قیمت‌گذاری دستوری؛ عامل عقب‌ماندگی ایران از بازار جهانی دارو

به گزارش اکوایران، معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران گزارشی مبنی بر قیمت‌گذاری دستوری در نظام دارویی ایران منتشر کرده است. بر اساس این گزارش، در سال ۲۰۲۳، ایالات متحده آمریکا بزرگ‌ترین بازیگر صنعت دارویی در جهان بوده است. این در حالیست که سهم ایران از حجم صادرات محصولات دارویی جهان بسیار کمتر از یک درصد بوده و یکی از عوامل اصلی این موضوع قیمت‌گذاری دستوری در صنعت داروسازی کشور است. این گزارش به وضعیت کشوران پیشرو در این صنعت و سهم آنها از بازار جهانی در سال ۲۰۲۳ پرداخته شده است.

سلامت به مثابه توسعه

یکی از شاخص‌های توسعه و پیشرفت جوامع، وضعیت بهداشت و درمان آن‌هاست که ارتباط مستقیمی با دسترسی به داروهای باکیفیت و مقرون‌به‌صرفه دارد. در ایران، سیاست قیمت‌گذاری دستوری که با هدف کنترل قیمت‌ها و تضمین دسترسی عادلانه به دارو اجرا می‌شود، نه‌تنها نتوانسته به اهداف خود دست یابد، بلکه به چالش‌هایی نظیر کمبود داروهای حیاتی، افزایش هزینه‌های تولید و کاهش انگیزه سرمایه‌گذاری در صنعت داروسازی منجر شده است. در سطح جهانی، کشورهایی که به دنبال ایجاد عدالت در دسترسی به دارو هستند، غالبا از مدل‌های ترکیبی و انعطاف‌پذیر بهره می‌گیرند که تعادل بین قیمت‌گذاری و پویایی بازار را حفظ می‌کند.

صنعت دارو در ایران که از یک‌سو نقشی کلیدی در سلامت عمومی جامعه ایفا می‌کند و از سوی دیگر بخشی مهم از اقتصاد کشور محسوب می‌شود، در شرایط کنونی با مشکلاتی جدی مواجه است. نگاه صرف به قیمت‌گذاری دستوری بدون توجه به پیامدهای اقتصادی و نیازهای صنعت، تولیدکنندگان داخلی را با حاشیه سود پایین و رقابت‌پذیری محدود مواجه کرده است. این در حالی است که در سطح جهانی، حمایت از صنعت داروسازی و ارتقای نوآوری و کیفیت، از طریق سیاست‌هایی مبتنی بر سرمایه‌گذاری پایدار و مشارکت بخش خصوصی، توانسته است سیستم‌های بهداشت و درمان را تقویت کند.

سهم ۴۴ درصدی آمریکا از بازار داروی جهان

بر اساس جدیدترین گزارش اتاق بازرگانی تهران،استفاده از دارو در یک دهه گذشته تقریبا ۳۶ درصد افزایش یافته که دلیل عمده آن افزایش دسترسی به داروها بوده است. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که تا سال ۲۰۲۷ از سرعت رشد کاسته شود. تخمین میزان رشد مصرف دارو در نقاط مختلف دنیا متفاوت بوده و پیش‌بینی می‌شود آمریکای لاتین، آسیا و آفریقا به دلیل عواملی نظیر افزایش جمعیت و دسترسی، بیشترین رشد را خواهند داشت. از سوی دیگر، آمریکای شمالی و اروپا رشد بسیار کمتری را تجربه خواهند کرد. البته سرانه مصرف دارو نیز در جهان یکسان نیست و مردم ژاپن و اروپی غربی بیشتر از دو برابر سایر مناطق از دارو استفاده می‌کنند.

در سال ۲۰۲۳، ارزش بازار دارو به ۱.۶ تریلیون دلار رسیده است و پیش‌بینی می‌شود این رقم تا سال ۲۰۲۷ به ۱.۹ تریلیون دلار برسد. در این سال، ایالات متحده آمریکا بیشترین سهم از بازار را با ۴۴ درصد داشته است. به‌طوری‌که، دومین بازیگر اصلی بازار دارو چین بوده و با اختلاف بسیار زیادی سهم ۷ درصدی از کل بازار را داشته است. ژاپن و آلمان نیز با سهم ۴ درصدی از بازار در رتبه سوم قرار دارند.

کدام کشورها برترین صادرکننده و واردکننده بوده‌اند؟

ارزش کل صادرات محصولات دارویی در سال ۲۰۲۳ به ۸۳۵ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار رسیده که در مقایسه با سال ۲۰۲۲ حدود یک درصد کاهش داشته است. بیشترین سهم از صادرات محصولات دارویی را کشور آلمان با ۱۴.۳ درصد داشته که ارزش صادرات آن تقریبا ۱۲۰ میلیارد دلار بوده است. در رتبه دوم سوئیس با ۹۹.۱ میلیارد دلار صادرات قرار دارد که سهم آن از کل صادرات ۱۱.۹ درصد بوده است. ایالات متحده آمریکا صادراتی معادل ۹۰.۳ میلیارد دلار داشته که سهم آن از صادرات محصولات دارویی ۱۰.۸ درصد بوده است. در واقع، این سه کشور تقریبا ۴۰ درصد از صادرات کالاهای دارویی را به خود اختصاص داده‌اند.

جایگاه ایران در این رتبه‌بندی ۷۶ام بوده که سهم از صادراتی معادل ۰.۰۱ درصد داشته است. در مقایسه با کشورهای همسایه مثل ترکیه، وضعیت صادرات دارویی کشور نامناسب است. چراکه ترکیه در رتبه ۲۸ام قرار دارد و سهم از صادرات آن در سال ۲۰۲۳ حدود ۰.۳ درصد بوده است.

حجم واردات محصولات دارویی در سال ۲۰۲۳ برابر با ۸۸۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار بوده است که در مقایسه با سال ۲۰۲۲ کاهشی ۱.۱ درصدی را تجربه کرده است. ایالات متحده آمریکا با ۱۷۷.۸ میلیارد دلار واردات محصولات دارویی حدود یک پنجم از کل واردات جهان را به خود اختصاص داده است. کشور آلمان نیز با ۷۳.۶ میلیارد دلار سهمی ۸.۴ درصدی از واردات را داشته است. در رتبه سوم، بلژیک با سهمی ۸.۱ درصدی قرار دارد که حجم واردات آن ۷۱.۳ میلیارد دلار بوده است.

چاره وضعیت نابسامان ایران چیست؟

به گزارش اتاق بازرگانی تهران، سهم پایین ایران از بازار دارویی جهانی، ناشی از مشکلات ساختاری و سیاست‌های ناکارآمد است. سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری، رقابت‌پذیری تولیدکنندگان داخلی را کاهش داده و صدور مجوزهای صادراتی نیز با موانع اداری پیچیده‌ای همراه است. علاوه بر این، کمبود سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پیشرفته و عدم توسعه زیرساخت‌های لازم برای حضور در بازارهای جهانی، مانع دستیابی ایران به جایگاهی مناسب در صادرات دارو شده است.

در حالی که کشورهای رقیب با حمایت‌های ویژه و زیرساخت‌های قوی سهم بیشتری از این بازار را به خود اختصاص داده‌اند، ایران هنوز نتوانسته از ظرفیت‌های بالقوه خود به‌طور موثر استفاده کند. از طرفی، صنعت دارو جزء صنایع با فناوری بالا است و کاربری نسبتا بالایی دارد. به همین دلیل، با افزایش رقابت‌پذیری کشور در این صنعت می‌تواند منجر به افزایش اشتغال و صادرات غیرنفتی شود. همچنین، با شناسایی کشورهایی با بازارهای دارویی اشباع نشده می‌توان فرصت‌های لازم برای سرمایه‌گذاری و صادرات در صنعت دارویی کشور ایجاد کرد.