سایه مسابقه هسته‌ای بر سر خاورمیانه؛ نتانیاهو مانع بزرگ توافق ریاض و تل‌آویو را برمی‌دارد؟

به گزارش اکوایران، پس از نشست هفتم ماه می در ریاض میان مشاوران امنیت ملی آمریکا، عربستان سعودی، هند و امارات و نشست متعاقب این نشست در بیت‌المقدس بین مقامات ارشد آمریکایی و اسرائیلی، به نظ می‌رسد اسرائیلی‌ها محتاطانه نسبت به نزدیک شدن به عربستان سعودی خوشبین است.

به نوشته المانیتور، نشست در ریاض بر پیشبرد چارچوب منطقه‌ای اتصال ریلی/کشتی‌رانی متمرکز بود که اسرائیل نیز علاقه‌مند است بخشی از آن باشد و در حالی که اسرائیل به ریاض دعوت نشد، دولت بایدن آن‌ها را در جریان گفت‌وگوها نگه داشته است.

در نشانه دیگری از پیشروی در این مسیر، اکسیوس روز سه‌شنبه گزارش داد که رونن لوی، مدیر کل وزارت خارجه اسرائیل برای گفت‌وگو با وندی شرمن معاون وزیر امور خارجه و آموس هوکشتاین، مشاور ارشد انرژی کاخ سفید، وارد واشنگتن شده و هدف این دیدار گسترش پیمان ابراهیم اعلام شده است.

به نظر می‌آید که در پس‌زمینه حاکمیت راست‌گراترین کابینه تاریخ اسرائیل، تداوم خروج سریع آمریکا از خاورمیانه و مسیر آشتی تقریباً تمام کشورهای سنی منطقه با ایران، تحقق عادی‌سازی روابط میان اسرائیل و عربستان سعودی را باید به عنوان بخشی از وقایع یک داستان علمی-تخیلی تنزل داد. امّا در کمال تعجب، این ماجرا همچنان یک احتمال واقعی محسوب می‌شود.

در هفته‌های اخیر نشانه‌های زیادی از تحولات در محور اسرائیل - سعودی ظاهر شده، از جمله تماس تلفنی آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا و الی کوهن، وزیر امور خارجه اسرائیل در 8 می، تماس 10 می بین جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی ایالات متحده و تزاچی هانگبی، هم‌تای اسرائیلی او، که طی آن بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر نیز به طور مختصر صحبت کرد، و البته اظهارات مختلف مقامات ارشد درگیر در تلاش‌ها برای عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل.

سالیوان در 7 می در ریاض با رهبران سعودی دیدار کرد و پس از آن دو تن از مشاوران ارشد جو بایدن، برت مک گورک، هماهنگ‌کننده شورای امنیت ملی آمریکا برای امور خاورمیانه و شمال آفریقا و نماینده ویژه آمریکا در امور انرژی، آموس هوکستاین، برای به‌روزرسانی نتانیاهو از عربستان سعودی به اسرائیل پرواز کردند.

سالیوان قبل از عزیمت به ریاض در 4 می، در موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک صحبت کرد. او در آن‌جا گفت: «در نهایت رسیدن به عادی‌سازی کامل، یک هدف اعلام شده امنیت ملی ایالات متحده است، ما در این مورد صریح بوده‌ایم.»

این نشانه‌های خوش‌بینانه در مورد چشم‌انداز عادی‌سازی، از منافع مشترک ناشی می‌شوند. یک منبع ارشد دیپلماتیک اسرائیلی که نخواست نامش فاش شود، به المانیتور گفت: «زمانی که همه اضلاع این مثلث در رسیدن به یک هدف، منافعی داشته باشند، بحث امکان‌پذیر است. برای نتانیاهو، مسئله عربستان اکنون بیش از هر چیز دیگری در سیاست خارجی او و شاید در سیاست داخلی او نیز مهم است. او می‌داند که اسرائیل به تنهایی نمی‌تواند ایران را متوقف کند».

این منبع به کاهش حمایت داخلی از نتانیاهو -به دلیل طرح اصلاحات بحث‌برانگیز قضایی که کابینه او در حال پیشبرد آن است و رکود اقتصادی- اشاره کرد و گفت: «تنها چیزی که برای او برای ارائه به مردم باقی می‌ماند، عربستان سعودی است. این امر وجهه عمومی او را به عنوان یک رهبر در کلاس جهانی بازمی‌گرداند. او شب و روز خواب چنین چیزی را می‌بیند».

دستیاران نتانیاهو در این پندارند که توافق با عربستان سعودی چهره خاورمیانه را تغییر می‌دهد، موانع نهایی برای ادغام کامل اسرائیل در منطقه را از بین می‌برد و بزرگی آن با معاهده تاریخی 1979 اسرائیل با مصر -اولین توافق این رژیم با یک کشور عربی- برابری می‌کند. اسرائیل معتقد است که این راه را برای توافق با کشورهای مسلمان مانند اندونزی هموار می‌کند و با توجه به اهمیت عربستان سعودی در جهان عرب و اقتصاد عظیم آن، روابط با پادشاهی یک منفعت استراتژیک مهم است.

هیچ یک از این استدلال‌های آشنا توضیح نمی‌دهند که چرا با وجود سیاست‌های افراطی کابینه ششم نتانیاهو، رویای اسرائیل مدفون نشده است. این منبع دیپلماتیک اسرائیلی گفت: «کلید توافق اسرائیل و عربستان در واشنگتن است و برخلاف تصور عمومی، هم‌چنان روی میز رئیس‌جمهور بایدن قرار دارد، نه در انتهای کشوهای میز او». او افزود: «آمریکایی‌ها کاملاً درک می‌کنند که چنین دستاوردی قبل از انتخابات، موقعیت رئیس‌جمهور را تا حد زیادی بهبود می‌بخشد. این تائیدی بر سرزندگی، قاطعیت و توانایی او برای تغییر تاریخ خواهد بود و همچنین به عنوان یک اقدام متقابل برای گسترش‌طلبی سریع چین در منطقه تلقی خواهد شد. این دستاوردی بزرگ در واشنگتن خواهد بود. ممکن است ضروری نباشد، اما این یک امتیاز بسیار ارزشمند است و دولت مایل است روی آن سرمایه گذاری کند.»

پس چه چیزی مانع از شکل‌گیری توافق تاریخی بین اسرائیل و عربستان سعودی می‌شود؟

یک منبع بلندپایه سیاسی اسرائیل که نخواست نامش فاش شود، به المانیتور توضیح داد: «سعودی‌ها خواهان امتیازات واقعی از ایالات متحده هستند. آن‌ها مایلند در این رودخانه شیرجه بزنند، اما به شرطی که برای آن‌ها به اندازه کافی ارزشمند و به‌صرفه باشد. آن‌ها خواستار قراردادهایی برای تهیه سلاح‌های پیشرفته هستند. در واقع آن‌ها خواستار وضعیتی برابر با اسرائیل از نظر عرضه تسلیحات از سوی آمریکا هستند. آن‌ها هم‌چنین خواهان یک توافق دفاعی سعودی-آمریکایی هستند که ایالات متحده را ملزم می‌کند در صورت حمله به عربستان سعودی به کمک آن بشتابد و در نهایت، آنها خواهان کمک آمریکا برای ایجاد یک پروژه هسته‌ای غیرنظامی هستند».

بر اساس این ارزیابی، سومین خواسته عربستان مشکل‌سازترین است. این منبع سیاسی گفت: «در شرایطی که ایران در حال حاضر یک کشور آستانه‌ای است، اگر عربستان سعودی به یک کشور هسته‌ای غیرنظامی تبدیل شود، شروع یک مسابقه هسته‌ای دیوانه‌وار در خاورمیانه اجتناب‌ناپذیر است».

آیا نتانیاهو آماده است که ایالات متحده به عربستان سعودی تا این حد قدرت دهد، از جمله کمک به برنامه هسته‌ای غیرنظامی آن؟ شاید.

این منبع دیپلماتیک اسرائیلی اذعان کرد: ارائه این دستاورد برای او بسیار مهم است؛ هزینه آن فعلاً کم‌تر مطرح است. او [نتانیاهو] به این دستاورد نیاز دارد، بایدن به این دستاورد نیاز دارد، تنها سوال این است که برای رسیدن به آن چه توافقی را می‌توان با محمد بن سلمان نهایی کرد.»

آیا زمانی که عربستان سعودی، کشورهای حاشیه خلیج فارس و حتی مصر و اردن در جریان نزدیک شدن به ایران هستند، می‌توان به توافق تاریخی اسرائیل و عربستان دست یافت؟

به گفته این منبع دیپلماتیک، پاسخ مثبت است. «این اکنون رویه بازی در خاورمیانه و به طور خاص در خلیج فارس است. همه یک بازی دوگانه انجام می‌دهند. ... این امر وقتی به روابط امارات و قطر می‌رسد -که این را به یک هنر واقعی تبدیل کرده‌اند، مشهود است. تضعیف محور آمریکا-اسرائیل همه کشورها را به سمت ایران سوق می‌دهد، اما آن‌ها مشکلی ندارند که محور را برای طرف مقابل هم باز نگه دارند.»

بر اساس یافته‌های یک نظرسنجی عمومی نادر در عربستان سعودی که توسط موسسه واشنگتن انجام شد، سیاست عمل‌گرایانه باز نگه داشتن همه گزینه‌ها در نگرش عمومی عربستان نیز منعکس شده است.

این نظرسنجی که در ماه مارس/آوریل 2023 انجام شد و در 15 می علنی شد، برای مثال نشان داد که 38 درصد از سعودی‌ها مخالف روابط اقتصادی با اسرائیل نیستند، «اگر به اقتصاد ما کمک کند». توافقنامه 2020 ابراهیم بین اسرائیل و کشورهای خلیج فارس و مراکش نیز از حمایت 38 درصدی در این کشور برخوردار است، در حالی که 76 درصد سعودی‌ها معتقدند شلیک موشک توسط حماس به خاک اسرائیل «تأثیر منفی» بر منطقه دارد. این در حالی است که 81 درصد سعودی‌ها معتقدند که در صورت وقوع زلزله یا سایر بلایای طبیعی مانند حوادثی که امسال در ترکیه و سوریه رخ داد، «کشورهای عربی باید از ارائه هرگونه کمک بشردوستانه از اسرائیل خودداری کنند».