به گزارش اکوایران، عده‌ای از تحلیلگران خارجی معتقدند که از زمان انقلاب، تهران به شکلی یک‌جانبه تلاش داشته تا بر خاورمیانه تسلط یابد و ایالات متحده و اسرائیل را از منطقه بیرون راند. در تمام این مدت، تهران برای انجام این کار عموما بر سیاست چماق متکی بوده است: تلاش برای تضعیف متحدان غرب و راه‌اندازی کمپینی بی‌امان علیه ایالات متحده و اسرائیل.

از چماق به هویج

به نوشته فارین پالیسی، در حالی که هدف کلی تضعیف نفوذ غرب از سوی تهران تغییر نکرده‌، اما به نظر می‌رسد که ایرانی‌ها استراتژی کلان خود را به شکلی اساسی تغییر داده‌اند. با اطمینان نمی‌توان سخن گفت، زیرا تصمیم‌گیری در تهران همیشه مبهم است، اما به نظر می‌رسد ایران ناگهان متوجه شده که هویج نیز می‌تواند ابزار مفیدی در سیاست خارجی باشد.

تقریباً به هر کجا که نگاه کنید، اکنون تهران انگیزه‌های مثبتی به دیگران برای همکاری داده و عمدتاً تاکتیک‌های سخت را متوقف کرده و مسئله‌ای که اکنون با آن مواجه شده این است که چگونه سیاست خود را در ازای آن تنظیم کند.

فصل دوستی با رقبا

نمونه‌های زیادی از تغییر رویکرد ایران وجود دارد. با میانجیگری چین، ایران به توافقی با عربستان سعودی دست یافت که در ظاهر، به ریاض بسیار بیشتر از آنچه تهران دریافت می‌کند، می‌دهد. در نتیجه، دو کشور پس از یک دهه وقفه، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفتند. ایرانی‌ها حتی در گفتگوها برای همکاری جهت جلوگیری از فرورفتن سودان به جنگ داخلی حضور دارند.

ایرانی‌ها همچنین روابط دیپلماتیک خود با امارات متحده عربی را از سر گرفته‌اند و تهران نیز به دنبال همکاری با ابوظبی در زمینه حمل‌ونقل هوایی و زیرساختی است. امارات تا آنجا پیش رفته که از ائتلاف دریایی به رهبری ایالات متحده در خلیج فارس خارج شده و با پیوستن به ائتلاف رقیب با ایران موافقت کرده است.

آن‌ها حتی گفت‌وگوهای آرامی را با بحرین آغاز کرده‌اند که دولت آن هنوز ایران را به واسطه تحولات بهار عربی در این کشور نبخشیده است. ایران همچنین قرارداد توسعه جدیدی با عمان بسته و در حال عادی‌سازی روابط با مصر است.

ایرانی‌ها همچنین مذاکرات خود با ترکیه (و روسیه و اسد سوریه) را درباره یافتن راه‌حلی برای مشکلات دوجانبه خود در عراق و سوریه از سر گرفته‌اند. آن‌ها همچنین به یک توافق جدید مبادله نفت در برابر گاز با عراق دست یافته‌اند؛ کشوری که متحدان ایران حتی بیش از گذشته بر دولت آن تسلط دارند.

مجمع منطقه‌ای در غیاب آمریکا و اختلافاتی که هم‌چنان پا برجاست

جالب‌تر از همه، ایران پیشنهاد کرده که یک مجمع منطقه‌ای بدون ایالات متحده یا اسرائیل برگزار شود. این ایده که در یک دهه پیش غیرقابل‌تصور بود، اکنون برای برخی جذابیت پیدا کرده است.

در همین شرایط، وزیر امور خارجه ایران به تازگی سفر خود به چهار کشور خلیج فارس را به پایان رساند.

البته همه‌چیز بین ایران و منطقه گل‌وبلبل نیست. تهرانی که تهران باشد، نمی‌تواند به طور کامل از جدال با کویت بر سر یک میدان گازی مشترک، با امارات بر سر جزایر سه‌گانه و با سعودی‌ها بر سر تداوم عرضه تسلیحات به حوثی‌ها در یمن جلوگیری کند. اما در مجموع و طبق استانداردهای ایران، کمپین دوستانه آن‌ها موفق بوده است.

چماق محکم در دست

با این حال، این همه صلح، عشق و دوستی ایرانی‌ها با همسایگان، به رابطه آن‌ها با ایالات متحده و اسرائیل سرایت نکرده است. در مواجهه با آمریکا و اسرائیل، ایرانی‌ها چماق خود را محکم نگه داشته‌اند. در برابر ایالات متحده، نیروی دریایی ایران همچنان به توقیف کشتی‌های آمریکایی در خلیج فارس ادامه می‌دهد و ایران در شش ماه گذشته حداقل پنج بار به نفت‌کش‌های مربوط به ایالات متحده یا اسرائیل حمله کرده یا آن‌ها را توقیف کرده است.

ایرانی‌ها هم‌چنین حمایت خود را از گروه‌های مختلف فلسطینی افزایش داده و متحدانش در عراق مایه دردسر نیروهای آمریکایی هستند. همچنین در سوریه، ایران در کنار متحدان سوری و روسی خود همین رویه را پیش گرفته است. به نظر می‌رسد حتی توافق اخیر تبادل زندانیان بین ایالات متحده و ایران بیشتر به نیاز شدید ایران به پول مربوط می‌شود تا هرگونه علاقه واقعی به تنش‌زدایی.

پشت کردن واشنگتن به متحدان و فرصتی برای تهران

آنچه محتمل‌تر به نظر می‌رسد این است که ادامه عدم مشارکت ایالات متحده در امور خاورمیانه فرصتی برای تهران فراهم کرده است.

همه متحدان منطقه‌ای ایالات متحده از این وحشت دارند که دیگر از آن‌ها در برابر ایران محافظت نشود. بایدن در این زمینه فعال‌تر عمل کرده، اما هیچ یک از آن‌ها فراموش نکرده‌اند که ترامپ چگونه به ایده دفاع از عربستان سعودی و امارات در برابر حمله سال ۲۰۱۹ با تمسخر برخورد کرد و ۴۰ (یا ۷۵) سال سیاست خارجی ایالات متحده را زیر پا گذاشت.

دلبری شرقی‌، چرخش عربی

در نتیجه و طی چندین سال گذشته، متحدان خاورمیانه‌ای ایالات متحده نیاز به کاهش وابستگی خود به ایالات متحده و یافتن دوستان جدید و حامیان دیگر را احساس کرده‌اند. این منشاء موجی از دلبری‌های خاورمیانه‌ای اخیر با چین، روسیه، هند و برخی از کشورهای اروپایی بوده است.

ممکن است سیاست‌های خارجی جدید ایران در جهت استفاده از این موقعیت باشد. پس از ۴۰ سال روابط مخدوش، کشورهای عربی به خوبی می‌دانند که ایران چه توانایی‌هایی دارد. به‌ویژه اگر ایالات متحده دیگر از آن‌ها دفاع نکند. در صورتی که جهان عرب وابستگی خود به آمریکا را کنار بگذارد و به جای آن حاکمیت ایران را بپذیرد، تهران انگیزه پیدا می‌کند که روابط بهتری با این کشورها برقرار کنند.

از آنجایی که به نظر می‌رسد علاقه آمریکایی‌ها به خاورمیانه کمتر شده، روسیه در اوکراین گیر کرده و چین همچنان فاقد قدرت نظامی برای تصاحب قدرت منطقه‌ای است، اکنون به نظر می‌رسد که ایران مهربان و دلسوز کشورهای عربی را به خود دعوت می‌کند. به همین دلیل است که کمپین جدید دوستانه ایران، حداقل تاکنون و تا حدی مؤثر بوده است.

استراتژی دوگانه

در همین حال، به نظر می‌رسد که تداوم خصومت تهران با ایالات متحده و اسرائیل مکمل استراتژی عربی آن است. ایران احتمالاً به این نتیجه رسیده که ادامه حملات به نیروها و منافع واشنگتن در منطقه به سرعت خروج ایالات متحده کمک خواهد کرد.

در مورد اسرائیل، برافروختن درگیری‌ها در آنجا به ایران کمک می‌کند تا کشورهای عربی را با دوراهی شدیدتری مواجه کند: شما یا می‌توانید به ما بپیوندید و صلح و تجارت داشته باشید، یا به اسرائیل بپیوندید و شاهد جنگ باشید. به خصوص با وجود یک کابینه راست‌گرای اسرائیل که مصمم است علیه فلسطینی‌ها به شیوه‌ای بی‌سابقه برخورد کند که حتی برای عرب‌هایی که هیچ علاقه‌ای به مسئله فلسطین ندارند نیز غیرقابل‌قبول است، فاصله‌گرفتن از اسرائیل برای بسیاری از رژیم‌های عربی مزایای خود را دارد. بنابراین، رویکرد دوگانه نزدیکی به کشورهای عربی و در عین حال تشدید حملات به ایالات متحده و اسرائیل احتمالاً به معنای ایجاد شکاف بین کشورهای عربی و دشمنان اصلی ایران خواهد بود.

ریسک تهران؛ تفرقه بیانداز و حکومت کن​؟

آنچه ایران بیش از همه از آن می‌ترسد آشتی بین ایالات متحده و متحدان عربش و نزدیکی بیشتر آن‌ها و اسرائیل است. در واقع، این رویکرد راهبردی جدید نشان می‌دهد که ایران سرانجام دریافته که روابط مخدوش با رقبا، آن‌ها را به سمت هم می‌کشاند؛ از این رو تأکید جدیدی بر «تفرقه بینداز و حکومت کن» دارد.

تا به امروز، انگیزه اصلی توافق ابراهیم و دیگر توافق‌های کشورهای عربی و اسرائیل، تمایل آن‌ها به متحدشدن ناشی از ترس مشترکشان از ایران و متحدان و یارانش بوده است. الان هم دولت بایدن به دنبال آشتی عربستان و اسرائیل و اتحاد نهایی آن‌ها، رسمی یا غیررسمی، برای مواجهه با ایران است. گرد هم آوردن قدرتمندترین ارتش منطقه‌ای و قدرتمندترین اقتصاد عربی، مانعی سخت برای ایران خواهد بود. به همین دلیل است که ایرانی‌ها سخت تلاش می‌کنند تا با سعودی‌ها و دیگر کشورهای عربی همراهی کرده و آن‌ها را از اسرائیل و ایالات متحده دور کنند.