به گزارش اکوایران، تفاهمی که ظاهراً بین ایران و آمریکا برای تنش‌زدایی به وجود آمده، با چالش‌هایی مواجه است، اما پیشرفت‌هایی نیز داشته که باعث شده تزلزل و شکنندگی این روند را برجسته کند.

محرک رویارویی جدید

به نوشته امواج‌مدیا، گزارش‌ها حاکی از آن است که تهران و واشنگتن به یک «توافق غیررسمی» دست یافته‌اند که اجازه ورود جریان نفت ایران به بازار را می‌دهد. در پی توافق اخیر ایران و آمریکا برای مبادله‌ی زندانیان و آزادسازی برخی از دارایی‌های مسدودشده ایران در خارج از کشور، ادعاهایی نیز مطرح شد مبنی بر این‌که تهران انباشت اورانیوم با خلوص بالا را کاهش داده است.

با این حال، جمهوری اسلامی شدیداً آمریکا را به دلیل توقیف نفت خود مورد انتقاد قرار داده است. احتمال فروش  نفت توقیف شده می‌تواند محرک یک رویارویی باشد، به خصوص که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نسبت به انجام اقدامی متقابل هشدار داده است.

روز ۳ شهریور، بلومبرگ گزارش داد که تهران و واشنگتن به یک «توافق غیررسمی در مورد جریان نفت دست یافته‌اند». در این گزارش با استناد به مقامات آمریکایی که نامشان فاش نشده، آمده است که ایالات متحده «به تدریج اجرای برخی از تحریم‌ها را کاهش داده است». در این گزارش توضیح داده شده که تولید نفت ایران به بالاترین حد در پنج سال گذشته رسیده و ایران «بیشترین میزان نفت خود در یک دهه‌ی اخیر را به چین ارسال می‌کند».

در این گزارش همچنین آمده است که این توافق به جو بایدن اجازه می‌دهد که در شرایطی که برای دور بعدی ریاست‌جمهوری در سال آتی رقابت می‌کند، قیمت بنزین را کنترل کند.

اقدامات سازنده

شایان ذکر است که ایران در تاریخ ۵ شهریور اعلام کرد که قراردادی را با چین برای یک تهاتر نفتی به ارزش ۲.۵ میلیارد یورو در ازای تأمین مالی توسعه‌ی فرودگاه بین‌المللی امام خمینی تهران نهایی کرده است. مقامات ایرانی تأیید کرده‌اند که تولید و صادرات نفت افزایش یافته است.

محسن خجسته‌مهر، رئیس شرکت ملی نفت ایران در تاریخ ۱۸ مرداد اظهار داشت که تولید نفت ایران تا پایان شهریورماه به ۳.۵ میلیون بشکه در روز خواهد رسید که در مقایسه با ۲.۲ میلیون بشکه در روز در مردادماه ۱۴۰۰ افزایش قابل توجهی را تجربه می‌کند.

داوود منظور، رئیس سازمان برنامه‌وبودجه، روز ۲۳ مرداد خطاب به نمایندگان مجلس گفت که صادرات نفت به ۱.۴ میلیون بشکه در روز رسیده است. اما تانکر ترکرز، شرکت مستقر در سوئد که بر محموله‌های نفتی نظارت دارد، روز ۳۱ مرداد اعلام کرد که صادرات نفت ایران به ۲.۲ میلیون بشکه در روز رسیده است.

خبرگزاری فارس در تاریخ ۳ شهریورماه وجود «یک توافق خیالی» با آمریکا را تکذیب کرد. این خبرگزاری نوشت که کاخ سفید به دلیل «شکست» در جلوگیری از ایران در دورزدن تحریم‌های آمریکا، مورد انتقاد است. فارس همچنین ادعا کرد که بایدن «چاره‌ای جز وانمودکردن» به این‌که از افزایش صادرات نفت ایران سود می‌برد، نیافته است. به طور جداگانه نیز فارس گزارش رسانه‌های آمریکایی مبنی بر کاهش سرعت غنی‌سازی اورانیوم در ایران را رد کرد. این رسانه در روز ۲۱ مرداد به نقل از یک «منبع آگاه» اعلام کرد که فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی «بدون وقفه» در جریان است.

با این حال، ایران صراحتاً ادعاهایی مبنی بر اینکه واقعاً انباشت اورانیوم غنی‌شده با خلوص ۶۰ درصد را کاهش داده، رد نکرده است. محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در روز ۳ شهریور به خبرنگاران گفت که «غنی‌سازی بر اساس قانون راهبردی پیش می‌رود». اسلامی به قانون مصوب ۱۳۹۹ اشاره داشت که دولت را موظف می‌کند که در صورتی که بایدن بلافاصله پس از روی کار آمدن در بهمن‌ماه ۱۳۹۹ به توافق هسته‌ای ۱۳۹۴ بازنگردد، فعالیت‌های هسته‌ای را تشدید کند. اسلامی همچنین گفت که قرار است یکی از معاونان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران سفر کند، اما تاریخ این سفر را اعلام نکرد.

ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه‌ی ایران گزارش‌های مربوط به تخلیه‌ی احتمالی نفت توقیف‌شده در تگزاس را «اقدامی کاملاً غیرسازنده» توصیف کرد. کنعانی گفت که ایالات متحده در حین اعمال تحریم‌های جدید و توقیف غیرقانونی نفت ایران، پیام می‌دهد که به دنبال گفتگوی مستقیم است. وی افزود که به این اقدام آمریکا اعتراض شده و بدون پاسخ نخواهد ماند.

در همین حال، ابراهیم رئیسی در یک نشست خبری در ۷ شهریور «دیگران» را به «ترک میز مذاکره» متهم کرد و گفت که «خودشان را پشیمان کردند» و «اعلام کرده‌اند برای ادامه مذاکرات آماده‌اند». رئیسی با طعنه به دولت قبلی میانه‌رو به ریاست حسن روحانی، ضمن انتقاد از کسانی که می‌گویند مشکلات ایران «فقط» از طریق روابط با آمریکا و کشورهای اروپایی قابل حل است، تأکید کرد که «منتظر لبخند آن‌ها نخواهیم شد». روحانی در همان روز در جلسه‌ای با کابینه سابق گفت که محافظه‌کارانی که در اواخر دوره‌ی ریاست‌جمهوری او احیای برجام را رد کردند، دست‌کم باعث ضرری ۱۰۰ میلیارد دلاری به کشور شده‌اند.

فشار حداکثری، تنش‌زدایی حداکثری

از زمان خروج یک‌جانبه‌ی ایالات متحده از برجام در سال ۱۳۹۷، ایران با دورزدن تحریم‌های ایالات متحده، نفت خود را با تخفیف می‌فروشد. اگر دولت بایدن رویکرد سهل‌تری در اجرای تحریم‌ها اتخاذ کند، فروش نفت ایران احتمالاً آسان‌تر خواهد بود. با این حال، مشخص نیست که آیا تهران می‌تواند نفت خود را به قیمت‌های بازار بفروشد و آیا اجرای تحریم‌هایی که درآمدهای صادراتی را هدف قرار می‌دهد نیز ممکن است کاهش یابد یا خیر.

هم‌چنین مشخص نیست که جهش اخیر صادرات نفت خام ایران تا چه حد ممکن است بدون افزایش مداوم تولید ادامه یابد. ذخایر شناور در این زمان در سال گذشته حدود ۵۰ میلیون بشکه گزارش شده بود، در حالی که اکنون تخمین زده می‌شود که کم‌تر از ۱۰ میلیون بشکه باشد.

در تلاش برای تنش‌زدایی، ایران و ایالات متحده در ۱۹ مرداد از توافق مبادله‌ی زندانیان خبر دادند که همچنین مستلزم آزادسازی حدود ۶ میلیارد دلار از دارایی‌های مسدودشده ایران در کره‌ی جنوبی است. این توافق شامل آزادی چند ایرانی-آمریکایی محبوس به اتهامات امنیتی در ازای آزادی چهار ایرانی بازداشت‌شده توسط ایالات متحده است.

در حال حاضر، این زندانیان در ایران در حصر خانگی هستند و پس از انتقال وجوه از طریق سوئیس به قطر اجازه‌ی خروج از کشور را خواهند داشت. ایران می‌تواند از این وجوه برای معاملات خاص غیرتحریمی، مانند خرید کالاهای بشردوستانه و واردات پزشکی استفاده کند.

طبق معمول، رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارش فصلی خود را پیش از نشست فصلی آتی شورای حکام آژانس منتشر خواهد کرد. این گزارش احتمالاً گمانه‌زنی‌ها در مورد اینکه آیا ایران انباشت اورانیوم خلوص بالا را کاهش داده را برطرف خواهد کرد. همچنین بر سر آثار ادعایی اورانیوم در سه سایت قدیمی اما اعلام‌نشده در ایران نیز اختلاف وجود دارد. گروسی در آخرین گزارش خود در خرداد تأیید کرد که تهران «توضیحی احتمالی» برای منشأ ذرات اورانیوم یافت‌شده در یکی از سه سایت ارائه کرده است. گروسی افزود که ایران تنها «جزئی» از آنچه را که طی مذاکرات اسفندماه با آن موافقت کرده بود، اجرا کرده است.

رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همچنین گفت که ایران برخی از دوربین‌های نظارتی را که در خرداد ۱۴۰۱ خاموش کرده بود، دوباره نصب کرده است.

آینده گفتگوها

اگر ایران و آمریکا تنش‌زدایی را آغاز کنند، فضای سیاسی برای گفتگو درباره‌ی موضوعات دیگری که برای هر دو طرف مهم است وجود خواهد داشت. تهران و واشنگتن منافع مشترکی در تسهیل تبادل زندانیان در اسرع وقت دارند، به ویژه نظر به برگزاری مجمع عمومی سازمان ملل در ماه جاری.

از سوی دیگر، هشدارهای تهران مبنی بر انتقام‌گیری بابت توقیف نفت ایران توسط آمریکا باید مورد توجه قرار گیرد. بنا بر گزارش‌ها، نیروهای ایرانی پس از این توقیف از سوی آمریکا، اقدام به توقیف دو کشتی کرده‌اند و با استقرار اخیر پرسنل نیروی دریایی آمریکا در منطقه، تنش‌ها در دریا افزایش یافته است.

سفر آتی مقامات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران احتمالاً قبل از نشست فصلی شورای حکام این نهاد انجام خواهد شد. نشست شورای حکام در تاریخ ۲۰ شهریور آغاز می‌شود و سپس نشست عمومی سالانه‌ی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ۳ تا ۷ مهر برگزار خواهد شد. این جدول زمانی نشان می‌دهد که پیشرفت در مسیر آژانس می‌تواند دیپلماسی را در طول مجمع عمومی سازمان ملل تسهیل کند.