رونمایی پوتین از استراتژی روسیه برای فرار از تحریم‌ها/ طلای سفید جایگزین طلای سیاه شد

به گزارش اکوایران، تخمین‌ها نشان می‌دهد روسیه دارای یک میلیون تن ذخایر لیتیوم است و این کشور از نظر ذخایر این فلز، با آمریکا برابری می‌کند. لیتیوم در ساخت باتری‌های لیتیوم‌-یون مورد استفاده قرار می‌گیرد و از زمان رونق مربوط به خودروهای برقی، تقاضا برای آن به‌شکل بی‌وقفه در حال افزایش بوده است.

به نوشته بیزنس اینسایدر، با فشار ناشی از تحریم نفت و گاز بر اقتصاد روسیه پس از حمله همه‌جانبه مسکو به اوکراین، استخراج لیتیوم به یک تجارت جذاب‌تر برای روس‌ها تبدیل شده است. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، در پاییز اعلام کرد: «تولید این فلز بدون اغراق یک وظیفه مهم و استراتژیک است.»

با این حال، کارشناسان به بیزنس اینسایدر اعلام کرده‌اند عواملی مانند بازار آهسته، تحریم‌های آمریکا و محیط پیچیده مربوط به استخراج، همگی باعث شده‌اند این جاه‌طبی روسیه به چالش کشیده شود.

در واقع این هدف یک جاه‌طلبی چشمگیر برای روسیه به حساب می‌آید. کاخ کرملین در این زمینه توافقات بین‌المللی امضا کرده است و این باور وجود دارد که آن بخش از قلمروی اوکراین که در اشغال روسیه قرار دارد، دارای ذخایر لیتیوم است.

منطقه Kolmozerskoye در مورمانسک -در شمال غربی روسیه در قطب شمال-، غنی‌ترین ذخیره لیتیوم این کشور را در اختیار دارد. پروژه لیتیوم قطبی در سال 2023 به‌عنوان یک سرمایه‌گذاری مشترک میان شرکت دولتی انرژی هسته‌ای «روس‌اتم» و «نوریلسک نیکل»،‌ شرکت خصوصی روسیه فعال در زمینه استخراج معادن و فلزات، آغاز به کار کرد. همچنین در این پروژه، شرکت مهندسی چینی MCC International Incorporation Ltd. به ارائه حمایت فنی می‌پردازد.

این پروژه در سال 2030 آماده بهره‌برداری خواهد بود و قرار است حدود 45 هزار تن لیتیوم در هر سال تولید کند. این میزان تقریبا برابر با تولید شیلی به‌عنوان دومین تولیدکننده بزرگ لیتیوم در جهان است. طبق اعلام روس‌اتم، روسیه هدف دارد در زمینه تولید لیتیوم، خودکفا شود و تا سال 2030، سهم خود را از بازار جهانی این فلز به 10 درصد برساند؛ موضوعی که باعث می‌شود این کشور با عبور از آمریکا به جمع پنج تولیدکننده برتر لیتیوم در جهان راه پیدا کند.

اثر بازدارنده تحریم‌ها؟

در 10 ژانویه (21 دی)، دولت جو بایدن، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، تحریم‌هایی را بر بخش انرژی روسیه وضع کرد. در فهرست تحریم‌های آمریکا، پروژه «لیتیوم قطبی» نیز قرار دارد که می‌تواند حضور چین در این پروژه را با شک و تردید روبه‌رو کند.

یکی از کارشناسان به نام «ویتا اسپیواک» در سال گذشته میلادی اعلام کرده بود: «تحریم‌ها می‌توانند ادغام بیش از پیش زنجیره تأمین فلزات چین و روسیه را محدود کند؛ چراکه شرکت‌های چینی نسبت به هدف قرار گرفتن توسط تحریم‌های ثانویه غرب، محتاط عمل می‌کنند.»

پاول دواتکین از موسسه قطب شمال، گفت: «تحریم‌های آمریکا بر پروژه لیتیوم قطبی، ریسک‌هایی را برای هر شرکت چینی دخیل در آن به وجود می‌آورد و ممکن است بر برنامه‌های آن شرکت تأثیر بگذارد.»

این کارشناس افزود: «شرکت‌های چینی تمایلی برای به چالش کشیدن تحریم‌های آمریکا نشان نداده‌اند، به‌ویژه در زمینه اقتصاد مربوط به قطب شمال.»

فیلیپ اندروز اسپید، محقق ارشد در موسسه مطالعات انرژی آکسفورد، معتقد است که چین درباره سرمایه‌گذاری در بخش انرژی روسیه «بسیار محتاط» بوده است. او گفت: «حدس من این است که چینی‌ها ممکن است از این پروژه خارج شوند یا اینکه میزان فعالیت خود در آن را کاهش دهند.»

میزان مشارکت MCC در این پروژه نامشخص است. بیانیه روس‌اتم به دانش فنی این شرکت در استخراج و فرآوری اشاره کرده است، اما در مورد نوع پرداختی که دریافت خواهد کرد، -چه به صورت نقدی یا به شکل لیتیوم استخراج‌شده،- صحبتی نکرد.

لورنس هار، اقتصاددان مالی متخصص در بازارهای انرژی در دانشگاه برایتون بریتانیا، به بیزنس اینسایدر گفت که یک توافق به اصطلاح «آف‌تِیک» (offtake)، که در آن بخشی از محصول استخرا‌ج‌شده واگذار می‌شود، احتمالا تنها راهی است که روسیه می‌تواند برای تخصص چین پرداخت کند. چین از این مدل در پروژه‌های لیتیوم در سایر نقاط استفاده کرده است.

بازاری چالش‌برانگیز

لیتیوم اغلب به‌عنوان «طلای سفید» یا «نفت قرن 21» شناخته می‌شود، اما در حال حاضر چندان هم کمیاب نیست. با وجود افزایش قیمت لیتیوم در دوران اوج صنعت خودروهای برقی، مازاد عرضه در سال 2024 باعث کاهش حرارت بازار آن شد.

احمد مهدی، محقق ارشد در مؤسسه مطالعات انرژی آکسفورد، در ایمیلی به بیزنس اینسایدر گفت: «بازار لیتیوم بسیار رقابتی شده است. چین منابع زیادی از لیتیوم را هم از صنعت داخلی خود و هم از استرالیا و آفریقا تأمین می‌کند.»

استخراج لیتیوم در شیلی

احمد مهدی همچنین اشاره کرد تعیین میزان سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای پروژه لیتیوم قطبی روسیه دشوار است، به‌ویژه با توجه به محدودیت‌های زیرساختی و فرصت‌های بازار (با در نظر گرفتن وضعیت تحریمی آن).

یکی از کارشناسان معتقد است: «فعالیت در مناطق دورافتاده و سرد شمالی نیازمند زیرساخت‌های حمل‌ونقل و عمرانی قابل توجهی است تا پروژه آغاز شود و این امر هزینه‌های تولید را افزایش می‌دهد.»

او افزود: «این وضعیت باعث می‌شود جاه‌طلبی روسیه برای تصاحب 10 درصد از بازار جهانی لیتیوم کمی خوش‌بینانه به نظر برسد.»

پروژه لیتیوم قطبی هنوز محکوم به شکست نیست

این بدان معنا نیست که پروژه لیتیوم قطبی به‌طور کامل شکست خورده است. استخراج لیتیوم فرآیند پیچیده‌ای نیست و اندروز اسپید باور دارد که روسیه می‌تواند بدون همکاری چین به پروژه ادامه دهد؛ اما تنها به این امید که تحریم‌ها در آینده لغو شوند.

حتی در شرایط تحریم، فروش بی‌سروصدای لیتیوم فرآوری‌نشده چندان دشوار نخواهد بود، کما اینکه روسیه رویکرد مشابهی را در قبال نفت و گاز خود اتخاذ کرده است.

وقتی لیتیوم به باتری تبدیل شده و به اکسید فرآوری شود، دیگر هیچ‌کس نمی‌تواند تشخیص دهد که از کجا آمده است، اما سود واقعی در فرآوری آن نهفته است. چینی‌ها بازار فرآوری لیتیوم را کاملا در اختیار دارند. این استراتژی هوشمندانه‌ای است، زیرا فرآوری، تولید اکسید و در نهایت ساخت باتری همان جایی است که پول در آن نهفته است.