در شمال شرق و دروزی‌ها در جنوب سوریه روابط نظامی و استراتژیک برقرار کند و اسد را با حمایت و کنترل مالی امارات در قدرت نگه دارد. 

این طرح همچنین به محدود کردن نفوذ ترکیه در سوریه به ادلب و شمال غرب کمک می‌کرد، مناطقی که به‌عنوان پایگاه نیروهای هیئت تحریر الشام (HTS) و گروه‌های شورشی تحت حمایت ترکیه شناخته می‌شوند. این گروه‌ها با حمله‌ای سریع در اوایل این ماه باعث سقوط دولت اسد شدند.

در سخنرانی ماه گذشته گیدئون ساعر، وزیر امور خارجه اسرائیل، اشاره‌ای به این طرح شد. او گفت اسرائیل باید با کردها و دروزی‌ها در سوریه و لبنان همکاری کند و افزود که «ابعاد سیاسی و امنیتی» مهمی وجود دارد که باید مد نظر قرار گیرد. 

ساعر تأکید کرد: «ما باید به تحولات در این زمینه نگاه کنیم و بفهمیم که در منطقه‌ای که ما همیشه یک اقلیت خواهیم بود، می‌توانیم اتحادهای طبیعی با دیگر اقلیت‌ها داشته باشیم.»

اما این برنامه با فروپاشی نیروهای وفادار به اسد در حمص و حما، که مسیر دمشق را باز کرد، خنثی شد. 

شورشیان پیش از آن خطوط مقدم را شکسته و حلب، بزرگ‌ترین شهر سوریه، را بدون مقاومت تصرف کرده بودند و تعادل قدرت را در جنگ داخلی ۱۳ ساله کشور تغییر داده بودند.

در ساعات اولیه صبح یکشنبه، ۸ دسامبر، محمد غازی الجلالی، نخست‌وزیر سوریه، در ویدئویی ظاهر شد و اعلام کرد که مایل است قدرت را به‌طور مسالمت‌آمیز واگذار کند. 

احمد الشراء، رهبر هیئت تحریر الشام (معروف به ابومحمد الجولانی)، به سرعت پاسخ داد که آماده است تا زمانی که انتقال سازمان‌دهی شود جلالی را در قدرت نگه دارد.

اما حتی در حالی که هیئت تحریر الشام به سمت پایتخت پیشروی می‌کرد، سفیران امارات و اردن در سوریه تلاش‌های سراسیمه‌ای برای جلوگیری از تسلط این گروه بر دمشق انجام می‌دادند. منابع امنیتی فاش کردند که اردن نیروهای ارتش آزاد سوریه و گروه‌های متحد در جنوب را ترغیب کرد تا قبل از تحریر الشام به دمشق برسند.

یکی از منابع امنیتی گفت: «پیش از رسیدن جولانی، دو سفیر ترتیبی دادند که نیروهای ارتش آزاد سوریه نخست‌وزیر سوریه را از خانه‌اش به هتل فور سیزنز ببرند، جایی که قرار بود به‌طور رسمی نهادهای دولتی را به گروه‌های مسلح مستقر در جنوب واگذار کنند.»

تصاویر نشان داد که جلالی توسط سربازانی از منطقه حوران در جنوب سوریه که به سپاه پنجم تعلق داشتند، اسکورت می‌شد. سپاه پنجم یک نیروی نظامی متشکل از شورشیان سابق است که پیش‌تر با دولت سوریه آشتی کرده بودند.

منبعی آگاه اظهار داشت جلالی تردید کرد و با جولانی تماس گرفت. جولانی به او گفت: «این کار را نکن» و جلالی نیز به این توصیه عمل کرد.

پلن بی

هنگامی که اسرائیل متوجه شد نمی‌تواند جلوی تسلط هیئت تحریر الشام (HTS) بر سوریه را بگیرد، شروع به تخریب دارایی‌های نظامی سوریه کرد. این اقدامات شامل غرق کردن ناوگان دریایی سوریه در لاذقیه و اشغال مناطقی مانند کوه هرمون، بلندترین کوه سوریه در نزدیکی مرز لبنان و بلندی‌های اشغالی جولان بود.

منبعی امنیتی گفت: «این تسلیحات تحت کنترل اسد بی خطر بودند. این نشان می‌دهد که اسرائیل چقدر به حفظ او در قدرت اهمیت می‌داد. اما این تسلیحات در دست شورشیان دیگر بی خطر نبودند.»

مقامات اردن و امارات از تسلط هیئت تحریر الشام و چشم‌انداز یک دولت اسلام‌گرا در سوریه ابراز نگرانی کرده‌اند، حتی اگر احمد الشراء وعده داده باشد که همه گروه‌ها و ادیان در دولت آینده نماینده خواهند داشت.

از زمان آغاز انقلاب‌های بهار عربی در سال ۲۰۱۱، امارات در خط مقدم تلاش‌های ضددموکراتیک و ضدانقلابی در کشورهایی مانند مصر، لیبی، تونس و یمن بوده است.

اردن که بیش از یک میلیون پناهجوی سوری را میزبانی می‌کند و مرز طولانی صحرایی با سوریه دارد که قبایل مشترک در دو سوی آن زندگی می‌کنند، نسبت به تحولات دمشق حساسیت زیادی نشان داده است.

آخرین ساعات حکومت اسد در دمشق

جزئیاتی درباره لحظات پایانی حکومت بشار اسد تا حدودی توسط ابراهیم الامین، سردبیر روزنامه الأخبار که به بازتاب دیدگاه حزب‌الله مشهور است، تأیید شده است.

الامین نوشت که اسد تا حدی به حمایت امارات امیدوار بود که «تا آخرین ساعات» منتظر ماند و از دمشق خارج نشد.

الامین در مقاله‌اش آورده است: «یکی از نزدیکان اسد که تا آخرین لحظات با او در دمشق بود، می‌گوید که اسد همچنان امیدوار بود اتفاقی بزرگ رخ دهد که جلوی حمله گروه‌های مسلح را بگیرد. او باور داشت که "جامعه عرب و بین‌الملل" ترجیح می‌دهند او در قدرت بماند تا اینکه اسلام‌گرایان اداره سوریه را به دست گیرند.»

اسد زمانی فهمید بازی به پایان رسیده است که وزیر امور خارجه ترکیه، هاکان فیدان، همتایان روس و ایرانی خود، سرگئی لاوروف و عباس عراقچی را که در کنفرانسی در قطر حضور داشتند، متقاعد کرد که مداخله نکنند.

الامین نوشت: «به محض این که روس‌ها و ایرانی‌ها به بشار اسد اطلاع دادند که در میدان نبرد مداخله نخواهند کرد، او متوجه شد که شکست نزدیک است.»

او افزود که حزب‌الله نیز زمانی که دید ارتش خود اسد آمادگی جنگیدن برای او را ندارد، به این نتیجه رسید که کمک به او بی‌فایده است.

طرح اسرائیل برای تقسیم سوریه، هفته‌ها پیش و با آگاهی از اینکه آتش‌بس با حزب‌الله در لبنان نزدیک است، در حال شکل‌گیری بود. این آتش‌بس در پایان ماه گذشته به توافق رسید.

رئیس‌جمهور امارات، محمد بن زاید، تماس‌های خود را با جامعه دروزی در اسرائیل افزایش داد. او در تاریخ ۷ دسامبر با شیخ موفق طریف، رهبر معنوی دروزی‌های اسرائیل، در ابوظبی دیدار کرد.

یک هفته قبل‌تر، ایالات متحده و امارات مذاکراتی را درباره استفاده از احتمال لغو تحریم‌ها به‌عنوان ابزاری برای ترغیب اسد به قطع روابط با ایران و بستن مسیرهایی که ایران از طریق سوریه برای تأمین لجستیک حزب‌الله استفاده می‌کند، انجام داده بودند.

نگرانی ترکیه از عملیات اسرائیل 

برنامه‌های اسرائیل برای سوریه مدت‌ها پیش از تحولات کنونی زنگ خطر را در آنکارا به صدا درآورده بود.

در ماه اکتبر، پارلمان ترکیه یک جلسه غیرعلنی برگزار کرد تا به عملیات نظامی اسرائیل بپردازد، عملیاتی که رهبری ترکیه آن را یک «تهدید امنیت ملی» توصیف کرد.

دو ماه پیش از سخنرانی گیدئون ساعر، رئیس‌جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان، در ماه سپتامبر به پارلمان گفت که اسرائیل بلندپروازی‌های توسعه‌طلبانه‌ای دارد که می‌تواند «بخش‌هایی از آناتولی» را هدف قرار دهد.

او گفت: «دستور کار توسعه‌طلبانه اسرائیل، که ناشی از افراط‌گرایی دینی است، فقط به غزه محدود نمی‌شود. هدف بعدی آن‌ها ممکن است سرزمین ما باشد.»

هاکان فیدان، وزیر خارجه و رئیس سابق سازمان اطلاعات ترکیه، نیز در یک جلسه پرسش و پاسخ در کنفرانس دوحه، در حالی که دولت اسد در حال فروپاشی بود، بر این پیام تأکید کرد.

فیدان گفت: «اسرائیل نه خواهان و نه مایل به برکناری اسد بود.» وی افزود که ایالات متحده «به ما [ترکیه] اطلاع داده بود که اسرائیل فقط اسد را می‌خواست.»

فیدان همچنین اظهار داشت: «در طول ۱۳ سالی که من رئیس سازمان اطلاعات بودم، با ایران در ارتباط بودم. همواره به آن‌ها می‌گفتم که ایده اینکه اسد نماد مقاومت باشد، خلاف واقعیت است.»

او گفت: «این واقعیت نداشت. این فقط یک نمایش بود و اسد تنها در خدمت اسرائیل بود.»

دعوت اردوغان به مقابله، اخیراً توسط هم‌پیمان سیاسی او، دولت باغچلی، رهبر حزب حرکت ملی (MHP) نیز تکرار شده است. 

باغچلی گفت: «اگر اسرائیل بلندپروازی‌های توسعه‌طلبانه خود را با سیاست‌های سلطه‌طلبی و تجاوز ادامه دهد، رویارویی ترکیه و اسرائیل اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.»

تلاش جولانی برای کاهش نگرانی‌های غرب

در همین حال، احمد شرا، رهبر هیئت تحریر الشام (HTS)، تلاش کرده تا ترس غرب را از اینکه سوریه تحت حکومت او به پایگاهی برای حملات علیه اسرائیل تبدیل شود، کاهش دهد. او این هفته به بی‌بی‌سی گفت که سوریه تهدیدی برای جهان نیست و خواستار لغو تحریم‌ها شد.

وی اظهار داشت: «اکنون، پس از همه اتفاقات، تحریم‌ها باید لغو شوند، زیرا این تحریم‌ها رژیم سابق را هدف قرار داده بودند. قربانی و ظالم نباید به یک شکل مورد برخورد قرار گیرند.»

با این حال، منابع امنیتی اطمینان دارند که دیر یا زود شرا مجبور خواهد شد به مسئله اشغال سرزمین‌های سوری فراتر از بلندی‌های جولان رسیدگی کند، که به صورت بین‌المللی به عنوان بخشی از سوریه شناخته می‌شوند اما از سال ۱۹۶۷ توسط اسرائیل اشغال و بعداً ضمیمه شده‌اند.

یک منبع امنیتی گفت: «برخلاف صحرای سینا، که نیروهای اسرائیلی در سال ۱۹۶۷ اشغال کردند و بعدها آن را بازگرداندند، اسرائیل بلندی‌های جولان را ضمیمه کرده است. این به معنای بسته بودن مسیر صلح در این مسئله است، زیرا هیچ سوری‌ای ادعای خود را کنار نخواهد گذاشت.».

وی افزود: «اگرچه نتانیاهو می‌خواهد ما باور کنیم که او با شکستن زنجیره محور مقاومت ایرانی در سوریه پیروز شده است، واقعیت این است که یک محور جدید به سرعت در حال شکل‌گیری است که ترکیه و سوریه جدید تحت رهبری اسلام‌گرایان سنی در مرکز آن قرار دارند.»

این منبع همچنین گفت: «این وضعیت تنها چالش‌های اسرائیل را در مواجهه با جهان گسترده‌تر اهل سنت عمیق‌تر خواهد کرد.»

اسرائیل از حمایت ترکیه از گروه‌های شورشی سوری و عملیات نظامی این کشور علیه کردها در شمال شرق سوریه انتقاد کرده است.

در بیانیه‌ای که روز سه‌شنبه منتشر شد، وزارت خارجه اسرائیل گفت: «آخرین کشوری که می‌تواند درباره اشغال در سوریه صحبت کند، ترکیه است... هیچ توجیهی برای ادامه تجاوز و خشونت ترکیه علیه کردها در سوریه وجود ندارد!»