نفوذ ایران به پاکستان؛ فرصت گازی از درام همسایه شرقی

به گزارش اکوایران، بر اساس تصاویر ماهواره‌ای که سایت wirtschaftswoche آلمان منتشر کرده، این رسانه نخستین‌بار در آبان‌ماه مدعی شد که ایران قرار است مقادیر بالایی زغال سنگ به پاکستان صادر کند. پیش از این، یک عضو اتاق مشترک ایران و پاکستان به ایلنا گفته بود که پاکستان به تجارش اعلام کرده تمام کالاهای مورد نیازشان را از ایران وارد کنند و زغال سنگ مورد نیاز این کشور نیز از طریق ایران تامین شود.

این خبرگزاری آلمانی با اشاره به روابط پاکستان و آمریکا، نوشته که این میزان صادرات از ایران به پاکستان، به منزله تقویت نفوذ در کشورِ متحد آمریکا است. این رسانه همچنین مدعی شده که صادرات زغال سنگ قرار است راهی برای صادرات گاز طبیعی‌ای باشد که از زغال سنگ استخراج می‌شود؛ آن هم در شرایطی که ایران تحت تحریم‌های شدید بین‌المللی بویژه در حوزه انرژی قرار دارد.

خبرگزاری «اقتصاد هفته» در ادامه به حوادث اخیر ایران اشاره کرده و یادآور شده که بعد از مرگ تلخ مهسا امینی و بروز اعتراضات سراسری، جمهوری اسلامی ایران تحت فشارهای داخلی و خارجی قرار گرفته و حالا به دنبال احیای نفوذ خود در برخی نقاط خاورمیانه و در نهایت صادر کردن نفت و گاز است.

تصاویر ماهواره‌ای liveEO نشان می‌دهد که ایران چگونه در حال گسترش چشمگیر معادن زغال سنگ در منطقه طبس و افزایش استخراج از مهمترین معدن زغال سنگ کشور در این منطقه است؛ گسترشی که بویژه در منطقه پروده به سمت شرق به چشم می‌خورد. از سوی دیگر، در حالی که گاز طبیعی به سختی به پاکستان می‌رسد و باعث بروز بحران شدید انرژی در این کشور شده، ایران مانند یک ناجی برای همسایه شرقی عمل می‌کند.

اسفند سال گذشته بود که معاون ایمیدرو اعلام کرده بود مذاکرات اولیه بین این سازمان و سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) برای مشارکت در سرمایه‌گذاری در یک میدان گازی انجام شده است. این رسانه آلمانی کمتر از سه ماه قبل نوشت که شرکت دولتی ایمیدرو می‌خواهد در آینده مقادیر زیادی از گازِ زغال سنگ را مورد استفاده قرار دهد؛ چراکه در شرایط فعلی این سوخت سیاه برای تهران یک نقطه قوت استراتژیک محسوب می‌شود.

ایران در حال حاضر بین 1.6 تا 1.9 میلیون تن زغال سنگ در سال تولید می‌کند. به جز مصر، ایران تنها کشور منطقه است که ذخایر قابل توجه زغال سنگ دارد و ذخایر فعلی زغال سنگ این کشور حدود سه میلیارد تن برآورد شده است. با استناد به این آمارها، این رسانه می‌گوید جمهوری اسلامی ایران به زغال سنگ به عنوان یک منبع درآمد جدی نگاه می‌کند؛ بویژه از زمانی که میزان تقاضا و قیمت انرژی در جهان به دلیل همه‌گیری کرونا و جنگ در اوکراین، افزایش پیدا کرد.

این رسانه با استناد به تصاویر ماهواره‌ای و اشاره دوباه به گسترش معادن ناحیه طبس، همچنین به معادنی اشاره کرده که هم‌اکنون در حوالی شرق ایران، سنگ‌های فسیلی سیاه از آنها استخراج می‌شود؛ معدن بزرگی که حداقل از چهار قسمت تشکیل شده و اکنون به طول تقریبا 30 کیلومتر به سمت شرق گسترش یافته است. گفته می‌شود در مجموع بیش از یک میلیارد تن زغال سنگ در اینجا ذخیره می‌شود. طبق مطالعه دانشگاه اکستر بریتانیا، ضخامت زغال سنگ زیرزمینی بین نیم تا دو متر است.

در چند سال گذشته، ایران عمدتاً انرژی خود را برای فعال نگه داشتن صنعت فولاد صرف کرده است. تحریم‌های آمریکا و اروپا، کشورهای غربی را از عرضه برخی محصولات فولادی به ایران منع کرده؛ در حالی که این حوزه صنعتی برای حکومت ایران بسیار مهم است.

این رسانه همچنین اشاره کرده که صادرات زغال سنگ ایران اخیرا به میزان قابل توجهی کاهش پیدا کرده بود؛ بطوریکه از 200 هزار تن در سال 2018 به 61 هزار تن در سال 2020 رسیده بود؛ اما تهران می‌خواهد این روند را تغییر و صادرات زغال سنگ را دوباره افزایش دهد؛ بطوریکه طبق اعلام اتاق بازرگانی ایران و پاکستان، ایران سالانه نیم میلیون تن زغال سنگ به کشور همسایه - پاکستان - صادر خواهد کرد.

احتمالا استناد این مقاله به مصاحبه پیش‌تر اشاره‌شده‌ای است که یک عضو اتاق مشترک ایران و پاکستان به ایلنا گفته بود: سقف صادرات زغال سنگ به پاکستان مشخص نیست اما این احتمال وجود دارد که سالانه 500 هزار تن زغال سنگ از ایران به این کشور صادر شود.

پاکستان هم‌اکنون در بحبوحه یک بحران بی‌سابقه انرژی به دلیل افزایش شدید قیمت انرژی و سیل فاجعه‌بار چند ماه قبل قرار دارد؛ سیلی که بخش‌های زیادی از زیرساخت‌های انرژی پاکستان را ویران کرد. همچنین به نظر می‌رسد تامین‌کنندگان LNG قراردادهای آتی خود با پاکستان را قطع و ارسال گاز خود به اروپا را شروع کرده‌اند؛ مقصدی که در حال حاضر می‌تواند حاشیه سود بیشتری برای صادرکنندگان داشته باشد. ادامه این وضعیت احتمالا وضعیت پاکستان را در روزهای سرد زمستانی بدتر خواهد کرد.

«اقتصاد هفته» آلمان، وضعیت سخت انرژی در پاکستان را فرصتی برای جمهوری اسلامی ایران توصیف کرده و نوشته «آنچه برای پاکستان و مردم آن یک درام است، برای سیاستگذاران ایران یک نعمت است.»

در ادامه، به تولید متان بر بستر زغال سنگ اشاره کرده و نوشته که افزایش قیمت جهانی انرژی حتی درمورد یک منبع انرژی کمتراستفاده‌شده می‌تواند جذاب باشد؛ مثلا درمورد متان بستر زغال سنگ (CBM). این منبع انرژی چیزی نیست جز گاز طبیعی، که البته نه در منابع معمول بلکه در لایه‌های زغال سنگ ذخیره می‌شود.

تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که در منطقه پروده، در جنوب ورودی معدن، جاده‌های متعددی در سال‌های اخیر منقطع شده که احتمالاً برای اکتشاف منابع جدید بوده است. بر اساس مطالعه دانشگاه یزد، حدود 40 حلقه چاه آزمایشی در این منطقه برای جست‌وجوی ذخایر گاز قابل بهره‌برداری حفر شده است.

در این شرایط، پتانسیل گاز طبیعی زغال سنگ زیاد است. دانشمندان تخمین می‌زنند که تنها در این یک نقطه از ایران حداقل 1.39 میلیارد متر مکعب می‌توان استخراج کرد. طبق یک مطالعه در کانادا، بزرگترین ذخایر متان زغال سنگ جهان در ایالات متحده آمریکا با 49 تریلیون (معادل یک هزار میلیارد) متر مکعب قرار دارد. این عدد در روسیه احتمالا 48 تریلیون متر مکعب و در چین 37 تریلیون متر مکعب است. برخلاف خلیج فارس، هیچ ذخایر کلاسیک گاز طبیعی در مرکز ایران وجود ندارد.

دانشمندان این حوزه می‌گویند سایر معدن‌های زغال سنگ در منطقه طبس از نظر وجود گاز باید مورد بررسی قرار بگیرد.

برای استخراج متان زغال سنگ، شرکت دولتی ایمیدرو باید آن را از سنگ زغال سنگ جدا کرده و آن را پمپاژ کند. این کار در آینده نیز برای استخراج زغال سنگ مزایایی به دنبال خواهد داشت؛ زیرا در غیر اینصورت، متان می‌تواند به عنوان یک گاز خطرناک در معادن انباشته شود؛ چنانکه در سال 2017 انفجاری در یکی دیگر از معادن زغال سنگ ایران رخ داد و ده‌ها معدنچی کشته شدند (انفجار معدن یورت آزادشهر در اردیبهشت 1396) و در سال 1391 نیز چند معدنچی به همین شکل در معادن طبس جان باختند.

این گزارش در پایان به تلاش آلمان برای ترویج استفاده از گاز زغال سنگ در دهه‌های پیشین اشاره کرده و نوشته در آغاز دهه 1990 تلاش‌هایی در آلمان برای ترویج گاز زغال سنگ انجام شد و در همین رابطه کنسرسیومی با همراهی ایالات متحده شکل گرفت، اما بازدهی این پروژه اندک بوده است.