پشت پرده «جدایی اصغر از اسکار»/ فرهادی خودکشی شغلی کرد؟

به گزارش اکوایران، اصغر فرهادی کارگردان برجسته ایرانی می‌گوید شهرت جهانی برای او «شمشیر دولبه» است. فرهادی مدعی است وقتی در فرودگاه موقتاً بازداشت شده به او گفته‌اند هرگز به ایران برنگرد. اما اصغر که می‌تواند سومین اسکار خود را دریافت کند، حاضر نیست در مورد هجمه‌هایی که از درون و بیرون کشور علیه وی صورت گرفته، سکوت کند.

خودکشی سینمایی

استیو رز، خبرنگار فرهنگی-هنری روزنامه گاردین با اصغر فرهادی، کارگردان ایرانی برنده جوایز مهم و بین‌المللی سینمایی مصاحبه کرده و در مطلبی با عنوان «شهرت جهانی شمشیر دولبه است» درباره این سینماگر موفق ایرانی نوشته است: 

برای اکثر کارگردانان، کنار گذاشتن فیلم خود از اسکار  خودکشی شغلی محسوب می شود، اما به نظر می‌رسد اصغر فرهادی در ماه نوامبر دقیقاً این کار را انجام داده است (یا دست‌کم تصمیم آن را گرفته است).

مدت کوتاهی پس از اینکه هیئت فیلم تحت کنترل دولت ایران فیلم او، یک قهرمان را به عنوان نماینده کشور در بخش بهترین فیلم بین‌المللی اسکار معرفی کرد، فرهادی بیانیه‌ای در اینستاگرام منتشر کرد و گفت که از تهمت‌های رسانه‌های ایرانی مبنی بر همدردی وی با دولت خسته شده است. او نوشت: «اگر معرفی فیلم من برای اسکار شما را به این نتیجه رسانده است که من بدهکار هستم، اکنون به صراحت اعلام می‌کنم که با لغو این تصمیم مشکلی ندارم.»

می توان ادعا کرد که فرهادی ممکن است در چنین وضعیتی باشد. او پیش از این برنده دو جایزه بین‌المللی اسکار شده است - برای جدایی در سال 2012 و فروشنده در سال 2017 - و جوایز بسیاری به غیر از آن (قهرمان سال گذشته جایزه بزرگ جشنواره کن را دریافت کرد). چنین دستاوردهایی ناگزیر نشان دهنده جایگاه قهرمان ملی است. در عین حال، به نظر می رسد که او خط مشی دقیقی را در مورد دولت زیر پا گذاشته است. دیگر فیلمسازان ایرانی، مانند جعفر پناهی و محمد رسول اف، بهایی را برای انتقاد از جنبه های جامعه ایران، پرداخته اند. به نظر می رسد فرهادی از برخورد مشابه در امان مانده است. از این رو اتهاماتی مبنی بر «حامی دولت» بودن درباره‌اش مطرح می شود.

فرهادی در بیانیه خود با این رویکرد به شدت مخالفت می‌کند: «چگونه من را منتسب به دولتی می‌کنید که رسانه‌های تندروی آن از هیچ تلاشی برای تخریب و حاشیه سازی و انگ زدن به من در سال‌های قبل دریغ نکرده اند؟» او نوشته است که چگونه پاسپورتش را ضبط کرده و در فرودگاه بازجویی شده، و به او پیغام داده‌اند که «بهتر است فرهادی به ایران برنگردد» و چگونه در مقابل "اتهامات و حامی دولت خواندن خود" سکوت کرده است.

فرهادی که از پاریس از طریق مترجم با گاردین صحبت می کند، قصد ندارد وارد جزئیات بیشتر شود. او می گوید: «این یک مورد بسیار پیچیده بود. من مطمئن نیستم که کدام ترجمه را خوانده اید. برای افرادی که با کشور من آشنایی ندارند، ممکن است باعث سوء تفاهم شود، اما مردم ایران به وضوح آن را درک کردند. این فقط برای مقاصد داخلی بود.»

شمشیر دولبه شهرت

در لحن فرهادی نوعی بی حوصلگی وجود دارد. به نظر می رسد که او از این واقعیت که همیشه باید بیشتر از کار واقعی خود درباره وضعیت خود به عنوان یک فیلمساز ایرانی صحبت کند، دلسرد شده است. اما همچنین، شاید این دانش وجود دارد که هر چیزی که او می گوید در خانه می تواند علیه او استفاده شود.

او می گوید که «شهرت بین المللی "شمشیر دو لبه" است. این به نوعی از شما محافظت می کند، اما [مقامات ایران] را حساس تر می کند. هر چه می گویید، هر کاری که انجام می دهید، بیشتر در کانون توجه است.»

او همچنین علیه افراط گرایی غربی موضع گرفته است و به دلیل اعمال ممنوعیت سفر برخی کشورهای مسلمان توسط ترامپ از شرکت در مراسم اسکار 2017 خودداری کرده است.

هنر هیجان‌انگیز ساختن زندگی‌های معمولی

از قضا، قهرمان فیلمی درباره نقش رسانه در ساختن و نابود کردن قهرمانان است. موضوع آن رحیم است، پدری مطلقه با لبخندی پیروزمند. رحیم و نامزدش در دو روز آزادی از زندان، کیف دستی حاوی سکه های طلا را پیدا می کنند. ابتدا سعی می‌کنند آن‌ها را بفروشند، اما بعد رحیم با بازی امیر جدیدی تصمیم می‌گیرد صاحب کیف را پیدا کند و آن را برگرداند. داستان از راه می رسد و رحیم به عنوان یک قهرمان مورد ستایش قرار می گیرد. یک گروه تلویزیونی می‌آیند تا در زندان درباره او داستان بسازند و یک موسسه خیریه محلی برای کمک به پرداخت بدهی او، جمع‌آوری کمک مالی برگزار می‌کند.

اما پس از آن یک سری از حقایق نیمه واقعی در مورد این حادثه تبدیل به شبکه درهم تنیده ای از فریب می شود که در آن همه افراد درگیر خود را گرفتار می یابند. فرهادی می‌گوید: «واقعاً آنچه در دل فیلم بود، خیز و فرود ناگهانی یک فرد بود. و این چیزی است که ما این روزها اغلب در جامعه خود مشاهده می کنیم: افرادی که خیلی سریع در کانون توجه قرار می گیرند و به همان سرعت از آن خارج می شوند».

فیلم‌های فرهادی مهارتی دارند که زندگی معمولی را شبیه به یک فیلم هیجان‌انگیز می‌سازند. آن‌ها آنقدر واقع‌گرایانه هستند که می‌توانند درام مستند باشند، اما پر از تنش، شگفتی و رمز و راز هستند. اثر موفق او، درباره الی، مربوط به ناپدید شدن غیرقابل توضیح یک زن در دل یک تعطیلات گروهی است. فروشنده به تعرض جنسی به یک زن توسط یک مجرم ناشناس گره خورده است، و به همین ترتیب، در قهرمان، رحیم باید به دنبال زن اسرارآمیزی باشد که صاحب کیف دستی گم شده است تا صحت داستان خود را تأیید کند (او راه حلی پیدا می کند که او را در دردسر بیشتری قرار می‌دهد).

 فرهادی توضیح می‌دهد: «آنچه واقعاً به آن علاقه دارم و می‌خواهم با آن سر و کار داشته باشم، زندگی عادی و روزمره است. این برای من ارزشمند است. اما خطر خسته‌کننده بودن و پر شدن از جزئیات تکراری را هم می‌دانم که هیچ‌کس نمی‌خواهد روی آن تمرکز کند. بنابراین باید زندگی واقعی باشد، اما با عنصری از تعلیق که مخاطب را مجذوب خود می‌کند.»

طبق معمول در آثار فرهادی، در قهرمان هیچ چیز سیاه و سفید نیست. هیچ شخصیت مطلقاً "خوب" یا "بد" وجود ندارد. در پشت ماهیت ساده رحیم یک گزاره لغزنده است. فرهادی می گوید: من به عنوان یک فیلمساز شخصیت ها را قضاوت نمی کنم. اینطور نیست که فکر می کنم نباید آنها را قضاوت کرد: کاملا برعکس - این دعوتی است برای قضاوت. اما آن را برای مخاطب باز می گذارم. من نمی‌خواهم دیدگاهم را تحمیل کنم.»

فرهادی اذعان می‌کند که فیلم‌های او کمتر از کارهای برخی از همتایانش سیاسی هستند. کار اخیر رسول اف «هیچ شیطانی وجود ندارد»، کیفرخواستی برای مجازات اعدام و خدمت اجباری بود.

اکران فیلم در ایران اولویتم بوده است

گاردین مدعی است: رسول اف که در سال 2020 از ساخت فیلم منع و به یک سال زندان محکوم شد (اما تاکنون از زندان اجتناب کرده است)، در حین فیلمبرداری در مناطق دورافتاده روستایی مجبور به استفاده از تاکتیک های چریکی، استفاده از نام ها و فیلمنامه های جعلی بود. در مقابل، فرهادی اکنون یک اپراتور جهانی است. او همچنین فیلم هایی در فرانسه (گذشته) و اسپانیا (همه می دانند) با بازی بازیگرانی مانند پنه لوپه کروز و طاهر رحیم ساخته است.

او توضیح می‌دهد که در ایران بستگی دارد چه فیلمی بسازی. «اگر موضوع شما یا شیوه داستان گویی شما به طور مستقیم کمتر اجتماعی یا سیاسی باشد، مشکل کمتری می تواند وجود داشته باشد. تا جایی که می توانید با محدودیت ها کار کنید. اما به این هم بستگی دارد که بخواهید فیلم هایتان در ایران اکران شود یا خیر. این همیشه اولویت من بوده است.»

با این حال، این برای وی آسان نیست. او علاوه بر اینکه به اتهام «حامی دولت» بودنش مورد انتقاد قرار می گیرد، از آن سو مدام به دلیل منتقد بودنش مورد هجمه قرار می گیرد. وی گفت: «این همیشه از جانب تندروها و رسانه های آنهاست - من به خاطر ارائه "تصویر غیر واقعی" و "سیاه‌نمایی" از کشور مورد انتقاد قرار گرفته ام. و من واقعا موافق نیستم. علیرغم موقعیت‌های پیچیده‌ای که در فیلم‌هایم توصیف می‌کنم، همیشه تصویری بسیار نجیب از مردم، شخصیت‌ها، و روابط وجود دارد. من نمی‌دانم آنها درباره چه «تصویر غیر واقعی» صحبت می‌کنند.»

در زندگی عمومی، فرهادی صریحاً علیه عناصر محافظه‌کار ایران بوده است. او یکی از چندین فیلمساز بود که رسول اف را برای تجدید نظر در دادگاه همراهی کرد. و از طریق اینستاگرام، نظرات خود را در مورد همه چیز از سرنگونی تصادفی هواپیمای مسافربری اوکراینی در ژانویه 2020 گرفته تا آنچه وی "تبعیض ظالمانه علیه زنان و دختران" و "رویه‌هایی که کشور را به مسلخ ویروس کرونا برد" نامیده را برای مردم روشن کرده است».

دو روی سکه افراط‌گرایی

فرهادی بر همین اساس در برابر تندروهای غربی نیز موضع گرفته است. او در اعتراض به ممنوعیت سفر جنجالی دولت ترامپ علیه هفت کشور مسلمان از جمله ایران از شرکت در مراسم اسکار 2017 خودداری کرد. به جای آن سخنرانی وی توسط مهندس انوشه انصاری ایرانی-آمریکایی قرائت شد. او نوشت: «تقسیم جهان به دو دسته «ما» و «دشمنان ما» ترس از توجیهی فریبکارانه برای تجاوز و جنگ ایجاد می‌کند». روی سخن او می توانست در مورد آمریکا یا ایران باشد.

 او می گوید: «شباهت زیادی در انواع افراط گرایی وجود دارد. آنها کم و بیش یکسان هستند». فرهادی معتقد است فرهنگ می تواند سلاحی در مقابل آن باشد. صرف نظر از اینکه فیلم‌های او در چه جایگاهیی قرار می‌گیرند، آن‌ها به ویژگی‌ها و ضعف‌های جهانی نوع بشر می‌پردازند: به گفته او، این فیلم‌ها بین «ما» و «آنها» همدلی ایجاد می‌کنند. این همیشه رسالت وی بوده است. آیا او احساس می کند که فرهنگ در نبرد یادشدهد پیروز شده است؟ «من نمی‌دانم، اما فکر می کنم عنصر زمان وجود دارد و تأثیر هنر و ادبیات و سینما تأثیری بلندمدت است.»

قهرمان همچنان نماینده ایران در اسکار است

به نظر می رسد او از این نبرد خاص جان سالم به در برده است و علیرغم گلایه‌های مطرح شده و تصمیم اولیه، فرهادی از اسکار کناره‌گیری نکرد و قهرمان همچنان فیلم بین المللی ایران در اسکار  است.

برخلاف رحیم، قهرمان فیلم، داستان فرهادی نه از نظر اخلاقی مبهم است و نه یک فراز و فرود سریع داشته است. آیا او خود را قهرمان می داند؟ او می گوید: «به هیچ وجه. من همیشه گفته ام که چیزی جز یک فیلمساز نیستم. من نمی خواهم چیز دیگری باشم».

 یک قهرمان اکنون در سینماهای انگلستان روی پرده است.