به گزارش اکوایران، هنگامی که رهبران کشورهای بریکس در پایان اجلاس هفته گذشته سران در ژوهانسبورگ برای عکس دسته‌جمعی گرد هم آمدند، شاهد صفوف جدید نظم جهانی بودیم که پکن در تلاش برای شکل‌دادن به آن است. در جلو و مرکز، شی جین‌پینگ، رهبر قدرتمند چین قرار داشت که توسط رهبران بازارهای نوظهور و کشورهای در حال توسعه آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین احاطه شده بود.

پیروزی بزرگ برای شی؟

به نوشته سی‌ان‌ان، این نشست بزرگترین اجلاسی بود که بریکس تا به حال برگزار کرده است. بیش از ۶۰ کشور در کنار کشورهای عضو (برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) در آن شرکت کردند. در کنار رهبران فعلی بریکس، همتایان آرژانتینی، اتیوپیایی، ایرانی، عربستانی، مصری و اماراتی که به تازگی برای پیوستن به این باشگاه دعوت شده بودند، نیز حضور داشتند.

این توسعه یک پیروزی بزرگ برای شی است که مدت‌هاست علی‌رغم محدودیت‌های سایر اعضا مانند هند و برزیل، برای گسترش بلوک و نفوذ آن تلاش کرده است. قرار است این گسترش (اولین مورد از زمان اضافه‌شدن آفریقای جنوبی در سال ۲۰۲۱) تعداد اعضای گروه را بیش از دو برابر کند و به طور قابل توجهی دامنه جهانی آن به ویژه در خاورمیانه را گسترش دهد. استیو سانگ، مدیر مؤسسه SOAS چین در دانشگاه لندن گفت: «این چین را به برنده آشکار تبدیل می‌کند. به دست آوردن شش عضو جدید حرکتی مهم در این مسیر است».

برای پکن و همچنین مسکو، این گسترش بخشی از تلاش آن‌ها برای تبدیل این گروه سست اقتصادی به یک وزنه ژئوپلیتیکی علیه غرب و نهادهای غربی مانند جی۷ است.

با توجه به تشدید رقابت چین با ایالات متحده و همچنین پیامدهای جنگ اوکراین که باعث شد پکن به دلیل حمایت از مسکو بیشتر از غرب فاصله بگیرد، این مأموریت در سال گذشته فوریت یافت.

همانطور که با گسترش بریکس و لیست طولانی انتظار برای پیوستن به آن نشان می‌دهد، پیشنهاد شی برای نظم جهانی جایگزین در حال یافتن گوش‌های شنوایی در نیم‌کره جنوبی است؛ جایی که بسیاری از کشورها احساس می‌کنند در یک سیستم بین‌المللی تحت سلطه آمریکا و اروپا به حاشیه رانده شده‌اند.

بیانیه رهبران بریکس با تکرار تقاضای آن‌ها برای سهم بیشتر در امور جهانی، بارها خواستار «نمایندگی بیشتر بازارهای نوظهور و کشورهای در حال توسعه» در نهادهای بین‌المللی شده‌اند؛ از سازمان ملل متحد و شورای امنیت گرفته تا صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی.

شی که سخنان خود در اجلاس را با انتقاد از «هژمونی» ایالات متحده تقویت کرد، این گسترش را «تاریخی» و «نقطه شروع جدیدی برای همکاری بریکس» خواند.

جیکوب هَپیمان، استاد مطالعات بین‌الملل دانشگاه جواهر لعل نهرو دهلی‌نو گفت که این گسترش نشان‌دهنده تغییر خطوط گسل‌های ژئوپلیتیک جهانی است. او گفت: «رهبری در مجامع غیرغربی و نیم‌کره جنوبی که به طور کلی از نهادهای تحت رهبری ایالات متحده ناراضی است، همواره به چین کمک می‌کند تا وزنه‌ای در برابر آمریکا و نظم جهانی به رهبری آمریکا باشد».

اتحاد جدید دوام می‌آورد؟

اما پیوستن اعضای جدید نیز پرسش‌هایی را در مورد انسجام و یکپارچگی بریکس ایجاد می‌کند که اعضای فعلی آن در سیستم‌های سیاسی، قدرت اقتصادی و اهداف دیپلماتیک تفاوت‌های گسترده‌ای دارند.

یون سان، مدیر برنامه چین در مرکز استیمسون واشنگتن گفت: «من در مورد اثربخشی این بلوک پس از افزایش اعضای آن و اینکه آیا در نهایت، این گسترش بیشتر نمادین است تا محتوایی، تردید دارم. هر چه تعداد اعضا بیشتر باشد، سازمان مجبور خواهد بود منافع بیشتری را مدنظر قرار داده و بین آن‌ها مصالحه کند».

این مسئله به ویژه در مورد یک سازمان مبتنی بر اجماع مانند بریکس صادق است؛ جایی که تصمیمات تنها در صورت موافقت همه اعضا اتخاذ می‌شود. اعضای جدید با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند. دوتای آن‌ها اقتصادهای در تقلا هستند. آرژانتین که مدت‌هاست با بحران‌های تورمی و ارزی دست‌وپنجه نرم می‌کند، بزرگترین وام‌گیرنده صندوق بین‌المللی پول است. مصر نیز که با بحران اقتصادی مواجه است، دومین بدهکار بزرگ صندوق بین‌المللی پول است. اتیوپی، دومین کشور پرجمعیت آفریقا و زمانی یکی از سریع‌ترین اقتصادهای قاره، در حال التیام از ویرانی جنگ داخلی دوساله در منطقه تیگری این کشور است که در ماه دسامبر به پایان رسید.

این بلوک بزرگ همچنین پذیرای سه صادرکننده بزرگ نفت جهان خواهد بود: عربستان سعودی، امارات و ایران. امارات و عربستان متحدان سنتی آمریکا هستند، اما اخیراً روابط نزدیک‌تری با چین پیدا کرده‌اند که حضور پکن در منطقه در بحبوحه خلأ قدرتی که ایالات متحده ایجاد کرده را افزایش داده است. ایران و عربستان سعودی رقبای سرسخت یکدیگرند، اگرچه در اوایل سال جاری آن‌ها روابط دیپلماتیک خود را در توافقی با میانجیگری چین احیا کردند. پیوستن رقبای دیرینه به بریکس، به شدت برخلاف یک بلوک متحدتر مانند جی۷ است که متشکل از دموکراسی‌های هم‌فکر با اقتصادهای بزرگ صنعتی است.

هلنا لگاردا، تحلیلگر ارشد مؤسسه مطالعات چین مرکاتور، یک اندیشکده در برلین گفت: «مشخص نیست که گسترش بریکس تا چه اندازه ارزش و نفوذ این گروه را افزایش می‌دهد». او افزود: «بدون ایدئولوژی مشترک و هدف کلی روشن، اضافه‌شدن شش عضو جدید می‌تواند در عوض، بریکس را به گروهی متشتت تبدیل کند».

اختلافات داخلی

محرک اصلی بلوک، دستور کار ضدآمریکایی چین و روسیه است که با مشارکت ایران تقویت می‌شود. به گفته لگاردا، هند و برزیل در مورد اینکه این بلوک می‌تواند بیش از حد ضدغربی و تحت سلطه پکن باشد، ابراز نگرانی کرده‌اند و احتمالاً برخی از اعضای جدید نیز به همین موضوع بدبینند.

علی‌رغم اهداف ژئوپلیتیک واضحی که چین برای این گروه دارد، بسیاری از اقتصادهای در حال توسعه و نوظهور دیگر بریکس را به عنوان یک نهاد منحصراً ژئوپلیتیک نمی‌بینند. آن‌ها به دنبال فرصت‌های اقتصادی و شانس دسترسی ممتاز به چین و بازارهای دیگر هستند. اما چین در داخل با مشکلات اقتصادی، از بحران املاک و افزایش بدهی دولت محلی گرفته تا بیکاری جوانان پیری جمعیت، دست‌و‌پنجه نرم می‌کند. بسیاری از اقتصاددانان بر این باورند که دومین اقتصاد بزرگ جهان در حال ورود به دوران کندی رشد اقتصاد است که می‌تواند تأثیر عمیقی بر اقتصاد جهانی داشته باشد.

گسترش بریکس همچنین احتمالاً به رقابت و اصطکاک احتمالی بین چین و هند دامن بزند؛ روابط آن‌ها قبلاً به دلیل درگیری مرزی تیره شده است. جیکوب گفت: «رقابت چین و هند برای رهبری نیم‌کره جنوبی اکنون با داشتن مزیت آشکار چین تشدید خواهد شد». او افزود: «در حالی که هند روابط خوبی با همه اعضای جدید بریکس دارد، کیسه پرپول چین و توانایی آن در پرکردن خلأ آمریکا، به ویژه در خاورمیانه، به این معنی است که چین می‌تواند بسیار بیشتر از هند بر این نهاد تأثیر بگذارد».

سان گفت: «رقابت و تنش‌های چین و هند و همچنین بین ایران و عربستان سعودی به این معنی است که موضوعاتی که آن‌ها می‌توانند روی آن‌ها توافق کنند و به طور مشترک در جهتشان عمل کنند، از نظر تعداد و ماهیت احتمالاً بی‌اهمیت خواهند بود». او افزود: «جذب جدید اعضا مطمئناً تصویری از یک ائتلاف روبه‌رشد در مقابل غرب ایجاد می‌کند، اما وجود کشورهای بیشتر در یک سازمان به معنای اثربخشی بیشتر نیست».