خیانت اسد به همه وفاداران؛ روایتی دست اول از آخرین روزهای حاکم مخلوع شام

به گزارش اکوایران، در آستانه سقوط پایتخت، بشار اسد به همراه پسر ارشدش، حافظ، سوار یک خودروی زرهی روسی شد و از شهر گریخت، در حالی که بستگان، دوستان و وفادارانش در جستجوی مردی بودند که وعده داده بود از آن‌ها محافظت کند.

اندکی بعد، حدود ساعت 11 شب در تاریخ 7 دسامبر، برخی از همکاران قدیمی که از کنار خانه او در محله لوکس دمشق عبور می‌کردند، با پست‌های نگهبانی خالی و ساختمان‌هایی تقریباً متروک مواجه شدند؛ چراغ‌ها همچنان روشن بودند، فنجان‌های قهوه نیمه‌تمام رها شده و یونیفرم‌های نظامی در خیابان پراکنده بودند.

تا نیمه‌شب، رئیس‌جمهور وقت سوریه به همراه حافظ در مسیر پایگاه هوایی حمیمیم روسیه در شمال غربی سوریه بود. به گفته یکی از فرماندهان نظامی شورشیان، یک افسر اطلاعاتی سابق و افراد مطلع از فرار خانواده اسد، او تا زمانی که از دمشق خارج نشده بود به ارتش دستور عقب‌نشینی نداد. او همچنین به آن‌ها فرمان داد که دفاتر و اسناد را بسوزانند.

روسیه، یکی از اصلی‌ترین حامیان خارجی اسد در طول جنگ داخلی 13 ساله، وعده داده بود که مسیر امنی به حمیمیم برای او فراهم کند. یک فرمانده هیئت تحریر الشام (HTS) نیز ادعا کرد که این گروه هیچ مذاکره‌ای درباره خروج اسد انجام نداده است.

با وجود کمک روسیه به فرار خانواده اسد از پایتخت، مسکو آن‌ها را تا ساعت 4 صبح روز 8 دسامبر منتظر نگه داشت، تا زمانی که به آن‌ها به دلایل انسانی پناهندگی داده شد. سپس، آن‌ها به روسیه منتقل شدند و به این ترتیب حکومت پنج دهه‌ای خانواده اسد به طور ناگهانی به پایان رسید.

روایتی از روزهای پایانی بشار اسد

فایننشال تایمز با بیش از دوازده مصاحبه از جمله با افراد داخلی حکومت و آگاهان به تحرکات خانواده اسد، اطلاعاتی درباره روزها و ساعت‌های پایانی حکومت بشار اسد گردآوری کرده است. با این حال تلاش‌ها برای تماس با اسد و خانواده‌اش در مسکو بی‌نتیجه ماند.

بسیاری از افراد، از جمله خود بشار اسد، انتظار چنین حمله ناگهانی از سوی شورشیان را نداشتند. اسد تصور می‌کرد جنگ داخلی که در نتیجه سرکوب خشونت‌آمیز اعتراضات در سال 2011 آغاز شده بود، به پایان رسیده و او پیروز شده است. او امیدوار بود که با بازسازی روابط جهانی، وضعیت سوریه بهبود یابد. برخی از کشورهای اروپایی نیز به تبعیت از جهان عرب، برای ارتباط با سوریه تلاش می‌کردند.

اما در نهایت، شورشیان به رهبری گروه اسلام‌گرای هیئت تحریر الشام تنها در عرض 10 روز توانستند با یک حمله برق‌آسا کنترل پایتخت را به دست بگیرند.

در مسکو، اسد به همسرش، اسماء، پیوست که به گفته منابع نزدیک به خانواده، برای درمان دومین دور بیماری سرطان چندین هفته در آنجا تحت مراقبت بود. همچنین مادر و پدر اسماء، فواز الاخرس، که اخیراً توسط وزارت خزانه‌داری ایالات متحده تحریم شده بود، در مسکو حضور داشتند. فرزندان خانواده اسد، از جمله دخترشان زین، که در دانشگاه سوربن ابوظبی تحصیل می‌کرد، نیز اکنون به آن‌ها پیوسته‌اند.

بدون هشدار به وفاداران

اسد بدون هیچ هشداری به مردمی که دهه‌ها به او وفادار بودند، دمشق را ترک کرد. این اقدام، بسیاری از طرفداران قدیمی او را در شوک و خشم ناشی از این خیانت فرو برد. حتی به بستگان نزدیک خود نیز اطلاعی نداد؛ از جمله پسرعموها، خواهر و برادرها، برادرزاده‌ها و خواهرزاده‌ها، و همچنین خانواده همسرش که مجبور شدند در برابر پیشروی شورشیان به سوی دمشق، خودشان به فکر چاره باشند.

وفاداران سرخورده، این اقدام را به‌عنوان مدرک نهایی خودخواهی اسد دیدند؛ ویژگی‌ای که او را به اعمال خشونت بی‌رحمانه علیه مردم خود و غارت منابع سوریه برای منافع شخصی‌اش سوق داده بود.

یکی از افراد مطلع از فرار اسد گفت: «او تا یک ساعت قبل از فرار، به اطرافیانش می‌گفت که اوضاع خوب است.»

محمد جلالی، نخست‌وزیر وقت، هفته گذشته در مصاحبه‌ای با شبکه العربیه متعلق به عربستان سعودی، اظهار داشت که او ساعت 10:30 شب 7 دسامبر با اسد صحبت کرده و از وحشت و آشفتگی مردم در خیابان‌ها و مهاجرت گسترده از مناطق مرکزی سوریه به سوی ساحل گزارش داده است. جلالی گفت: «او پاسخ داد: "فردا خواهیم دید." این آخرین چیزی بود که به من گفت.» اسد پس از آن دیگر به تماس‌های جلالی پاسخ نداد.

فایننشال تایمز قادر به تأیید هویت همه مسافران پرواز فرار اسد نبوده است، اما منابع نزدیک به حکومت معتقدند که او با حداقل دو نفر از دستیاران مالی‌اش، یاسر ابراهیم و منصور عزام، که مسئول نگهداری دارایی‌های مخفی در خارج از کشور بودند، فرار کرده است. این امر، حتی در میان وفاداران اسد، باور به اینکه او ثروت خود را به خانواده‌اش ترجیح داده، تقویت کرده است.

اسد در اولین اظهارات عمومی خود از زمان حمله شورشیان به رهبری هیئت تحریر الشام (HTS)، ادعا کرد که او تا ساعات اولیه یکشنبه در دمشق باقی مانده و «به انجام وظایف خود» مشغول بوده است. او اصرار داشت که خروجش از پیش برنامه‌ریزی نشده بود.

تصاویر ویدئویی که توسط شورشیان و شهروندانی که پس از فرار اسد به اقامتگاه خصوصی او هجوم برده بودند گرفته شده، نشان‌دهنده فرار شتاب‌زده اوست: آلبوم‌های خانوادگی، انبارهای مواد غذایی پر از ذخیره و ده‌ها کیسه و جعبه‌های خرید برند هرمس در کمدهای بانوی اول سوریه.

کمکی در راه نبود

این خروج ناگهانی پس از روزها تلاش‌های دیپلماتیک ناکام برای جلب حمایت دوباره حامیان دیرینه او در مسکو و تهران صورت گرفت. با وجود آنکه حمایت روسیه و ایران نزدیک به یک دهه حکومت اسد را حفظ کرده بود، این کشورها دیگر تمایل یا توانایی برای کمک به او نداشتند؛ روسیه درگیر جنگ با اوکراین و ایران مشغول مناقشات خود با اسرائیل بود.

هنگامی که شورشیان حمله برنامه‌ریزی‌شده خود را به استان شمالی حلب آغاز کردند، اسد به مسکو سفر کرد تا خواستار مداخله نظامی شود. چهار روز بعد، پس از سقوط دومین شهر بزرگ سوریه و پیشروی شورشیان به رهبری هیئت تحریر الشام به سمت جنوب، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، به دمشق رفت.

عراقچی دمشق را به مقصد آنکارا ترک کرد، جایی که مقامات ترکیه انتظار داشتند پیامی از سوی اسد دریافت کنند. اما پیامی ارسال نشد. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه و حامی اصلی شورشیان سوری از سال 2011، بارها تلاش کرده بود روابط خود با اسد را بازسازی کند، اما اسد این تلاش‌ها را هر بار رد کرده بود.

اسد به‌طور فزاینده‌ای مستأصل شد. به گفته افراد مطلع، سه یا چهار روز قبل از ترک دمشق، او به مسکو پیام داد که آماده دیدار با مخالفان سیاسی تبعیدی در ژنو برای مذاکره است؛ اقدامی که پیشتر از انجام آن خودداری کرده بود. اما به نظر می‌رسد این پیام توسط روس‌ها منتقل نشده است.

فرار وفاداران به لبنان

از زمان سقوط اسد، وفاداران و بهره‌برداران رژیم به صورت گسترده از دمشق به سمت بیروت روانه شدند. اکثر آن‌ها با خودرو به مرز لبنان رفته و در آنجا در خانه‌های دوم یا هتل‌های لوکس با تدابیر امنیتی شدید مستقر شدند.

در سالن صبحانه مجلل و آفتاب‌گیر هتل فینیسیا بیروت، سوری‌هایی با کیف‌های لویی ویتون تخم‌مرغ آب‌پز و کیوی می‌خوردند و در سکوت درباره کشورشان و برنامه‌های آینده صحبت می‌کردند. در یکی از میزها، سه زن ماجرای فرار شبانه خود را با یکدیگر به اشتراک گذاشتند و درباره ثبت‌نام فرزندانشان در مدارس دبی بحث می‌کردند. یکی از آن‌ها از فردی صحبت می‌کرد که پس از سقوط اسد ناپدید شده بود.

شاهدان می‌گویند برخی از فراریان به بیروت، چهره‌های کلیدی حکومت و نزدیکان اسد بودند که نقش حیاتی در حفظ قدرت خانواده حاکم داشتند. یکی از این افراد بثینه شعبان، مشاور دیرینه اسد بود.

اما به‌زودی این افراد از لبنان خارج شدند: کسانی که گذرنامه خارجی داشتند به کشورهای اروپایی پرواز کردند و دیگران به امارات متحده عربی رفتند. مقامات ارشد نظامی نیز به روسیه یا لیبی منتقل شدند. بثینه شعبان بعداً در دبی دیده شد، جایی که مدت‌ها به‌عنوان پناهگاهی برای تبعیدیان و نزدیکان دولت سوریه شناخته شده است.

برخلاف بشار، برادر کوچکتر او، ماهر اسد — فرمانده لشکر بدنام چهارم ارتش و یکی از عوامل کلیدی فساد رژیم — بعدازظهر شنبه به افراد خود هشدار داد که به لبنان فرار کنند. اما او خود نیز مجبور شد به سختی فرار کند و ظاهراً از مرز عراق گذشت. فایننشال تایمز نتوانست تأیید کند که آیا او در عراق مانده یا به روسیه رفته است.

در میان افرادی که بشار آن‌ها را رها کرد، بستگان نزدیک او نیز حضور داشتند: پسرخاله مادری او، سرگرد اطلاعات ایاد مخلوف، برادر دوقلوی ایاد، ایهاب، و مادرشان. این سه نفر در مسیر خروج از سوریه به لبنان مورد حمله قرار گرفتند که در نتیجه آن، ایهاب کشته شد و ایاد و مادرش زخمی شدند.

دو کارمند بیمارستانی در منطقه چتورا در لبنان تأیید کردند که ایاد در این بیمارستان تحت درمان قرار گرفته است. سپس او به دبی رفت.

برادر ایاد، رامی مخلوف، یکی از مهم‌ترین بازرگانان وابسته به حکومت بود و در برهه‌ای کنترل بیش از نیمی از اقتصاد سوریه را در دست داشت. اما پس از اختلاف با دولت در سال 2020، او تحت نوعی بازداشت خانگی زندگی می‌کرد. با این حال ایاد و ایهاب همچنان به بشار و همسرش، اسماء، نزدیک بودند.

علی مملوک، مشاور ارشد اسد و رئیس سابق سازمان اطلاعات عمومی نیز ناپدید شده است. چندین خانواده برجسته وفادار سوری به سفارت روسیه در دمشق پناه برده‌اند، اما فایننشال تایمز نتوانسته هویت آن‌ها را تأیید کند. دولت جدید به روس‌ها اطلاع داده که اجازه خروج شهروندان سوری از کشور را ندهند.

چهار ساعت قبل از ترک دمشق، حافظ اسد، پسر 23 ساله بشار، در حال قدم زدن در پارکی نزدیک کاخ ریاست جمهوری و وقت‌گذرانی با دوستان دیده شد. او اخیراً از روسیه بازگشته بود، جایی که طبق سوابق دانشگاه دولتی مسکو، از پایان‌نامه دکترای خود در علوم فیزیک و ریاضی دفاع کرده بود.

به گفته یک شاهد، او بعداً به خانه بازگشت و با پدرش شام خورد. شایعاتی در جریان بود که اسد قصد دارد یک سخنرانی عمومی انجام دهد، و این موضوع باعث شد سوری‌ها در سراسر کشور و جهان پای تلویزیون‌های خود بنشینند. مشخص نبود که آیا حافظ می‌دانست تنها چند ساعت بعد، سوریه را برای همیشه ترک خواهد کرد.