رد پای جنگ اوکراین در خاورمیانه/ چرا زلنسکی و اسد هم‌زمان به اتحادیه عرب دعوت شدند؟

به گزارش اکوایران، از زمان حمله روسیه به اوکراین در ۱۵ ماه پیش، کی‌یف نتوانسته که حمایت قابل توجهی از سمت کشورهای عربی که عمدتاً بی‌طرف مانده‌اند، جلب کند. عربستان سعودی و سایر کشورهای تولیدکننده نفت خلیج‌فارس روابط گرم خود را با کرملین حفظ کرده‌اند.

به نوشته الجزیره، اگرچه اکثر دولت‌های عربی در سازمان ملل به محکومیت حمله روسیه رأی داده‌اند، اما این دولت‌ها همسو با بخش بزرگی از کشورهای جنوب جهان، عموماً از جانب‌داری اجتناب کرده‌اند. اکثر اعضای اتحادیه عرب خواستار حل‌وفصل دیپلماتیک جنگ شده و هیچ‌یک اقدامی علیه روسیه انجام نداده‌اند.

اغلب، مقامات عرب این جنگ را یک بحران اروپایی دانسته که باید توسط کشورهای غربی و روسیه حل شود. درگیری‌ها و ناآرامی‌های درون جهان عرب، مانند سودان، سوریه، یمن، لیبی، و اسرائیل و فلسطین نگرانی اصلی عربستان سعودی و سایر کشورهای عربی است.

جسارت ماهرانه

زلنسکی در سخنرانی خود خطاب به اتحادیه عرب، برخی اعضای آن را متهم کرد که چشم خود را بر جنگ اوکراین بسته‌اند.

جوزف کچیچیان، کارشناس ارشد مرکز تحقیقات و مطالعات اسلامی ملک فیصل در ریاض به الجزیره گفت: «کارشناسان مستقل عرب تحت تأثیر اظهارات جسورانه رئیس‌جمهور اوکراین قرار گرفتند؛ به ویژه زمانی که او از اعراب خواست تا در روابط خود با روسیه تجدید نظر کنند».

زلنسکی وعده سطوح بالاتری از همکاری اعراب و اوکراین در آینده را داد که به گفته کیچیچیان، یک حرکت ماهرانه بود. برای سال‌ها، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و سایر کشورهای حوزه خلیج‌فارس روابط مهم خود با اوکراین در زمینه‌های مختلف مانند واردات گندم، انرژی، تجارت غیرنفتی و گردشگری را حفظ کرده‌اند.

امسال، عربستان سعودی ۴۰۰ میلیون دلار کمک به اوکراین، از جمله کمک ۳۰۰ میلیون‌دلاری مشتقات نفتی را اعلام کرد. همچنین زلنسکی از نقش ریاض در ترتیب‌دادن تبادل زندانیان سیاسی با روسیه در ماه سپتامبر تشکر کرد. رئیس دولت اوکراین همچنین از محمد بن سلمان برای سفر به کیف دعوت کرد.

زلنسکی در نشست سران اتحادیه عرب به نحوی از سران عرب خواست که همانند سخنرانی او در مجمع مارس ۲۰۲۲ در دوحه، در مورد وضعیت اسف‌بار اقلیت مسلمان در کریمه اشغالی صحبت کنند. او مجدداً بر مسلمانان اوکراینی در کریمه تمرکز کرد و به دنبال پیونددادن مبارزات ملت خود با دغدغه‌های اسلامی بود. شبه‌جزیره کریمه موطن اجدادی تاتارهای کریمه، ترک‌های مسلمان سنی است. زلنسکی با توصیف مقاومت اوکراین در برابر تجاوز روسیه به عنوان مبارزه با اشغال و استعمارگران برای برقراری عدالت، از لحنی استفاده کرد که به گوش اعراب و کشورهای سراسر جنوب جهان آشنا است.

مشخص نیست که سخنرانی زلنسکی کاری برای تغییر موضع هر یک از کشورهای عربی در قبال درگیری در اوکراین انجام دهد یا خیر. برخی کارشناسان استدلال می‌کنند که با توجه به واقعیت‌های ژئوپلیتیکی دنیای چندقطبی که در آن ریاض و سایر پایتخت‌های عربی در حال افزایش مشارکت خود با مسکو هستند، تغییر رویکردشان تا حدودی بعید است.

کارولین رز، تحلیلگر ارشد و رئیس برنامه خلأ قدرت در مؤسسه استراتژی و سیاست نیولاین گفت: «این فرصت بسیار خوبی برای زلنسکی بود تا مبارزه اوکراین علیه روسیه را مورد توجه قرار دهد. این که آیا تلاش او موفقیت‌آمیز بود یا نه، مطمئن نیستم؛ به ویژه با توجه به تمایل اخیر عربستان سعودی به همسویی با دیگر قدرت‌های غیرغربی».

قصد و غرض سعودی‌ها

کارشناسان می‌گویند که یکی از دلایل دعوت از زلنسکی، جلوگیری از انتقاد غرب از عربستان سعودی و دیگر کشورهای خلیج‌فارس بود. برخی از مقامات آمریکایی به دلیل کاهش تولید نفت خام عربستان کشور باعث افزایش قیمت نفت شد، ریاض را به کمک مالی به روسیه متهم کردند. همکاری اوپک به رهبری عربستان سعودی با روسیه مورد انتقاد شدید واشنگتن قرار گرفته است.

در ۱۹ می نیز بن سلمان دوباره پیشنهاد میانجیگری بین اوکراین و روسیه را مطرح کرد. ولیعهد گفت: «ما مجدداً بر آمادگی پادشاهی برای ادامه میانجی‌گری بین روسیه و اوکراین و حمایت از همه تلاش‌های بین‌المللی با هدف حل سیاسی بحران، به‌گونه‌ای که به دستیابی به امنیت کمک کند، تأکید می‌کنیم».

به گفته کارشناسان، مسئله سوریه نیز دخیل است.رز گفت: «دعوت از زلنسکی به کاهش تنش برخی دیگر از مسائل جنجالی نشست کمک کرد. به عنوان مثال، دعوت از بشار اسد که البته با توجه به شرایط عادی‌سازی، بسیار حساس بود». غرب با اشاره به نقض حقوق بشر و فقدان راه حل سیاسی برای درگیری سوریه، مخالفت خود را با عادی‌سازی دولت‌های عربی با دمشق اعلام کرده است.

جهش دیپلماسی عربستان

با رهبری بن سلمان، عربستان سعودی به طور فزاینده‌ای مایل است تا خود را به عنوان رهبر جهان عرب و یک وزنه سنگین دیپلماتیک در صحنه بین‌المللی نشان دهد. امسال، ریاض با تنش‌زدایی با ایران، حرکت به سمت صلح با شورشیان یمن و آشتی با دولت سوریه، تعامل دیپلماتیک بیشتر و تقابل کمتر در سیاست خارجی خود را انتخاب کرده است.

وضعیت اوکراین به رهبر سعودی این امکان را داد که بر نقش ریاض در کمک به کشورهای اروپایی برای رویارویی با چالش‌های انرژی تأکید کند. در این فرآیند، بن سلمان سطح اعتماد بیشتری را به دست آورده است که با تصمیمات قاطعانه‌تر سیاست خارجی او در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی منعکس شده است. نزدیک‌تر شدن بن سلمان به رقبا و دشمنان ژئوپلیتیک اصلی واشنگتن، یعنی چین و روسیه، و همچنین بیرون‌آوردن دمشق از بیابان دیپلماتیک، گویای این سیاست خارجی قاطعانه است.

پاتریک تروس، سفیر سابق ایالات متحده در قطر به الجزیره گفت: «نشست این ماه اتحادیه عرب نفوذ حاکم واقعی سعودی در منطقه را تقویت کرده و اعتبار بن سلمان به عنوان یک رهبر در جهان عرب را برجسته می‌کند.