به گزارش اکوایران، سالی که گذشت، جهان روزگار پر آشوبی را از سرگذراند. از شدت گرفتن جنگ در اوکراین تا تنش بی‌سابقه در روابط دو قدرت بزرگ اقتصادی دنیا که طنین لرزه بر پایه‌های جهان تک قطبی را تداعی کرد. سیاست خارجی جمهوری اسلامی نیز که در این سال چالش‌های کم‌سابقه‌ای را از سر گذراند و  تنش‌های فزاینده‌ای را با غرب تجربه کرد، در پایان سال با مدیریت بخشی از بحران‌ها توانست ورق روندهای خطرناکی را برگرداند. اکوایران در سلسله یادداشتی مروری داشته بر حوادث ماهانه سال خورشیدی که از پشت سر  گذشته شد.

بدترین نسل‌کشی‌های غیرنظامیان در تاریخ مدرن 

دومین ماه سال 1401 مصادف با شدت گرفتن جنگ در اوکراین بود. در این ماه، بندر ماریوپل به اشغال نیروهای متجاوز روس درآمد. این اولین پیروزی بزرگ برای ارتش کرملین به شمار می رفت. با این حال تصرف ماریوپل طی درگیری خونینی انجام شد. وادیم بویچنکو، شهردار ماریوپل، جنگ در این شهر را یکی از بدترین نسل‌کشی‌های غیرنظامیان در تاریخ مدرن خواند و گفت تعداد تلفات غیرنظامیان این شهر طی این جنگ (با 200000 هزار کشته) بیش از دو برابر تلفات ناشی از دو سال جنگ با آلمان نازی در طول جنگ جهانی دوم بوده است.

مرور فروردین 1401؛ عقب‌نشینی بزرگ روس‌ها و کشف گورهای دسته‌جمعی 

با این حال، به رغم تصرف بندر ماریوپل، در اواخر این ماه نیروهای روس از حوالی شهر خارکیف –دومین شهر بزرگ اوکراین- نیز رانده شدند. شدت درگیری‌ها به قدری گسترده بود که رسانه‌ها از کشته شدن چندین ژنرال بلندپایه روس خبر دادند. والری گراسیموف، رئیس ستاد مشترک ارتش روسیه هم در پی ماموریتی از سوی ولادیمیر پوتین برای بازدید و بررسی خط مقدم جنگ در اوکراین، بر اثر اصابت ترکش زخمی شد.

11

در کشاکش این جنگ، خط ونشان‌های خطرناک روس‌ها نیز هم چنان ادامه داشت. پوتین، رئیس جمهوری روسیه در نشستی با نمایندگان پارلمان این کشور تهدید کرد واکنش  روسیه در برابر «تهدیدهای استراتژیک غیرقابل قبول» در جنگ این کشور در خاک اوکراین «برق‌آسا» خواهد بود.  پوتین در این سخنرانی به صراحت گفت ارتش روسیه در استفاده از مدرن‌ترین سلاح‌ها تردیدی نخواهد داشت و تهدید کرد: «ما لاف نمی‌زنیم و اگر مجبور باشیم از آن استفاده خواهیم کرد و من می‌خواهم همه این را بدانند».

روسیه در این ماه برای اولین بار اقدام به به گروکشی با غرب در حوزه انرژی کرد و انتقال گاز به لهستان و بلغارستان و عرضه برق به فنلاند را متوقف کرد. رقابت نفتی ایران و روسیه (دو کشوری که مورد تحریم‌های بین‌المللی قرار دارند) هم در این ماه برای اولین بار عیان شد و گزارش‌های حاکی از آن بود که تخفیف‌های بالاتر روس‌ها برای فروش نفت خام، به چالشی در برابر عرضه نفت ایران شده است.

13

در این ماه، آنتونی بلینکن و لوید آستین، وزاری خارجه و دفاع ایالات متحده هم برای اولین بار از آغاز جنگ راهی کی‌یف شدند. از نگاه رویترز، دیدار مقامات آمریکایی درچنین سطح بالایی، تغییر در این مناقشه‌ را برجسته می‌کرد.  سفر شارل میشل، رئیس شورای اتحادیه اروپا به شهر بندری اودسا در اوکراین هم به دلیل حملات موشکی برای مدتی متوقف شد و برای ساعاتی او به پناهگاه زیرزمینی منتقل شد.

هم‌چنین در این ماه، اولین نشانه‌های کارشکنی رجب طیب اردوغان در پیوستن کشورهای فنلاند و سوئد به ائتلاف ناتو آشکار شد. اردوغان خطاب به این کشورها گفت: «شما تروریست ها را به ما تحویل نخواهید داد، اما از ما می خواهید که به شما اجازه دهیم به ناتو بپیوندید. ناتو یک نهاد امنیتی است... بنابراین، ما نمی توانیم به سلب امنیت این سازمان امنیتی «بله» بگوییم». او هم‌چنین گفت هیئت‌های سوئدی و فنلاند نباید زحمت آمدن به ترکیه را بکشند چرا که او با پیوستن این کشورها به ناتو مخالف است.

زلزله سیاسی خنثی شد

در اردیبهشت ماه، امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه طی مرحله دوم انتخابات ریاست جمهوری در این کشور توانست مارین لوپن، رقیب راست افراطی خود را با اختلاف بالایی شکست دهد و برای دوم دوره راهی کاخ الیزه شده و از وقوع آنچه که یک زلزله سیاسی به شمار می رفت، جلوگیری کند.

12

اکران بن‌سلمان2

اما در این سوی دنیا در خاورمیانه، اردیبهشت ماه پرتحرکی به شمار می‌رفت. از سویی اردوغان، پس از چند سال سردی روابط کشورش با عربستان سعودی، راهی ریاض شد. سفری که به باور برخی تحلیل‌گران، نه تنها احیاکننده  روابط بین دو کشور، بلکه تغییردهنده بازی برای کل منطقه بود.

14

در سوریه نیز خبرهایی مبنی بر هدف‌گیری جت‌های اسرائیلی توسط سامانه‌های دفاعی روسی در آسمان این کشور منتشر شد که نشان از تحول در زمین بازی سوریه داشت.

در لبنان، کشوری که مدت‌هاست درگیر انسداد سیاسی و بحران مالی بزرگ است، نیز نتایج انتخابات دلالت بر این داشت که حزب‌الله و متحدینش اکثریت پارلمان را از دست دادند. با این حال در شرایطی که هیچ بلوک سیاسی نتوانست اکثریت قاطع را به دست آورد، شائبه یک بن‌بست جدید هم‌چنان وجود داشت.

16

در امارات متحده عربی هم با درگذشت شیخ خلیفه بن زاید، بالاخره برادر او شیخ محمد -حاکم واقعی جزایر- به قدرت رسید. حکومت شیخ محمد، که از او با عنوان نیای محمد بن سلمان یاد می‌شود، در ماه‌های بعد حکایت از گردش در سیاست‌های این کشور خلیج فارس داشت.

مصطفی کاظمی، نخست‌وزیر عراق هم در این ماه از نزدیک شدن توافق میان ایران و عربستان خبر داد.  با آزادی زندانیان کشتی اماراتی توسط حوثی‌های یمن، به نظر می‌رسید عمان بار دیگر نقش فعالانه‌ای را در میانجی‌گری میان ایران و عربستان به عهده گرفته است.

اختلاف بر سر سپاه

مذاکرات هسته‌ای نیز در این ماه با اختلاف بر سر درخواست ایران مبنی بر خروج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از لیست سازمان‌های تروریست خارجی ایالات متحده و عدم پذیرش واشنگتن دنبال شد. استفانی لیختنشتاین و نهال طوسی خبرنگاران پلتیکو در گزارشی نوشتند مذاکرات برای احیای توافق هسته‌ای ایران به بن‌بست کامل رسیده و با وجود داشتن یک توافق تقریباً 27 صفحه‌ای تقریباً آماده اجرا، دیپلمات‌ها هنوز بر سر این نقطه اختلاف نهایی بین ایالات متحده و ایران معطل هستند.  گفته شد بروکسل در این زمان پیشنهاد داد که برای حل این موضوع تنها بخش‌هایی از سپاه در این لیست باقی بمانند.

17

با این همه اتحادیه اروپا که تا این زمان فعال‌ترین نقش را در دیپلماسی شاتل میان ایران و آمریکا داشته و به عنوان هماهنگ‌کننده مذاکرات غیرمستقیم وین میانجی اصلی طرفین بود، در غیاب روسیه وظیفه دشوارتری برعهده گرفت.

سفر تقریبا هم‌زمان امیر قطر و انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا به تهران نیز حکایت از فعال‌تر شدن میانجی‌گران بین‌المللی برای حل‌وفصل آخرین اختلافات در راه احیای برجام داشت.