برندگان و بازندگان بازگشت اسد به آغوش عربی

به گزارش اکوایران، پس از دوازده سال انزوای بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، بسیاری از کشورهای عربی آماده‌اند که گذشته را پشت در بگذارند و روابط خود را با او عادی کنند. اتحادیه عرب با بازگرداندن عضویت دمشق در این سازمان -که در سال 2011 به دنبال سرکوب معترضان به حالت تعلیق درآمده بود- بر این تغییر تأکید داشت.

در ادامه روند بازگشت سوریه به آغوش عربی، روز شنبه یک هیئت رسمی از مقامات سوریه برای جلسات مقدماتی اجلاس سالانه سران اتحادیه عرب وارد عربستان شدند و رهبر سوریه نیز احتمالاً در 19 مه در نشست سران این اتحادیه شرکت خواهد کرد.

یک موفقیت دیپلماتیک بزرگ

به نوشته یادداشتی در وبگاه اندیشکده شورای روابط خارجی، از سرگیری روابط یک موفقیت دیپلماتیک بزرگ برای اسد و حامیان او -ایران و روسیه- است. این موضوع هم‌چنین می‌تواند مزایای قابل توجهی برای اسد و دولت‌های عربی که مسیر عادی‌سازی روابط را دنبال می‌کنند، داشته باشد.

با این حال، این چرخش احتمالاً برای مردم سوریه که بیش از یک دهه جنگ داخلی، خشونت‌های دولتی و ستیزه‌جویی مذهبی را تحمل کرده‌اند، کار چندانی نخواهد کرد. و دولت های خارجی که هنوز مخالف اسد هستند، از جمله ایالات متحده، از این تغییر استقبال نمی‌کنند.

نیروی محرکه عادی‌سازی چیست؟

با کمک‌های حیاتی ایران و روسیه، نیروهای اسد در سال‌های اخیر بسیاری از مناطق تحت کنترل شورشیان را پس گرفته‌ و اکنون حدود دو سوم سوریه را تحت کنترل دارند. در چنین شرایطی، به گفته کارشناسان اگرچه اکثر دولت‌های عربی همسایه در ابتدا از مخالفان سوری حمایت کردند و آنها را به رسمیت شناختند، اما حال مجبورند حکومت اسد را به عنوان یک واقعیت قبول کنند و می‌خواهند بی‌ثباتی منطقه‌ای عموما با منشاء سوریه را محدود کنند.

کدام کشورها در خاورمیانه و شمال آفریقا با سوریه روابط دیپلماتیک دارند؟

جنگ دوازده ساله بیش از نیمی از جمعیت قبل از جنگ سوریه - بیش از سیزده میلیون نفر - را آواره کرده و حدود سیصد هزار غیرنظامی را کشته است. بسیاری از سوری‌ها به کشورهای مجاور مانند لبنان و ترکیه گریخته‌اند، جایی که اکنون با احساسات ضد‌پناهجویان روبرو هستند. دولت‌های میزبان امیدوارند که با تضمین بازگشت امن مردم سوریه به خانه‌هایشان، این تنش‌ها را کاهش دهند. علاوه بر این، آن‌ها از اسد می‌خواهند که جریان‌های قاچاق قرص کاپتاگون را مهار کنند.

امارات متحده عربی با احیای روابط با سوریه در سال 2018، رهبری عادی‌سازی را برعهده گرفت. کشورهایی از جمله بحرین و اردن اندکی پس از آن، در حالی که عربستان سعودی تنها در چند ماه گذشته علاقۀ خود را به نزدیکی نشان داده است. به نظر می‌رسد زمین لرزه فوریه 2023 در سوریه و ترکیه به تلاش‌ها برای عادی‌سازی سرعت بخشیده است و به همسایگان سوریه فرصتی می‌دهد تا با ارسال کمک های بشردوستانه با رژیم ارتباط برقرار کنند. احیای اخیر روابط دیپلماتیک بین عربستان سعودی و ایران نیز می‌تواند نقش داشته باشد. اما همه دولت‌ها موافق این روند نیستند. قطر به طور خاص به محکوم کردن اسد ادامه می‌دهد و می‌گوید که موضع این کشور تنها زمانی تغییر خواهد کرد که پیشرفت‌هایی در داخل سوریه اتفاق بیافتد.

آیا سوریه باید امتیازی بدهد؟

پیش‌نویس چارچوبی برای عادی‌سازی که قانون‌گذاران اردنی همراه با سایر دولت‌های عربی بر روی آن کار می‌کنند، از دمشق می‌خواهد تا تجارت کاپتاگون را متوقف کند و بازگشت امن پناهندگان سوری را تضمین کند. عربستان سعودی و دیگر قدرت‌های عربی نیز احتمالا خواهان کاهش وابستگی سوریه به ایران هستند. علاوه بر این، بسیاری از این دولت‌ها می‌خواهند امطمئن شوند که افراط‌گرایان اسلام‌گرا که شمال غرب سوریه را کنترل می‌کنند، دامنه خود را گسترش نخواهند داد.

دولت سوریه از آن چه سودی می‌برد؟

مهم‌تر از همه، عادی‌سازی یک پیروزی نمادین بزرگ برای اسد است، که بیش از یک دهه است که اکثر جهان با او به عنوان یک حاکم منفور رفتار می‌کنند. در حال حاضر، طرح اردن مشروط به راه‌حلی سیاسی است که به نارضایتی‌هایی که باعث جنگ شد، توجه داشته باشد -از جمله فساد، فقر، و به حاشیه راندن سیاسی اکثریت جمعیت مسلمان سنی توسط حکومت.

طرح اردن مزایای ملموس دیگری را برجسته می‌کند، مانند بودجه برای تلاش‌های بازسازی که می‌تواند تا 400 میلیارد دلار هزینه داشته باشد . متحدان عربی همچنین می‌توانند از کشورهای بیشتری بخواهند که روابط خود را با سوریه بهبود بخشند و تحریم‌ها علیه آن را کاهش دهند و این امر باعث تقویت اقتصادی می‌شود که تولید ناخالص داخلی آن از سال 2010 تا 2020 به نصف کاهش یافته است.

فیصل بن فرحان آل سعود وزیر خارجه عربستان با بشار اسد رئیس جمهور سوریه در دمشق دیدار کرد.

آیا عادی سازی به مردم سوریه کمک می‌کند؟

سوری‌ها در وضعیت وخیمی به سر می‌برند: حدود 25 درصد آن‌ها پناهنده در خارج از کشور و حدود 30 درصد نیز آواره داخلی هستند. حدود 90 درصد زیر خط فقر زندگی می‌کنند. بسیاری از ناظران نگران هستند که عادی‌سازی فواید کمی برای غیرنظامیان ارائه دهد. ویلیام روباک، سفیر بازنشسته، که به عنوان یک دیپلمات ارشد ایالات متحده در چندین کشور عربی از جمله سوریه خدمت می‌کرد، می‌گوید: «من عادی سازی را به عنوان تغییری در وضعیت اساسی مردم عادی سوریه نمی‌بینم، حداقل در مرحله کنونی. این موضوع در حال حاضر مسئله‌ای عمدتاً دولتی است».

عادی‌سازی در نهایت می‌تواند به بسیاری از سوری‌ها کمک کند تا آزادی تردد و کمک‌های بشردوستانه بیشتری کسب کنند. با این حال، روباک می‌گوید حدود نیمی از جمعیت در مناطق خارج از کنترل دولت زندگی می‌کنند، که می‌تواند هدایت کمک‌ها به آن‌ها را از طریق دمشق دشوارتر کند. در حال حاضر این مناطق از سازمان‌های غیردولتی بین‌المللی کمک دریافت می‌کنند.

مشخص نیست که عادی سازی برای پناهندگان سوری چه معنایی خواهد داشت، به ویژه برای بسیاری از مخالفان و بخش بزرگی از جوامع سنی مسلمان و مسیحی که از کشور فرار کرده‌اند. طرح اردن از دمشق می‌خواهد تا با مخالفان گفتگو کند و به نیروهای کشورهای عربی اجازه دهد تا از پناهندگان بازگشتی که ممکن است از انتقام یا تبعیض رژیم هراس داشته باشند، محافظت کنند. با این حال، برخی از تحلیلگران این سوال را مطرح می‌کنند که آیا اسد این شرایط را خواهد پذیرفت.

قدرت‌های غیرعرب درگیر در جنگ چطور؟

واشنگتن احتمالاً عادی سازی را به عنوان خیانت به اهداف سیاست خود می‌بیند، به ویژه به این دلیل که به نظر می‌رسد کشورهای عربی به طور علنی از متحد مهم رقبای ایالات متحده، ایران و روسیه حمایت می‌کنند. در همین حال، هر دوی این کشورها توان‌بخشی به اسد را به عنوان یک پیروزی آشکار دیپلماتیک خواهند دید.

ایالات متحده نسبت به عادی‌سازی هشدار می‌دهد، اگرچه مقامات آمریکا از کشورهای عربی خواسته اند که «چیزی در عوض این تعامل دریافت کنند»، مانند تضمینی برای اینکه سوریه تجارت کاپتاگون را متوقف کند. روباک می‌گوید واشنگتن تمایلی به تغییر موضع خود در قبال دمشق یا خارج کردن 900 سربازش که برای مبارزه با گروه‌های شبه نظامی اسلام‌گرا در سوریه هستند، ندارد.

در ترکیه‌ی همسایه،  که بخشی از شمال سوریه را اشغال کرده، حزب حاکم و مخالفان، هر دو علاقه‌مند به برقراری مجدد روابط با اسد هستند. این که این روند به چه صورت پیش خواهد رفت می‌تواند به نتایج انتخابات ریاست جمهوری ترکیه در 14 مه بستگی داشته باشد.