به گزارش اکوایران، کانال‌های ارتباطی بین آمریکا و ایران همیشه وجود داشته است، علی‌رغم اینکه هر دو طرف رسماً آن را تکذیب کرده‌اند، به ویژه آمریکا. این مسئله از عوامل زیربنایی مختلفی نشأت می‌گیرد که برجسته‌ترینشان وجود تعاملات واقعی آن‌ها بیش از چیزیست که به آن اقرار می‌کنند. رابطه آنها عمدتاً دوره‌های کوتاهی از فشار و تنش واقعی را پشت سر گذاشته است. این امر در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، به ویژه پس از خروجش از برجام در سال ۲۰۱۸ آشکار شد.

نکات قابل توجه یک توافق

به نوشته جروزلم پست، توافق اخیر تهران و واشنگتن برای تبادل پنج زندانی آمریکایی با ۵ زندانی ایرانی که در آمریکا نگهداری می‌شوند، همراه با آزادسازی حدود ۶ میلیارد دلار از سرمایه مسدودشده ایران در کره جنوبی و انتقال آن به یک حساب ایرانی در قطر چندین نکته قابل توجه را برجسته می‌کند.

اولاً، نشان می‌دهد که هر دو طرف در اعمال و سیاست‌های خود با عمل‌گرایی و مصلحت‌گرایی سیاسی هدایت می‌شوند. علی‌رغم خصومت آشکار بینشان، آن‌ها همچنان در گفتگو، تفاهم و رسیدن به توافق پافشاری می‌کنند. ثانیاً، نشان‌دهنده یک تغییر قابل توجه در پویایی‌های کنونی است. مذاکره‌کنندگان ایرانی اکنون ظرفیت قوی‌تری برای کسب امتیاز از همتایان آمریکایی خود دارند.

امتیازگیری ایران از آمریکا

این امر به وضوح در توافق اخیر مشهود است که به آزادی میلیاردها دلار از منابع مالی ایران و تبادل همزمان زندانیان منجر شد. چنین مبادله‌ای ممکن است غیر‌متعارف به نظر برسد، زیرا این توافقات معمولاً از یک الگوی متقابل پیروی می‌کنند، مگر اینکه پای یک زندانی بااهمیت در میان باشد.

این در مورد زندانیان آمریکایی صدق نمی‌کند، زیرا آن‌ها شهروندانی آمریکایی هستند که هیچ مقام بلندپایه‌ای در میان آن‌ها وجود ندارد. با این وجود، نیروی محرکه پشت این تصمیم، احساس ضرورت دولت بایدن برای دستیابی به دستاوردهای ارزشمند سیاسی، با توجه به کاهش اخیر موفقیت‌های سیاست خارجی آن بود.

پیامدهای توافق تبادل زندانیان فراتر از شرایط خاص آن است و به گفتگوی گسترده‌تر بین ایران و ایالات متحده، به ویژه در مورد احیای توافق هسته‌ای می‌رسد. ناظران این توافق را به عنوان شاخصی برای ایجاد چارچوبی جهت احیای احتمالی برجام توصیف می‌کنند.

یک موازنه ظریف

تنها مانع ارائه فرمولی است که هم برای ایران و هم برای آمریکا قابل قبول باشد. به نظر می‌رسد که کل وضعیت یک موازنه ظریف است که هر طرف با دقت، سود و زیان خود را ارزیابی می‌کند. با این حال، ویژگی‌های توافق تبادل زندانیان نیز بر استراتژی مؤثر ایران برای نشان‌دادن صبر برای کسب امتیازات قابل‌توجه از سوی مذاکره‌کنندگان آمریکایی حکایت می‌کند. این دستاورد ممکن است پیامدهایی برای هر توافق مرتبط با احیای برجام داشته باشد.

این اولین موردی نیست که مذاکره‌کنندگان ایرانی پس از سال‌ها تأخیر و تعویق به اهداف خود دست یافته‌اند. در گذشته، ایران از طریق مفاد برجام، از مزایای استراتژیکی برخوردار شد. در واقع، این ظاهری بود که به پیگیری‌های هسته‌ای ایران مشروعیت بین‌المللی می‌داد و فرصتی تاریخی برای گسترش استراتژیک و نفوذ منطقه‌ای برای آن فراهم می‌کرد. این امر ایران را قادر ساخت تا به پیشبرد برنامه موشکی خود، توسعه پهپادها و مشارکت در فعالیت‌های منطقه‌ای ادامه دهد، در حالی که خود برجام، به جای توقف دائمی این فعالیت‌ها، صرفاً به طور موقت برنامه هسته‌ای ایران را به تعویق انداخت.

سیگنال موفقیت مینی توافق

برداشت مهمی که از «توافق کوچک» تبادل زندانیان به دست می‌آید این است که احتمال تکرار یک دستیابی مجدد به یک توافق بزرگ در قالب احیای برجام وجود دارد. موفقیت توافق کوچک نشان‌دهنده امکان پیشرفت به سوی توافقی بزرگتر است؛ البته مشروط بر اینکه شرایط مناسب فراهم باشد.

این احتمال وجود دارد که موضوع توافق صرفاً بر روی زندانیان متمرکز نباشد؛ به ویژه با توجه به این که طرف ایرانی به طور مداوم اعلام کرده است که مذاکره با آمریکا شامل همه موضوعات مورد مناقشه است، نه فقط زندانیان. در نتیجه، احتمال آشکارشدن تدریجی ابعاد دیگر شروط توافق وجود دارد.

رونمایی از توافق اصلی

شرایط مقرر برای آزادی زندانیان فاقد انسجام است. از این رو، معلوم است که ما صرفاً ظاهر را می‌بینیم و ممکن است ایالات متحده پذیرفته باشد که در ازای تضمین احیای برجام که دولت بایدن مشتاقانه به دنبال آن است، یک پیروزی نمادین برای ایرانیان فراهم کند.

آزادسازی میلیاردها دلار از منابع مالی ایران می‌تواند به عنوان یک اهرم اولیه در چارچوب تفاهم‌های بزرگتری عمل کند که هدف آن متقاعدکردن ایرانی‌ها برای ادامه مذاکرات جامع برای احیای برجام باشد.

یکی دیگر از پشتوانه‌های این دیدگاه، سفر قابل‌توجه یک مقام روس به تهران بلافاصله پس از نهایی‌شدن توافقنامه تبادل زندانیان است. سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه با معاونان وزیر امور خارجه ایران در تهران درباره چشم‌انداز برجام برای حل‌وفصل برنامه هسته‌ای ایران گفتگو کرد. وزارت خارجه روسیه بر رد هرگونه تلاش غرب برای تحمیل طرح‌های خاص و رویکردهای جدید برای رسیدگی به موضوعات مرتبط با برجام تأکید کرد.

یک توافق احتمالی بین تهران و واشنگتن همکاری‌های مشروع و دوجانبه روسیه و ایران در حوزه‌های مختلف را به خطر می‌اندازد. این نشان می‌دهد که روسیه برای درک اقدامات ایران با هدف جلوگیری از هرگونه توافقی که می‌تواند منافع استراتژیک این کشور را تضعیف کند، به سرعت وارد عمل شد.

گزارش‌های رسانه‌های آمریکایی و اسرائیلی نشان می‌دهد که اسرائیل متقاعد شده که توافق تبادل زندانیان صرفاً جزئی از توافقی بزرگتر بین ایران و ایالات متحده است. در حالی که آخرین محکم‌کاری‌ها برای معرفی توافق جامع اعمال می‌شود، این سناریو با توجه به شرایط فعلی بسیار قابل قبول است. تنها عنصری که هنوز رونمایی نشده، اعلام رسمی این توافق است.

آنچه شاهدش هستیم، از جمله وقایع مرتبط با تقویت حضور نظامی آمریکا در اطراف خلیج فارس و واکنش ایران به «تحریک‌های» آمریکا، صرفاً بخشی از استراتژی برنامه‌ریزی‌شده برای مذاکره بر سر توافق رسمی است.