«هنر معامله» و معمای تهران، ریاض و تل‌آویو؛ ابرتوافق‌ ۲۰۲۵ ترامپ خاورمیانه را زیر و رو می‌کند؟

به گزارش اکوایران، در فاصله چند روز  تا آغاز به کار دونالد ترامپ، رهبر آینده ایالات متحده که به دلیل رویکرد «هنر معامله‌» در تجارت و سیاست شناخته می‌شود، خود را برای رویارویی با مجموعه‌ای از درگیری‌های به‌هم‌پیوسته اما به‌یک اندازه حساس در خاورمیانه آماده می‌کند.

به نوشته نیوزویک، در حالی که جنگ در غزه متوقف شده و ائتلاف به رهبری جمهوری اسلامی ایران پس از یک سری عقب‌گردها تجدید قوا می‌کند، به نظر می‌رسد چشم‌انداز دیپلماسی در نگاه اول دور از دسترس باشد. حتی به نظر می‌رسد عربستان سعودی نیز انتظارات بالایی برای ایجاد روابط میان این پادشاهی تاثیرگذار و اسرائیل دارد.

اما مقامات پیشین آمریکایی معتقدند که تغییرات گسترده‌ای که در طول چهار سال گذشته و به‌ویژه در ماه‌های اخیر در منطقه ایجاد شده، فرصت‌های جدیدی برای یک معامله بزرگ فراهم کرده است.

یک مقام پیشین دولت به نیوزویک گفت: «چالش‌ها در خاورمیانه قابل توجه هستند، اما فرصت‌ها واقعی هستند. ممکن است این فرصت‌ها محقق نشوند، اما واقعاً ارزش تلاش دارند.»

«معامله بزرگ» چیست؟

مقام پیشین دولتی ادامه داد: «شکی نیست که دونالد ترامپ می‌خواهد به «معامله بزرگ» دست یابد. ابرتوافق چیزی است که در خصوص ایران به دست می‌آید، چه از طریق مذاکره یا غیر از آن.»

همچنین «معامله سعودی» وجود دارد، که مقام پیشین دولتی گفت ترامپ به دلایل بسیاری به دنبال دستیابی به آن است.

او افزود: « من معتقدم معامله سعودی، همانطور که توسط دولت بایدن ساخته و مذاکره شده است، به شدت در جهت منافع استراتژیک جهانی ایالات متحده در بلندمدت قرار دارد زیرا این موضوع بسیار فراتر از عادی‌سازی روابط سعودی با اسرائیل است.»

ترامپ ممکن است مدعی دستیابی به یک دستاورد مهم در خاورمیانه به واسطه توافق‌نامه‌های ابراهیم باشد، اما درگیری چند دهه‌ای اسرائیل و فلسطین همچنان یک نقطه کور برای دیپلماسی ایالات متحده باقی مانده است. تنش‌های فزاینده در اکتبر ۲۰۲۳ به طولانی‌ترین و مرگبارترین جنگ از نوع خود منجر شد، که باعث شد خشونت‌ها در چندین جبهه شعله‌ور شود و بازیگران متعددی، از جمله ایالات متحده، وارد میدان شوند.

یکی از بازیگران مهمی که به این درگیری وارد شد ایران بود که از طریق ائتلاف محور مقاومت خود وارد جنگ شد و در تبادل‌های بی‌سابقه‌ای با اسرائیل دست به حملات متقابل زد. فعالیت‌های هسته‌ای ایران نیز پس از خروج ترامپ در سال ۲۰۱۸ از برنامه جامع اقدام مشترک و تحولات اخیر در میدان جنگ تسریع شده است.

این سری از تحولات از ماه سپتامبر آغاز شد، زمانی که انفجارهای وسیع دستگاه‌های ارتباطی مورد استفاده حزب‌الله لبنان رخ داد، و پس از آن، ترور رهبر بلندپایه گروه، حسن نصرالله، در یک حمله هوایی اسرائیل صورت گرفت. در ۲۷ نوامبر، اسرائیل و حزب‌الله توافق‌نامه آتش‌بس ۶۰ روزه‌ای امضا کردند که در صورت عدم تمدید، بلافاصله پس از به‌قدرت رسیدن ترامپ منقضی خواهد شد.

در همان روزی که آتش‌بس امضا شد، شورشیان سوری حمله غافلگیرکننده‌ای را آغاز کردند که در نهایت به سقوط رئیس‌جمهور سوریه، بشار اسد، منجر شد و پایان بیش از نیم قرن سلطنت خانواده‌اش و همچنین طولانی‌ترین شراکت ایران در جهان عرب را رقم زد. در حالی که از نظر جغرافیایی ایران در توانایی کمک به متحدان خود در خط مقدم با اسرائیل محدود شده است، همچنان احتمال واکنش مستقیم در برابر آخرین حملات اسرائیل وجود دارد.

اما در میان این تنش‌های فزاینده، درخواست‌هایی برای مذاکرات از جانب تهران نیز وجود داشته است.

مقام پیشین آمریکایی به نیوزویک گفت: «ایران حتی قبل از حمله اسرائیل سیگنال‌های واضحی ارسال کرده بود که آنها می‌خواهند مذاکره کنند، خواه مذاکره درباره چیزی شبیه به برجام، یک ترتیبات جدید، یک توافق جزئی، آن‌ها می‌خواهند مذاکره کنند.»

مقام پیشین دولتی استدلال کرد که بنابراین «محیط برای دست‌کم بررسی پارامترهای یک توافق اکنون بهتر از هر زمانی در رابطه مدرن ایالات متحده و ایران است.»

داگلاس سیلمن، رئیس موسسه کشورهای خلیج فارس در واشنگتن که پیشتر تحت ریاست ترامپ به عنوان سفیر ایالات متحده در عراق خدمت کرده بود، معتقد است که رئیس‌جمهور آینده احتمالاً سیاست «فشار حداکثری» خود را در محدودیت‌های اقتصادی «به‌عنوان ابزاری برای مذاکره که در نهایت در صورت تمایل ایران به توافق، برداشته خواهد شد»، بازسازی خواهد کرد.

سیلمن به نیوزویک گفت: «من فکر می‌کنم که ترامپ فشار حداکثری، یا بازگشت به آن، را به‌عنوان ابزاری برای مذاکره با تهران خواهد دید. و من همچنین فکر می‌کنم که او آماده است که مذاکره کند و نوعی جایگزین برای توافق هسته‌ای ایران که نام خود او بر آن باشد را بپذیرد.»

علاوه بر عوامل خارجی که بر تهران فشار می‌آورند، وعده‌های بهبود اقتصادی توسط رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب ایران، مسعود پزشک‌یان، نیز ممکن است به ایجاد شرایط برای یک توافق کمک کند.

سیلمن گفت: «من فکر می‌کنم که فرصتی برای دیالوگ بین ایالات متحده و ایران تحت دولت ترامپ به روشی متفاوت از دولت بایدن وجود دارد.»

وی افزود: «فقط موضوع این است که اگر رئیس‌جمهور ترامپ امیدوار است که دیالوگ با ایران را آغاز کند، به جای اینکه بخش‌های تندروتر دولت ایران را به تقویت برنامه هسته‌ای یا تقویت نیروهای منطقه‌ای ترغیب کند، پیام‌رسانی از واشنگتن احتمالاً باید با دقت انجام شود.»

مذاکره میان محافظه‌کاران

به نوشته این نشریه، در حالی که مسعود پزشکیان نقش مهمی در شکل‌دهی به سیاست‌های ایران ایفا می‌کند، اما تصمیم نهایی با مقامات عالی‌تر است. 

مقامات عالی در نهایت تحت دولت حسن روحانی، رئیس‌جمهور پیشین ایران که فردی میانه‌رو بود و با وجود تردیدهای محافظه‌کاران به دنبال دستیابی به توافق هسته‌ای برجام با باراک اوباما، رئیس‌جمهور پیشین ایالات متحده بود، به پیگیری برجام چراغ سبز نشان دادند. با این حال، سقوط برجام در دوران ترامپ تنها به شک و تردیدها درباره همکاری با غرب دامن زد که در دوره کوتاه دولت جانشین روحانی، رئیس‌جمهور پیشین ابراهیم رئیسی که در ماه مه در یک حادثه سقوط هلیکوپتر جان باخت، شدت بیشتری یافت.

سیلمن گفت: «ممکن است نیروهای تندتر در تهران تصمیم بگیرند که بر روی توسعه فراتر  برنامه هسته‌ای سرمایه‌گذاری بیشتری کنند، یا تصمیم بگیرند که متحدان در یمن را تقویت کرده و در نهایت سعی کنند نیروهای خود را در لبنان و دیگر جاها بازسازی کنند.»

وی افزود: «بنابراین، در دولت ایران یک بحث داخلی وجود خواهد داشت که این کار چگونه انجام شود و بحث‌های زیادی در شورای امنیت ملی ایران خواهد بود.»

در واشنگتن، ترامپ آماده است که گروهی از نزدیکان جنگ‌طلب خود را به کاخ سفید بیاورد، برخی از آنها نظرات تند و تیز در حمایت از اقدام نظامی و حتی بیشتر را ابراز کرده‌اند.

پنج سال بعد از ترور سردار سلیمانی، فرمانده فقید نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، به دستور ترامپ، تهدید درگیری مستقیم میان ایالات متحده و ایران همچنان قابل توجه است و تهران در حال ارزیابی گزینه‌های خود برای حفظ بازدارندگی در میان درگیری‌های جاری در منطقه است.

میک مولروی، که پیشتر به عنوان معاون وزیر دفاع ترامپ در امور خاورمیانه خدمت کرده بود، به نیوزویک گفت: «این امر غیرممکن نیست، اگر اطلاعات روشن باشد که آن‌ها در حال سرعت بخشیدن به برنامه هسته‌ای هستند، ایالات متحده ممکن است در حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران مشارکت کند.»

اما ایران، علی‌رغم اینکه عملاً به یک کشور آستانه هسته‌ای تبدیل شده، هنوز به طور رسمی دکترین اتمی خود را تغییر نداده است. تهدیدات داخلی و خارجی ممکن است در نهایت به تقویت تلاش‌های پزشکیان در این لحظه حیاتی کمک کند، اگر هر دو طرف بتوانند فضایی برای تعامل پیدا کنند.

مولروی گفت: «فرمولی وجود دارد که ممکن است به توافق بهتری بین ایالات متحده و ایران منتهی شود. ما فقط باید آماده باشیم که تحریم‌ها را کاهش دهیم. آنها باید آماده باشند که شفافیت کامل در مورد آنچه انجام می‌دهند و نمی‌دهند، داشته باشند.»

وی افزود: «بنابراین، باید اعتماد زیادی وجود داشته باشد که یکی از سخت‌ترین بخش‌های این موضوع است. اما من فکر می‌کنم که فرصتی وجود دارد، و اگر دولت ترامپ بخواهد این کار را انجام دهد، فکر می‌کنم که آنها خواهند توانست.»

مسیر ریاض

یکی از جنبه‌های دوران ریاست‌جمهوری رئیسی که پزشکیان به صراحت از آن حمایت کرده، رویکرد «همسایگی خوب» است که از طریق آن ایران سعی کرده است روابط خود را با دیگر کشورها در منطقه، به ویژه کشورهای عربی، به ویژه عربستان سعودی، ترمیم کند. در یک روند بی‌صدا که حداقل از سال ۲۰۱۹ آغاز شد و در سال ۲۰۲۱ شتاب گرفت، دیپلمات‌های هر دو طرف چندین دور مذاکره تحت وساطت عراق و عمان برگزار کردند تا در نهایت در مارس ۲۰۲۳ در چین به توافق رسیدند و روابط خود را از سر گرفتند.

در عین حال، ایالات متحده نیز مذاکراتی برای برقراری روابط دیپلماتیک میان عربستان سعودی و دشمن دیرینه ایران، اسرائیل، ترتیب داده است. دولت بایدن به‌ویژه برای این ترتیبات تلاش کرده است تا بخشی از توافقی گسترده‌تر با ریاض باشد که شامل تضمین‌های امنیتی بیشتر از سوی ایالات متحده برای پادشاهی و همکاری نزدیک‌تر در زمینه‌های مختلف، از جمله انرژی هسته‌ای، نیز باشد.

اگرچه مذاکرات پیش از وقوع جنگ در غزه پیشرفت‌هایی داشتند، عربستان سعودی از اسرائیل درخواست کرده که تعهد ملموسی به حمایت از استقلال فلسطین به‌عنوان پیش‌نیاز برای ایجاد روابط دیپلماتیک رسمی ارائه دهد.

ترامپ از طرف خود، روابط نزدیکی و شخصی با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل و محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی ایجاد کرده است. اما به نظر می‌رسد که پیشبرد این بخش از توافق‌های ابراهیم یکی از دشوارترین توافقات ترامپ باشد، زیرا مستقیماً با مناقشه اسرائیل و فلسطین ارتباط دارد که از زمان بروز آن در سال ۱۹۴۸ به عنوان منبع ناآرامی‌های منطقه‌ای شناخته می‌شود.

یک مقام سابق دولتی به نیوزویک گفت: «به نظر نمی‌رسد که استاندارد آنچه که بی‌بی باید بگوید و انجام دهد تا به حداقل‌های مورد نظر بن سلمان برسد، در حال حاضر همخوانی داشته باشد. آیا می‌توان آن‌ها را به همسانی رساند؟ این نیازمند آن است که نتانیاهو با [وزیر امنیت ملی، ایتمار] بن گویر و [وزیر دارایی، بتسلل] اسموترچ و کرسی‌های آن‌ها، و رای‌دهندگانشان، به شکلی که به نظر نمی‌آید او امروز حاضر به انجام آن باشد، چالش کند.»

مقام دولتی سابق این تلاش برای میانجیگری یک توافق شامل اسرائیل، فلسطینی‌ها و عربستان سعودی را «چالشی بزرگ و پیچیده» خواند، اما در عین حال اذعان کرد که «فرصتی برای دولت وجود دارد» که نباید نادیده گرفته شود.

مولروی معتقد بود که با توجه به روابط مثبت رهبر جمهوری‌خواه با دربار سلطنتی عربستان و تمایل به محدود کردن نفوذ ایران در منطقه، این موضوع «هدف اصلی برای دولت دوم ترامپ خواهد بود».

در بیانیه‌ای که روز سه‌شنبه در مورد رویکرد دولت آینده برای پایان دادن به درگیری‌ها در غزه منتشر شد، سخنگوی تیم انتقال ترامپ، برایان هیوز، گفت: «رئیس‌جمهور ترامپ متعهد به احیای صلح و شکوفایی در سراسر خاورمیانه است. این شامل همکاری نزدیک با شرکای عرب و اسرائیلی ما خواهد بود تا اطمینان حاصل شود که غزه روزی به شکوفایی برسد.»

در میان جنجال‌های سیاست خارجی در زمینه تهدیدات ترامپ در مورد کانادا، گرینلند، مکزیک و کانال پاناما، چنین اظهاراتی امیدواری‌هایی را از سوی ناظران مانند سیلیمن برانگیخته است.

سیلیمن گفت: «من خوشحالم که رئیس‌جمهور در حال حاضر به این فکر می‌کند که چگونه می‌تواند به‌طور مثبت با منطقه مواجه شود. برخی از بیانیه‌های اولیه او نشان می‌دهند که به دنبال روابط عمیق‌تر، به ویژه روابط تجاری در خلیج فارس و کشورهای ثروتمند خاورمیانه است. جالب خواهد بود که ببینیم آیا این لحن مثبت و گسترده روابط به سایر بخش‌های منطقه گسترش خواهد یافت یا خیر.»