تشدید رقابت اردوغان با مسکو و تهران؛ آنکارا ارمنستان را هم بر می‌زند؟

به گزارش اکوایران، ترکیه در حالی که علناً از حمله 24 ساعته آذربایجان به مناطق تحت اشغال ارامنه قره‌باغ حمایت می‌کند، منافع بلندمدت این کشور و دولت رئیس‌جمهور رجب طیب اردوغان ممکن است رویکرد سازنده‌تری را در قبال ارمنستان ایجاد کنند.

به نوشته المانیتور، مهمترین منافع ژئوپلیتیک آنکارا در منطقه شامل برقراری روابط دیپلماتیک با ارمنستان، ایجاد مسیرهای تجاری مستقیم به آذربایجان و سایر جمهوری‌های ترک آسیای مرکزی و کاهش نفوذ غرب و روسیه در قفقاز جنوبی با افزایش ردپای خود است.

فراتر از مزایای کوتاه مدت و میان مدت ژئوپلیتیک، روابط بهتر با ارمنستان می‌تواند اعتبار جهانی آنکارا را تقویت کند. منابع ترکیه‌ای که به شرط ناشناس ماندن با المانیتور صحبت کردند، عادی سازی جاری را «یک فرصت تاریخی و یک بار در زندگی» توصیف کردند.

بخش عمده‌ای از انگیزه برای مذاکرات عادی‌سازی از برنامه اصلاحات داخلی نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان، و تمایل او برای انتقال ارمنستان از حوزه نفوذ روسیه و به سمت غرب ناشی می‌شود. دولت اردوغان معتقد است که روابط بهتر با ارمنستان به اندازه تامین نیازهای آذربایجان - احتمالا نزدیکترین متحد منطقه‌ای ترکیه - و همچنین منافع ژئوپلیتیکی خود اهمیت دارد.

دیگر منافع ژئوپلیتیک آنکارا ایجاد یک کریدور موسوم به زنگزور است که سرزمین اصلی آذربایجان را به منطقه نخجوان، که محصور در خشکی بین ارمنستان، ترکیه و ایران است، مرتبط می‌کند.

راهرو زنگزور

این کریدور مسیر زمینی کوتاه‌تر و امن‌تری را از ترکیه به آذربایجان باز می‌کند، زیرا دولت ترکیه به دنبال تعمیق روابط تجاری و سیاسی خود با آذربایجان و جمهوری‌های ترک‌نشین آسیای مرکزی است. آنکارا و باکو هر دو در تلاش هستند تا ارمنستان را وادار کنند که این کریدور را باز کند.

آنکارا همچنین ممکن است بخواهد با ارمنستان روابط خوبی برقرار کند تا دخالت روسیه، ایران و حتی غرب را در قفقاز جنوبی محدود کند.

در حالی که حمله روسیه به اوکراین نفوذ آن را محدود کرده است، ایران موضوع دیگری است. در طول و پس از جنگ 2020 بین آذربایجان و ارمنستان - که منجر به بازپس‌گیری مناطق قره‌باغ تحت اشغال ارامنه توسط باکو شد - ایران به دلیل نگرانی از اینکه آذربایجان قوی‌تر ممکن است احساسات تجزیه‌طلبانه را تحریک کند، در کنار ارمنستان قرار گرفت.

تهران با پروژه‌های کریدور زنگزور مخالفت کرده است، زیرا نگران است که این پروژه ارتباط زمینی تهران به روسیه از طریق ارمنستان و گرجستان را مسدود کند. آنکارا احتمالاً با ارائه دسترسی لجستیکی گسترده به ایران از طریق ارمنستان و همچنین آذربایجان، برای شیرین کردن توافق تلاش خواهد کرد. اوایل این هفته، اردوغان گفت که ایران اکنون پیام‌های «مثبتی» در مورد طرح‌های کریدور می‌دهد.

به همین ترتیب، ترکیه نمی‌خواهد فرانسه یا ایالات متحده در مناقشه ارمنستان و آذربایجان به موقعیتی دست یابند. تا قبل از جنگ 2020، فرانسه و ایالات متحده اعضای گروه موسوم به مینسک بودند که برای میانجیگری برای حل مناقشه قره‌باغ تشکیل شده بود. با این حال، هر دو کشور غربی به دلیل داشتن تعداد زیادی از شهروندان ارمنی الاصل، طرفدار ایروان بودند. پیروزی آذربایجان در سال 2020 به این معنی بود که دیگر نیازی به خدمات آنها نیست.

آنکارا می خواهد رد پای واشنگتن در قفقاز را به دلیل اقدام نظامی آمریکا در عراق و سوریه که چشم‌انداز امنیتی آنکارا را بدتر کرده است، محدود کند. ترکیه همچنین مایل است متحد خود در ناتو را در فاصله دور نگه دارد تا از اقدامات متقابل روسیه و ایران جلوگیری نکند تا برنامه‌های ترکیه در قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی را پیچیده کند.

روابط بهتر حیاتی است

چندین منبع بوروکراتیک ترکیه در مصاحبه با المانیتور بر نیاز حیاتی برای بازسازی روابط با ارمنستان تاکید کردند و گفتند که اردوغان و وزرای کابینه او در حال پیگیری هستند. از سال 2021، اردوغان از طریق یکی از قابل اعتمادترین دستان سیاست خارجی خود، سردار کیلیچ، دیپلمات حرفه‌ای که قبلاً سفیر ترکیه در ایالات‌متحده بود، مذاکرات را با پاشینیان آغاز کرده است.

در ژوئن گذشته، اردوغان برای اولین بار برای یک رئیس‌جمهور ترکیه، پاشینیان را به مراسم سوگند خود دعوت کرد و در 11 سپتامبر با او تماس تلفنی برقرار کرد. تعامل آنکارا با ایروان از زمان آخرین جنگ قره‌باغ ادامه داشته است. هاکان فیدان وزیر امور خارجه ترکیه و آرارات، میرزویان وزیر امور خارجه ارمنستان، روز چهارشنبه تلفنی گفتگو کردند.

یک منبع، حتی تصویری تقریباً خارق‌العاده در مورد چگونگی «فروش» صلح ترکیه-آذربایجان-ارمنی به شهروندان این سه کشور ارائه کرد. پاشینیان و الهام علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان در نزدیکی کوه آرارات یا مکان دیگری که اهمیت تاریخی و فرهنگی دارد، به اردوغان ملحق می‌شوند و به جهان نشان می‌دهند که گذشته پر دردسر ملت‌های خود را پشت سر می‌گذارند.

از طرف بوروکرات‌های امنیت ملی ترکیه، که به دلیل تاریخ سیاه دهه 1970 و 1980 به طور سنتی نسبت به دولت ارمنستان و دیاسپورا بدبین هستند، تجسم چنین تصویری نشان داد که تفکر برخی در آنکارا در حال تغییر است.

هر دو طرف در مناقشه ارمنستان و آذربایجان نارضایتی‌های تاریخی مشروع دارند. در طول جنگ جهانی اول، صدها هزار نفر از شهروندان ارمنی امپراتوری عثمانی به زور تبعید یا کشته شدند. بسیاری دیگر برای نجات جان خود در واقعه‌ای به نام «متس یگرن» (فاجعه بزرگ) که بسیاری از محققان و همچنین ایالات‌متحده و چندین قدرت اروپایی دیگر آن را نسل‌کشی می‌دانند، به اسلام گرویدند.

ترکیه اما تبعیدها و کشتارها را نتیجه ناگوار حمایت ارمنستان از ارتش امپراتوری روسیه در طول جنگ می‌داند.

خاکستر آن خاطرات دردناک آتش درگیری قره‌باغ را در دهه 1990 شعله ور ساخت. این منطقه در زمان شوروی یک قلمرو خودمختار در داخل آذربایجان بود، اما جمعیت آن بیشتر ارمنی بودند. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، نیروهای ارمنی، قره‌باغ و همچنین اراضی اطراف آذربایجان را اشغال کردند و یک حکومت خودمختار ایجاد کردند.

اما آذربایجان بیشتر اراضی خود را در پاییز 2020 از ارمنستان آزاد کرد، از جمله بخش‌هایی از قره‌باغ. علیرغم معرفی نیروهای حافظ صلح روسی به عنوان بخشی از آتش‌بس در نوامبر 2020، مذاکرات بین باکو و ایروان نتوانست یک معاهده صلح دائمی ایجاد کند یا وضعیت دولت ارمنستان در قره‌باغ را حل کند. بنابراین آذربایجان عملیات یک روزه را انجام داد که باعث مهاجرت دسته جمعی ارامنه منطقه شد.