آمارهای دوگانه؛ اختلافات آماری چگونه اقتصاد را گمراه می‌کند؟

به گزارش اکوایران، آمارهای بودجه خانوار در یک دهه اخیر نشان می‌دهد دو نهاد آماری منتشر کننده آن اختلاف زیادی در ارائه این آمار با یکدیگر دارند. بررسی این آمارها نشان می‌دهد همواره بانک مرکزی برآوردی بالاتر از مرکز آمار در ارائه بودجه خانوار داشته است. بیشترین میزان کم‌برآوردی مرکز آمار از هزینه خانوار نیز مربوط به سال ۱۴۰۱ بوده است.

آمارهای مربوط به بودجه خانوار یکی از شاخص‌های کلیدی در تحلیل وضعیت اقتصادی و اجتماعی جامعه است. این آمارها اطلاعات دقیقی درباره الگوی مصرف، میزان هزینه‌ها و منابع درآمد خانوارها ارائه می‌دهند و می‌توانند به سیاست‌گذاران برای طراحی برنامه‌های اقتصادی و اجتماعی کمک کنند. لذا اختلاف نهادهای آمار در ارائه این آمار می‌تواند سیاستگذار را در امر تقنینی و اجرایی دچار مشکل کند.

بودجه خانوار زیر ذره‌بین

بودجه خانوار از هزینه و درآمد خانوار تشکیل شده است. مرکز آمار ایران و بانک مرکزی دو نهادی هستند که وظیفه انتشار سالیانه این آمار را بر عهده دارند.

هزینه‌های خانوار معمولاً به دو بخش اصلی تقسیم می‌شوند: هزینه‌های ضروری مانند مسکن، خوراک، پوشاک و انرژی، و هزینه‌های غیرضروری مانند تفریحات و خدمات لوکس. الگوی هزینه‌ها نشان‌دهنده سطح رفاه و توزیع منابع در بین دهک‌های مختلف درآمدی است. در دهک‌های کم‌درآمد، سهم بیشتری از هزینه‌ها به نیازهای اساسی اختصاص می‌یابد، در حالی که در دهک‌های پردرآمد، هزینه‌های غیرضروری سهم بالاتری دارند.

در بخش درآمد، منابع مالی خانوارها شامل حقوق و دستمزد، درآمدهای حاصل از کسب‌وکار، اجاره‌بها و کمک‌های دولتی است. میزان و نوع درآمد بر سطح توانایی خانوارها در تأمین هزینه‌ها و ارتقای کیفیت زندگی تأثیر مستقیم دارد.

مقایسه هزینه و درآمد خانوار می‌تواند تصویر دقیقی از توان مالی و پس‌انداز آن‌ها ارائه دهد. در شرایطی که هزینه‌ها بیش از درآمد باشد، خانوارها ممکن است به وام گرفتن یا کاهش مصرف روی آورند. در مقابل، مازاد درآمد بر هزینه به افزایش پس‌انداز و سرمایه‌گذاری خانوارها کمک می‌کند.

تحلیل این آمارها برای سیاست‌گذاران اهمیت بسیاری دارد، زیرا نشان‌دهنده تغییرات در قدرت خرید، الگوی مصرف و اثرات سیاست‌های اقتصادی بر زندگی مردم است. این داده‌ها همچنین می‌توانند به برنامه‌ریزی برای کنترل تورم، کاهش نابرابری اقتصادی و تقویت رفاه عمومی کمک کنند.

برآورد دو نهاد رسمی از بودجه خانوار

همانطور که گفته شد بانک مرکزی و مرکز آمار وظیفه انتشار آمارهای مربوط به بودجه خانوار را به عهده دارند. این آمار که به صورت سالانه منتشر می‌شود می‌تواند وضعیت کلی اقتصاد و خانوارها را نشان داده و به سیاستگذار در جهت اقدام مناسب برای بهبود وضعیت کمک کند. حال اگر دو نهاد آماری، وضعیت متفاوتی را از دخل و خرج خانوارها ارائه دهند چه می‌شود؟

بررسی آمارهای بودجه خانوار در یک دهه گذشته و مقایسه آمارهای مربوطه برای این دو نهاد رسمی حاکی از آن است که مرکز آمار ایران کم‌برآوردی چشمگیری در ارقام بودجه خانوار نسبت به بانک مرکزی داشته است. برای مثال در یک دهه اخیر همواره آمار بانک مرکزی از هزینه سالانه خانوارها بیشتر از مرکز آمار ایران بوده است. به طوریکه در سال ۱۴۰۲ ، برآورد بانک مرکزی از هزینه یک سال یک خانوار شهری معادل ۳۲۷ میلیون تومان و برآورد مرکز آمار حدود ۲۰۶ میلیون بوده است. همانطور که قابل مشاهده است اختلاف آمار این دو مرکز نزدیک به ۱۲۱ میلیون تومان است.

در سمت دیگر مقایسه درآمد خانوار در دو مرکز نیز حکایت از کم‌برآوردی مرکز آمار ایران دارد. اما این کم‌برآوردی شدت کمتری نسبت به بخش هزینه‌ها دارد. در تمام یک دهه اخیر، آمار بانک مرکزی از درآمد سالانه خانوار بیشتر از آمار انتشاری مرکز آمار ایران بوده است. به عنوان مثال در سال ۱۴۰۲، بانک مرکز درآمد سالانه خانوارها را ۳۱۵ میلیون تومان اعلام کرده در حالیکه مرکز آمار ایران، این رقم را معادل ۲۵۷ میلیون تومان دانسته است. در اینجا هم اختلاف حدود ۵۸ میلیون تومانی میان دو نهاد رسمی کشور دیده می‌شود.

مقایسه برآوردهای آماری دو نهاد طی یک دهه اخیر

برای مقایسه آمارهای دو نهاد رسمی بهتر است از درصد بیش‌برآوردی یا کم‌برآوردی استفاده کرد چراکه در درون اختلاف دو مقدار حقیقی همواره نرخ تورم نهفته است. لذا هرچه به گذشته برویم اختلاف دو رقم کمتر شده و هرچه به زمان حال نزدیک شویم اختلاف دو رقم بیشتر می‌شود.

از آنجایی که در تمامی سال‌ها آمارهای بانک مرکزی نسبت به مرکز آمار ایران بیشتر بوده، میزان بیش‌برآوردی آمارهای این نهاد نسبت به مرکز آمار محاسبه شده است. در این آمارها می‌توان مشاهده کرد بیشترین میزان بیش‌برآوردی بانک مرکزی از بودجه خانوار (هزینه و درآمد خانوار) در سال ۱۴۰۱ بوده است. در این سال برآورد بانک مرکزی از هزینه خانوار ۶۱ درصد و از درآمد خانوار ۲۸ درصد بیش‌تر از مرکز آمار ایران بوده است.

از سوی دیگر بیشترین نزدیکی آمار منتشر شده دو نهاد مربوط به سال ۱۳۹۶ بوده است. در این سال برآورد بانک مرکزی از هزینه خانوار ۲۴ درصد و از درآمد خانوار ۱۴ درصد بیش‌تر از مرکز آمار ایران بوده است.

به طور کلی روند برآورد این دو نهاد یک روند نزولی از سال ۹۳ تا ۹۶ داشته به طوریکه هرچه به سال ۱۳۹۶ نزدیک شده، برآورد این دو نهاد شبیه‌تر شده است. از سال ۹۷ تا ۱۴۰۲ نزدیکی برآورد این دو نهاد کمتر و کمتر شده و بیش‌برآوردی بانک مرکزی یک روند صعودی به خود گرفته است.

آخرین آمارهای منتشر شده از بودجه خانوار در سال ۱۴۰۲ نیز نشان می‌دهد برآورد بانک مرکزی از هزینه خانوار ۵۸ درصد بیشتر مرکز آمار ایران بوده است. همچنین بیش‌برآوردی بانک مرکزی در ارقام درآمد خانوارهای شهری نزدیک به ۲۳ درصد بیشتر از مرکز آمار ایران بوده است.

اشتباهات سیاستی در نتیجه اختلافات آماری

در نهایت اختلاف این ارقام باعث شده در سال ۱۴۰۲، از نگاه مرکز آمار ایران، خانوارها مازاد درآمد داشته و از نگاه بانک مرکزی، خانوارها با مازاد هزینه مواجه باشند. در نهایت تحلیل آمارهای، مرکز آمار سیگنال مثبت به سیاستگذار داده و باعث می‌شود سیاستگذار وضعیت اقتصادی خانوار را مناسب ارزیابی کند. اما روی دیگر این سکه، آمارهای بانک مرکزی بوده که نشان می‌دهد خانوارها وضعیت دخل و خرج مناسبی نداشته و برای گذران زندگی نیاز به دریافت تسهیلات بانکی یا استفاده از ثروت اندوخته شده دارند. در این وضعیت سیاستگذار باید ورود فعالانه داشته و وضعیت رفاه خانوار را با سیاست‌های مناسب بهبود بخشد.

در انتها باید گفت اگر دقت آمارهای این دو مرکز بهبود پیدا نکند، دود این اختلافات آماری به چشم مردم خواهد رفت.