بازنده بازی تازه بن‌سلمان؛ احیای روابط ایران و عربستان قفل‌های خاورمیانه را باز می‌کند؟

به گزارش اکوایران، سفارت تهران در ریاض برای اولین بار از سال 2016 بازگشایی شده است.

قفل‌هایی که باز شد

همه نشانه ها حکایت از آن دارد که نزدیکی میان عربستان و ایران واقعی است؛ پروازهای غیرنظامی میان دو کشور از سرگرفته می شود.فولاد ایران راه خود را به بازارهای عربستان باز می کند، مقام های دو کشور پس از نجات 60 ایرانی محبوس در سودان توسط نیروی دریایی عربستان یکدیگر را در آغوش کشیدند. در این میان ابراهیم رئیسی قرار است به زودی راهی ریاض شود، این اولین سفر رئیس جمهوری ایران به عربستان از سال 2007 است.حال سوال این است که ایا این بادها می تواند معادلات در خاورمیانه را تغییر داده و حداقل قفل درگیری ها در یمن، لبنان، عراق، سوریه و حتی اسرائیل باز کند؟ بازیگرانی که به ادعای غرب جغرافیایشان به میدان رقابت دو قدرت منطقه ای تبدیل شده بود.

توافقی واقعی اما شکننده

فعلا آنگونه که یکی از دیپلمات های مستقر در لندن به گاردین گفته باید احتیاط کرد، چرا که شاهد روایت عاشقانه نیستیم. همزمان سینزیا بیانکو، پژوهشگر شورای روابط خارجی اروپا نیز تاکید دارد که توافق میان ریاض و تهران واقعی است اما شکننده است. به باور او در این توافق چند نکته حیاتی تعریف شده، یکی از آنها پیروزی رئیس جمهوری جمهوری خواه و دیگری حمله (ادعایی) اسرائیل به ایران است.

 دیپلمات عرب مستقر در لندن نیز این روند به ساخت یک طبقه همکف تشبیه کردکه سایر کشورها می توانند روی آن بسازند. به گفته او این فرایند نشان می دهد که پیامدهای توافق تهران و ریاض می تواند برای خاورمیانه بسیار با اهمیت باشد. به گفته او این توافق همچنین نشان از کاهش نفوذ واشنگتن در خاورمیانه دارد، از طرفی دیگر اسرائیل را در موضع ضعف قرار داده و سوریه را به آغوش برادرهای عرب بازگرداند و بازار کربن را برای بازه زمانی طولانی مدت در اختیار عربستان قرار داد و به انزوای اقتصادی ایران پایان داد.

با این همه ایهام کامل، رئیس بخش تحقیقات خاورمیانه فعال در گروه اوراسیا در این باره تاکید دارد که حتی همکاری با چین به عنوان کشوری که چنین توافقی را تضمین کرده، روند کندی دارد. چرا که نمی شود یک شبه رقابت ها را کناری گذاشت و همکاری را در اولویت قرار داد.به باور این تحلیلگر، روابط ایران و خلیج فارس درگیر تغییر جهت شده، یعنی اختلاف نظرها و تقابل ها جای خود را به همکاری داده اند.او تنش زدایی را به عنوان بخشی از فرایند احیای صف بندی گسترده در خاورمیانه به تصویر کشید و گفت عربستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس خواهان مشارکت جهانی با آمریکا به عنوان ستون اصلی هستند با این همه نمی خواهند همه تخم مرغ ها را در یک سبد بگذارند بلکه ترجیح می دهند هم رابطه نزدیکی با واشنگتن داشته باشند اما همزمان با قدرت های دیگر چون چین تعامل داشته باشند.

بن‌سلمان نمی خواست قربانی باشد

 ریاض حداقل یک دهه است که در رابطه اش با واشنگتن احساس امنیت نکرده است. زمانی که وابستگی ایالات متحده به نفت عربستان پایان یافت، اولویت ریاض زیر سوال رفت و دو بازیگر به تدریج از هم فاصله گرفتند. عربستان حمایت باراک اوباما از بهار عربی را نادرست خواند و تلاش کرد تا مانع از تلاش های او برای رایزنی با تهران درباره برنامه هسته ای ایران در سال 2015 شود.در دوران ریاست ترامپ عربستان از همان سیاست پیشین پیروی کرد و از فشار حداکثری اعمالی علیه تهران حمایت کرد.اما حملات سال 2019 این بازیگر را تکان داد بالاخص زمانی که ترامپ پشت ریاض را خالی کرد، این کنش برای عربستان شوکه کننده بود. به همین ترتیب امارات متحده عربی نیز که کشتی هایش در دریای عمان هدف قرار گرفتند نیز درگیر ضعف شد.

وعده های بایدن مبنی بر مجرم دانستن عربستان، این کشور را درگیر چالش جدی تری کرد.از همین رو بن سلمان تلاش کرد تا خود را از آتش برهاند چرا که هراس داشت قربانی تنش های تهران و تل آویو شود. او می خواست بیش از هر زمان دیگر بر توسعه اقتصاد عربستان متمرکز گردد.فریه المسلمی، یکی از تحلیلگران خاورمیانه فعال در چتم هاوس در این باره به گاردین گفت که سعودی ها با این تصویر دیگر نمی خواهند نقدینگی جهانی را تامین کنند.

در این میان گروهی از ناظران باور دیگری دارند و می گویند که رقابت میان عربستان و ایران ممکن است بخشی از درگیری های منطقه را تشدید کرده باشد اما عامل وقوعشان نیستند، پس احیای روابط میان دو بازیگر و نزدیکی شان به معنای پایان تنش ها نیست.به گفته آنها این درگیری ها خودساخته هستند اما شاید یک بعد منطقه ای داشته باشند و همین مقوله موجب می شود تا پیچیده تر و در عین حال خونین تر شوند.

فعلا همه نگاه ها به یمن است؛ کشوری که به ادعای ناظران به میدان رقابت عربستان و ایران تبدیل شده بود. شواهد نشان از پایان جنگ در این کشور فقیر عربی دارد.با این همه آنگونه که دینا اسفندیاری به گاردین گفته از آنجایی که درگیری یمن نیز ریشه داخلی دارد، توافق ایران و عربستان نمی تواند به معنای پایان آن باشد.

بازنده بازی ریاض

فعلا عربستان سوریه را در آغوش کشیده و مدعی است که عادی سازی روابط دمشق و ریاض ممکن است زمینه ساز تقویت نهادهای سوری شود و همزمان واقعبینانه ترین راه را برای احیای نفوذ و کنترل شبکه های مواد مخدر فرامرزی هموار کند. با این همه در این میان موانعی وجود دارد. قطر، شریک اصلی واشنگتن در خلیج فارس از دولت سوریه امتیازهای سیاسی می خواهد، خواسته ای که پیشتر مطرح نبود.

در این میان مشخص نیست که عادی سازی روابط سوریه و عربستان در شرایطی که ترکیه در شمال این کشور مستقر است و ایالات متحده در باب این که کردها باید سهمی از منابع نفت و گاز سوریه را داشته باشند، چه معنایی پیدا می کند.

لبنان شاید از احیای روابط دیپلماتیک روابط ایران و عربستان سود برده و بالاخره بتواند به بن بست سیاسی حاکم پایان دهد. اما از منظر اسرائیل احیای روابط تهران و ریاض فاجعه است. به بارو نتانیاهو خیز اخیر ریاض در راستای عادی سازی روابطش با سوریه و ایران و حتی حماس نشان از پشت کردن به فرایند عادی سازی روابط اعراب و اسرائیل است.در این میان دیدار مقام های عربستان با رهبران حماس نگرانی های اسرائیل را افزایش داده است. بی دلیل نیست که « بی بی» اخیرا دائما برای کشورهای منطقه به واسطه نزدیکی به ایران خط و نشان می کشد.