رمزگشایی از گشودن درها به سوی اسد؛ رقابت پسرعموها بر سر رهبری منطقه

به گزارش اکوایران، گرم شدن روابط عربستان سعودی با سوریه در بحبوحه صحبت درباره امید سعودی‌ها برای دعوت از بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، به نشست سران اتحادیه عرب در 19 مه صورت می‌گیرد -اقدامی که به انزوای منطقه‌ای این کشور پایان می‌دهد. هنوز مشخص نیست که آیا اسد دعوت به اجلاس سران در عربستان سعودی را دریافت خواهد کرد یا این‌که فعلاً گرم شدن، تنها به روابط دوجانبه بین دمشق و کشورهای مختلف منطقه محدود خواهد شد.

تلاش‌های ریاض برای گرم کردن روابط خود با دمشق، که با سفر شاهزاده فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی به دمشق در ماه جاری آشکارتر شد، تغییری فاحش برای این کشور قدرت‌مند خلیج فارس است که پیش از این یکی از حامیان اصلی گروه‌های مخالف در قیام سوریه بود و قاطعانه خواستار برکناری اسد از قدرت شده بود.

به سوی نظم سیاسی جدید منطقه

به نوشته المانیتور، گزارش‌ها حاکی از آن است که ماه گذشته، عربستان سعودی تصمیم گرفت تا امور کنسولی سفارت خود در سوریه را از سر بگیرد و عادی‌سازی را با سرعت بالاتری دنبال کند. این تصمیم در پی توافق تاریخی بین عربستان سعودی و ایران، دشمن سابق ریاض که جای پای خود را در سوریه محکم کرده است، اتخاذ شد.

استیون هیدمن، کارشناس ارشد غیرمقیم در مرکز سیاست خاورمیانه موسسه بروکینگز، به المانیتور گفت که وضعیت فعلی ناپایدار شده بود. او گفت: «احساس نوعی نظم سیاسی جدید منطقه‌ای وجود دارد که در حال شکل‌گیری است، که در آن به طور فزاینده‌ای غیرقابل قبول بود که کشورهای منطقه به حذف سوریه ادامه دهند.»

هیدمن توضیح داد که بازگشت سوریه به اتحادیه 22 عضوی عرب، وجهه اسد را بیشتر تقویت می‌کند و پوشش دیپلماتیک منطقه‌ای را برای کشورها فراهم می‌کند تا به رژیم نزدیک‌تر شوند، به‌ویژه آن‌هایی که از قطار عادی‌سازی بازمانده‌اند. او افزود، با این حال، بازگشت سوریه به اتحادیه همچنان به دیپلماسی محدود خواهد شد و بعید است که تغییرات قابل توجهی در صحنه ایجاد کند.

در غیاب راه‌حل سیاسی برای بحران سوریه، تحریم‌ها بر رژیم احتمالاً باقی خواهند ماند و همچنان مانع تلاش‌های اسد برای تجدید روابط اقتصادی منطقه‌ای خواهند شد. و با استقرار قدرت‌های بین‌المللی در این کشور، اتحادیه عرب اهرم کمی برای پیشبرد مناقشه به سوی راه‌حل خواهد داشت. عامر سبائله، استاد علوم سیاسی و کارشناس ژئوپلیتیک اهل اردن، معتقد است که موضوع سوریه به یک موضوع بین المللی تبدیل شده است و «دیگر یک موضوع صرفا عربی نیست».

تشدید رقابت بر سر رهبری منطقه؛ درهای باز و درگیری صفر

سبائله به المانیتور گفت که تلاش‌های سعودی‌ها برای بازگرداندن اسد به میان اعراب، بخشی از استراتژی جدید آنها برای به دست آوردن قدرت در منطقه، با دست‌ و دل بازی اقتصادی است؛ طرحی که مستلزم «درهای باز و درگیری صفر» است. او گفت: «سعودی‌ها می‌خواهند نشان دهند که تصمیم‌گیرندگان واقعی در امور عربی هستند. آنها می‌گویند اگر می‌خواهید سیاست و اقدامات واقعی ببینید، باید پیش ما بیایید».

وال‌استریت ژورنال در ماه مارس از تشدید رقابت بین عربستان سعودی و متحد نزدیک سابقش، امارات متحده عربی بر سر رهبری منطقه گزارش داد. امارات متحده عربی یکی از اولین کشورهای عربی بود که اسد را پذیرفت، از جمله پذیرایی با فرش قرمز از زوج اول سوریه در ماه گذشته. در نشست دیگری که در ماه جاری به میزبانی عربستان سعودی برگزار شد، این کشور خلیج فارس تلاش کرد همسایگان عرب مردد خود را وادار به پذیرش بازگشت سوریه به اتحادیه عرب کند. با این حال، اجماع حاصل نشد.

به گزارش وال‌استریت‌ژورنال، حداقل پنج عضو اتحادیه عرب از پذیرش مجدد دمشق خودداری می‌کنند، از جمله مراکش، کویت، مصر، یمن و قطر. ژورنال گزارش داد که این کشورها از اسد می‌خواهند که ابتدا با مخالفان سیاسی در سوریه تعامل کند و تا حدی اصلاحات سیاسی ایجاد کند.

در میان نیروهای مهم قطر است که پیش از این، در کنار عربستان سعودی، در خط مقدم حمایت از شورشیان علیه دمشق قرار داشت. اما قطر هنوز راه سعودی‌ها را دنبال نکرده و خاطرنشان کرده است که تنها «تغییر در میدان [در سوریه]» به‌علاوه «اجماع اعراب» موضع آن را تغییر می‌دهد.

حل و فصل سیاسی بعید است

نیروهای اسد بخش زیادی از سوریه را به غیر از یک منطقه تحت کنترل کردها در شمال شرقی و استان ادلب در شمال غربی تحت کنترل شورشیان، تحت بمباران و محاصره مداوم رژیم، بازپس گرفته‌اند. 

در یک دهه گذشته، علی‌رغم فشارهای کشورهای غربی، کشورهای حاشیه خلیج فارس، ترکیه و حتی روسیه نزدیک به حکومت، اسد بارها از بازکردن درب گفتگو با گروه‌های مخالف در کشور یا پذیرش هرگونه راه حل سیاسی خودداری کرده است.

به گفته کَرم شعار، اقتصاددان سیاسی سوری، اسد نگران است که توافق با مخالفان، در نهایت منجر به سرنگونی او شود. و ریاست جمهوری او اکنون تنها چیزی است او را از محاکمه شدن به خاطر جنایات جنگی‌اش محافظت می‌کند. شعار به المانیتور گفت: «به همین دلیل، من معتقدم اسد فقط مایل است امتیازات ظاهری بدهد، مثلاً یک دولت وحدت ملی که شامل برخی عناصر مخالف است.» او گفت: «اما هر اصلاحات سیاسی واقعی‌ای در واقع منجر به بیرون راندن رژیم از قدرت خواهد شد. این چیزی نیست که آنها [رژیم] حاضرند ریسک آن را بپذیرند، حتی در سالهای آینده.»

در همین حال، عربستان سعودی اساساً ایده اصلاحات سیاسی از طریق مذاکره را به عنوان پیش شرط عادی‌سازی با سوریه کنار گذاشته است. و به گفته سبائله، همسایگان منطقه‌ای سوریه ممکن است از درخواست‌ها برای حل‌وفصل سیاسی به عنوان پوششی برای اجتناب از انتقاد غرب استفاده کنند. او افزود: «من فکر نمی‌کنم هیچ کشور عربی واقعاً به دنبال درخواست برای اصلاحات جدی سیاسی باشد.»

تحریم‌ها پابرجا هستند، اما زیر سوال رفته‌اند

هیدمن گفت که بدون یک راه حل سیاسی مشروع، حذف کامل تحریم‌ها علیه رژیم اسد بعید است. تحریم‌های اعمال‌شده توسط ایالات متحده و اتحادیه اروپا، به‌ویژه قانون سزار آمریکا، مدت‌هاست که مانع توانایی اسد برای حفظ روابط اقتصادی با منطقه و بازسازی پس از یک دهه جنگ شده است. اما محدودیت‌های کنونی در تجارت ممکن است به احتمال زیاد در شرایطی که کشورهای عربی با رژیم گرم‌تر شوند، زیر سوال بروند. هیدمن افزود: «صادقانه بگویم، من تعجب نمی‌کنم اگر ببینیم که محدودیت‌ها [تحریم‌ها] به مرور زمان از بین می‌روند».

حتی قبل از اقدامات اخیر، سرمایه‌گذاران اماراتی به دنبال راه‌هایی برای سرمایه‌گذاری میلیون‌ها دلار در پروژه‌های دولتی سوریه بودند. اردن که با سیاست‌های امارات متحده عربی همراه بود نیز، بحث‌هایی را در مورد چگونگی تقویت تجارت و سرمایه گذاری آغاز کرده بود.

به گفته هیدمن، اکنون با از بین رفتن محدودیت‌های تعامل با اسد، منطقه در حال «ایفای مجدد نقش خود به‌عنوان یک بازیگر در درگیری سوریه، بر مبنای عادی‌سازی است، به این امید که شاید این فرصتی به آن بدهد تا نتیجه نهایی را -بیش از آنچه که از طریق کانال‌ها یا ابزار‌های دیگر توانسته‌اند انجام دهند- تحت الشعاع قرار دهند.