چرایی رویگردانی ارمنستان از کرملین؛ پایان قدرت مسکو در حیاط خلوتش!

به گزارش اکوایران، هفته گذشته نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، پوتین را به چالش کشید. او که به مناسبت گردهمایی «سازمان پیمان امنیت جمعی» در ایروان میزبان رهبر روسیه بود، با بیانیه نشست سران موافقت نکرد. فاصله گرفتن پاشینیان از پوتین به‌واسطه شرایط حاکم بر منطقه آسیای مرکزی و تنش‌های میان ایروان و باکو شاید قابل توجیه باشد اما سوالی که در این میان مطرح می‌شود این است که چرا ارمنستان میزبانی کنفرانس نظامی روسیه را عهده‌دار شد؟ آن هم برای نهادی که در جریان تنش‌های میان آذربایجان و ارمنستان گامی جدی برنداشت.

چرایی انفعال مسکو

سازمان پیمان امنیت جمعی، آینه ناتو است؛ بدین معنا که به‌سان ائتلاف غربی ناتو، حمله به هر کدام از شش عضو این نهاد، یعنی ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه و تاجکستان به عنوان حمله به همه اعضا تلقی می‌شود. با این همه، کانون تصمیم‌سازی اصلی در این باب، مسکو است و همین گزاره این سازمان را تحت تاثیر سیاست‌های روسیه قرار داده است.

همزمان با آغاز اعتراض‌های ضددولتی در قزاقستان و به خطر افتادن منافع مسکو در این کشور، هزاران سرباز از سراسر ائتلاف برای سرکوب مخالفان اعزام شدند، اما زمانی که ارمنستان هدف حمله‌های مرزی آذربایجان قرار گرفت، اتحاد، سکوت اختیار کرد. امروز روسیه در باتلاق جنگ در اوکراین گرفتار شده و نمی‌تواند زمان زیادی را برای پرداختن به مسائلی که در حیاط خلوتش جریان دارد، صرف کند.

هراس ایروان از کرملین!

در شرایطی که روس‌ها حمایت‌های دفاعی‌شان را از ایروان دریغ کردند، چرا پاشینیان فارغ از انتقادها میزبان ائتلافی شد که سکانش در دستان پوتین است؟ سوال مهمتر آن است که چرا ایروان از این ائتلاف خارج نمی‌شود؟ نشنال اینترست در این باره نوشت، با لحاظ کردن این گزاره که ائتلاف نظامی به رهبری مسکو در ارتباط با ارمنستان به تعهداتش پایبند نبوده، میزبانی از این چنین میهمانی با توجه به تلاش‌های ایروان جهت جلب توجه غرب، سود چندانی نداشت؛ آن هم در شرایطی که حتی تاجیکستان به عنوان یکی از اعضای ائتلاف ماه اکتبر به شکلی ناگهانی مانورهای آموزشی‌اش را لغو کرد.

برخی بر این باورند که ارمنستان حتی پس از انفعال مسکو در باب نبرد ایروان و باکو، چاره‌ای جز سکوت ندارد، چراکه این کشور برای مقاومت در برابر مدار روسیه بسیار کوچک است. ارمنستان ممکن است ظاهرا برای امنیت خود به مسکو وابسته باشد اما از منظر اقتصادی مطمئنا کشوری وابسته است. روسیه 85 درصد گاز طبیعی و 99 درصد گندم ارمنستان را تامین می‌کند. با این همه در چنین شرایطی این استدلال نادیده گرفته می‌شود که کشورهای کوچک غالبا مواضع اصولی اتخاذ می‌کنند، حتی اگر مواضعشان از منظر اقتصادی برایشان زیان‌بار باشد.

چرا ارمنستان از الگوی لیتوانی پیروی نمی‌کند؟

 سه دهه پس از آن که لیتوانی - یکی از کوچک‌ترین اقتصادهای اروپا - وابستگی‌اش به روسیه را قطع کرد، امروز در مقابل دومین اقتصاد بزرگ جهان ایستاده است. لیتوانی علنا رفتار چین با اویغورهای ساکن سین‌کیانگ را نسل‌کشی خواند و از گروه موسوم به 17+1، گروهی که چین برای دیدار با کشورهای اروپای مرکزی و شرقی بدان متوسل می‌شود، خارج شد و دفتر نمایندگی‌اش در تایوان را افتتاح کرد. لیتوانی بدین طریق اولین کشور اروپایی است که چنین موضعی را اتخاذ می‌کند. با این همه، این تصمیم‌سازی‌ها پیامدهایی را هم به دنبال داشت. چین سیلی سنگین اقتصادی بر صورت این کشور شرق اروپا زد و واردات هر محصولی را از لیتوانی ممنوع کرد.

با وجود این فشارها لیتوانی فارغ از اجبار اقتصادی تحمیلی همچنان بر اصول خود ایستاد. گروهی بر این باورند که هرچند ارمنستان کشور کوچکی نیست، اما در منطقه‌ای پر از تنش و خصم قرار گرفته و از منظر اقتصادی منزوی است. آذربایجان و ترکیه نزدیک به سه دهه است که مرزهای خود را به روی ارمنستان بسته‌اند و بیش از 80 درصد از خاک و جغرافیای ارمنستان را قفل کرده‌اند. مرزهای ارمنستان به دلیل تنش در باب منطقه قره‌باغ پس از برقراری آتش‌بس در سال 1994 بسته شد و ترکیه نیز همصدا با متحد خود مرزهایش را با ارمنستان بست.

ایروان حقیقتا به دنبال توافق صلح نیست؛ توافقی که به عادی‌سازی دوباره روابط در همسایگی و دوری از وابستگی به روسیه منجر شود. آنگونه که تحلیلگران می‌گویند، توسل به این رویکرد مستلزم اتخاد موضعی در برابر شور ملی‌گرایی است که حامی آرمان قره‌باغ است و توسل به سیاست‌های عمل‌گرایانه. برخی منتقدان تاکید آرمان‌گرایانه ارمنستان بر مطالبات سرزمینی‌اش را دلیل بی‌اعتنایی روسیه قلمداد می‌کنند، نه هسمایگی این کشور با بازیگری چوین آذربایجان و قرار گرفتنش در جغرافیایی خصمانه.

فارغ از این استدلال‌ها، ارمنستان به عنوان یکی از اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا، از تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه مسکو سود می‌برد. ماه اکتبر، زمانی که داده‌ها نشان داد واردات لوازم خانگی به ارمنستان به شکل تصاعدی افزایش یافته، نگرانی‌ها اوج گرفت. این دغدغه‌ها درست بود؛ چراکه گیرنده صنایع تسلیحاتی روسیه به واردکننده عمده لوازم خانگی جهت دستیابی به فن‌آوری‌های کلیدی تبدیل شده است.

تحریم روسیه فرصتی برای ایراوان

پیش‌تر، بسیاری بر این باورند بودند که بی‌تفاوتی ارمنستان به بازار روسیه در قاب تحریم مسکو قابل تبیین است. نبود اطلاعات روشن نشان از آن دارد که ارمنستان محصولات غربی را با هزینه ترانزیت دوباره صادر می‌کند. این مقوله با لحاظ کردن افزایش 50 درصدی حجم صادرات ارمنستان به روسیه نیز قابل تامل است. رویکرد صبورانه ارمنستان و بازی ایروان و مسکو بالاخص با آغاز جنگ در اوکراین، در قاب سیاست جهانی قابل تبیین است.

ایروان چگونه در آغوش غرب جای می‌گیرد؟

امروز شاهد شرایط پاردوکسیکال در ائتلاف نظامی تحت رهبری روسیه هستیم. برخی کشورهای عضو ائتلاف که رهبری‌اش را روسیه بر عهده دارد از تحریم‌های اعمالی علیه مسکو بهره می‌برند اما از منظری دیگر خواهان حمایت‌های امنیتی کرملین هستند. طبیعتا با تداوم نبرد در اوکراین، پوتین زمان زیادی برای بازی در حیاط خلوتش در آسیای مرکزی ندارد و این فرصتی است برای بازیگری چون ارمنستان تا حداقل برای حراست از امنیت مرزهایش در آغوش غرب جای بگیرد.

بر این اساس، لفاظی‌های انتقادی پاشینیان در باب تحریم روسیه را نمی‌توان موضع‌گیری شجاعانه قلمداد کرد. پوتین باید درک کند که این شیرین‌کاری نشان از وفاداری ایروان به این کشور نیست، هرچند اگر این بازیگر در ائتلاف امنیتی تحت رهبری‌اش باقی مانده باشد. با این همه ایروان برای نزدیکی و همسویی بیشتر با غرب راه ساده‌تری پیش رو دارد و آن، خروج از پیمان امنیت جمعی است.