رمزگشایی از اقدام هسته‌ای جدید تهران/رایزنی‌های برجامی به اغما می‌رود؟

به گزارش اکوایران، محمد اسلامی، رئیس سازمان هسته‌ای ایران روز سه‌شنبه از آغاز فرایند غنی سازی اورانیوم با خلوص 60 درصد در سایت زیرزمینی فردو خبر داد؛ تصمیمی که درواکنش به تصویب قطعنامه ضدایرانی اخیر شورای حکام اتخاذ شده و انتظار می‌رود  با واکنش بازیگران غربی عضو برجام بالاخص ایالات متحده مواجه شود. ایران در شرایط کنونی غنی سازی 60 درصدی را کلید زده؛ میزانی که از غنای 90 درصد برای گریز هسته ای بسیار پایین تر است اما از 20 درصدغنی سازی پیش از توافق 2015 برجام و 3.67 درصد غنای اورانیوم تعریف شده در متن توافق در سطحی بالاتر قرار دارد.

محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی هسته ای ایران همزمان با رسانه ای شدن خبر آغاز غنی سازی 60 درصدی اورانیوم در سایت فردو خطاب به غرب گفت که ایران پیشتر هشدار داده بود که به هرگونه قطعنامه و یا فشار سیاسی واکنشی جدی نشان خواهد داد. از همین رو ایران امروز غنی سازی اورانیوم با غنای 60 درصد را در سایت فردو کلید زده است. شورای حکام روز پنجشنبه علیرغم هشدارهای تهران مبنی بر این که تصویب هرگونه قطعنامه ای می تواند روابط سازنده تهران و ناظر هسته ای را تحت تاثیر قرار دهد  با تصویب قطعنامه ای از ایران خواست تا با آژانس در باب ذرات اورانیوم ادعایی اکتشافی در سه سایت اعلام نشده جهت تکمیل تحقیقات همکاری داشته باشد.

چرایی بازی ایران با کارت هسته ای

حال ایران برای دومین بار به اقدام آژانس واکنش نشان داد و با ارسال نامه ای به نهاد ناظر هسته ای تصمیمش جهت استفاده از سانترفیوزهای پیشرفته IR-6 برای تولید اورانیوم 60 درصدی در فردو را رسانه ای کرد. هادی خسروشاهین، پژوهشگر مسائل سیاست خارجی در باب واکنش اخیر تهران به اقدام اخیر شورای حکام ضمن اشاره به فعل و انفعال های ایران از همان ابتدای مذاکرات هسته ای در دور دوم ریاست حسن روحانی در این باره گفت: «تیم مذاکره کننده ایران و مخالفان برجام از همان بازه زمانی در تلاش بودند تا از کارت هسته ای به عنوان اهرم فشار یا بالانسر استفاده کنند.از همین رو 20 روز مانده به مراسم تحلیف جو بایدن، ایران از غنای 20 درصدی اورانیوم خود خبر داد.چرا که براساس درک خود از واقعیت های حاکم قصد داشت تا از این اهرم(کارت هسته ای) به عنوان بالانسر استفاده کرده و همزمان با تکیه بر آن امتیازهای بیشتری را به دست آورده و استراتژی محتمل دولت جدید آمریکا را خنثی نماید.»

با این همه آنگونه که خسروشاهین تاکید دارد، در ماه ژوئن با تصویب قطعنامه شورای حکام علیه ایران، تهران اقدام ها و سیاست های راهبردی را که در مجلس بر آن تاکید شده بود را در راستای گام های پیشینش کلید زد و در همین چارچوب به همکاری های فراپادمانی اش با ناظر هسته ای پایان داد. نتیجه این اقدام، خاموش شدن 27 دوربین نظارتی آژانس بود که در چارچوب نظارت های فراپادمانی فرایند غنی سازی در ایران و اتصال قطعات سانترفیوژها را رصد می کردند. تهران پیشتر از آن هم از ارائه اطلاعات تعبیه شده در حافظه دوربین های آژانس خودداری کرد؛ واکنشی که طبیعتا هزینه های اطلاعاتی سنگینی را بر نهاد ناظر هسته ای تحمیل کرده و فرایند راست آزمایی و شفاف سازی را تحت تاثیر قرار داد.

براساس توافق هسته ای سال 2015 میان ایران و شش کشور جهان، تهران صرفا می تواند از نسل اول سانترفیوژهای IR-1 بهره برداری کند. با این همه بعد از آن که دونالد ترامپ به برجام پایان داد و می 2018 از این توافق خارج شد، تهران در واکنش بدین کنش آبشارهایی از سانترفیوزهای پیشرفته و کارآمدتری را نصب کرد.

خبرگزاری رویترز ماه ژوئن با انتشار گزارشی اعلام کرد که تهران با راه انداختن سانترفیوزهای IR-6، دستگاه هایی که به سهولت می توانند سطح غنی سازی در سایت فردو را جا به جا کنند، غنی سازی اورانیوم خود را افزایش داده است. همزمان خبرگزاری فارس نیز در همان برهه زمانی با انتشار گزارشی اعلام کرد که تهران فرایند تعویض سانترفیوژهای نسل اول را با نسل پیشرفته در فردو کلید زده و سانترفیوزهای جدید و پیشرفته ای را در سایت هسته ای زیرزمینی نطنز تعریف کرده است.ایران همچنین فرایند تزریق گاز به دو سانترفیوژ پیشرفته IR-2m و IR-4 در سایت نطنز را کلید زد.

آغاز رایزنی ها در کوتاه مدت بعید است

قطعنامه اخیر شورای حکام دومین قطعنامه است که در باب تحقیقات نهاد ناظر هسته ای با ایران و به واسطه موانع در مسیر تحقیقات ادعایی آژانس صادر شده است آن هم در شرایطی که مذاکرات غیر مستقیم میان تهران و واشنگتن متوقف شده و همزمان به واسطه متغیرهای جدید، روند رایزنی ها به شکلی منفی تحت تاثیر قرار گرفته است.

هادی خسرو شاهین در همین باره گفت «واکنش ایران به قطعنامه اخیر شورای حکام، اقدامی قابل پیش بینی بود. چرا که پیشتر ایران در واکنش به سیاست های سخت گیرانه غرب در گام نخست غنای اورانیوم را افزایش داد و به 20 درصد رساند و حالا بار دیگر سطح غنی سازی را به میزان 60 درصد رسانده است». به باور این تحلیلگر، افزایش غنی سازی اورانیوم در سایت فردو که به واسطه مزایای جغرافیایی و تاسیساتی که در آن قرار دارد با اهمیت است، طبیعتا واکنش تند غرب را به دنبال خواهد داشت، بالاخص آن که این وضعیت فرایند راست آزمایی در باب برنامه هسته ای ایران را با موانع جدی تری از منظر غرب رویرو خواهد کرد.

خسروشاهین در پاسخ به سوالی درباره واکنش احتمالی غرب به کنش تهران گفت این احتمال وجود دارد که پالس هایی جهت جلوگیری از ورود به بحران جدی تعریف شود. با این همه تاکید کرد که در شرایط کنونی دو متغیر جدید و غیر قابل پیش بینی چون تحولات در ایران و ادعای مرتبط با فروش پرنده ایرانی به روسیه روند رایزنی ها و تعامل تهران و غرب را تحت تاثیر قرار داده  از همین رو پیش بینی می شود در میان مدت یعنی تا مارس 2023 که نشست فصلی شورای حکام برگزار خواهد شد، ایران و کشورهای غرب عضو برجام از فرایند رایزنی ها فاصله بگیرند».

آینده برجام در گرو بحران اوکراین!

خسروشاهین همزمان به رایزنی های اطلاعاتی میان مقام های آمریکایی و روسیه در باب جنگ در اوکراین اشاره کرد و گفت این احتمال وجود دارد تا طرفین بتوانند در باب پایان این نبرد به توافق دست یابند در چنین شرایطی، وضعیت به گونه ای پیچیده تر خواهد شد. بدین معنا که غرب با پایان یافتن بحران اوکراین از رویکرد سخت گیرانه تری علیه تهران جهت جلوگیری از به ادعای آنها گریز هسته ای پیروی خواهد کرد.هرچند تهران نیز منقعل نخواهد ماند و از اهرم هسته ای برای تداوم فشارها بر غرب استفاده خواهد کرد.

تاکید آژانس بر تداوم همکاری ایران با نهاد ناظر و پاسخ به سوال های نهاد ناظر درباره ذرات اورانیوم ادعایی کشف شده در سه سایت اعلام نشده،یکی از مهم ترین موانع توقف رایزنی های غیر مستقیم میان ایران و آمریکا بود. تهران تاکید داشت که با آژانس درباره فعالیت ها و برنامه هسته ای اش به شکلی کامل همکاری داشته و به سوال های آژانس پاسخ های دقیق و جامعی داده است. با این همه غرب تاکید داشته و دارد که مسائل پادمانی، مقوله های فنی و نه سیاسی اند و برای توافق در باب برجام، ایران ابتدا باید به این تنش خود با آژانس پایان دهد. حال علاوه بر این مانع، ناآرامی‌های داخلی در ایران و فروش ادعایی پهپادهای ایران به روسیه جهت استفاده از نبرد اوکراین، کلاف رایزنی ها را پیچیده تر کرده است. آنقدر پیچیده که اخیرا رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران مدعی شد که ناآرامی در ایران و فروش پرنده های ایرانی به روسیه موجب شده تا توافق در باب برنامه هسته ای در اولویت برنامه های آمریکا قرار نداشته باشد.