به گزارش اکوایران، تلاش پرمخاطره عربستان سعودی برای پیوستن به باشگاه انحصاری کشورهای تولیدکننده سوخت هسته‌ای با موانع فنی و نظارتی قابل توجهی روبرو است که ممکن است پیش از انتخابات سال آینده آمریکا، برای جو بایدن مشکل‌ساز شود.

به نوشته بلومبرگ، پادشاهی سعودی به دنبال توانمندی‌های هسته‌ای متناسب با رقیب خود، ایران است که غنی‌سازی اورانیوم آن کانون بحث‌های ژئوپلیتیکی بوده است. این تقاضا به عنوان موضوعی کلیدی در مذاکرات جامعی است که باعث می‌شود عربستان سعودی در ازای تضمین‌های امنیتی ایالات متحده، روابطش با اسرائیل را رسمی کند.

به گفته افراد آشنا با گفتگوها، مذاکرات سعودی-آمریکایی شاهد پیشرفت داشته و دولت بایدن مشتاق نهایی‌کردن یک توافق کلی از جمله در بخش هسته‌ای است که می‌تواند در اوایل سال آینده به کنگره ارائه شود. اما بسیاری از موارد به نکات فنی پیچیده بستگی دارد.

چرخه سوخت هسته‌ای یکی از محرمانه‌ترین اسرار بشر در قرن گذشته بوده است؛ زیرا این فناوری به همان اندازه که برای ساخت بمب‌های هسته‌ای کاربرد دارد، برای تولید برق نیز استفاده می‌شود. ایالات متحده می‌خواهد برای جلوگیری از روی‌آوردن عربستان سعودی به چین برای ساخت و تأمین برنامه هسته‌ایش، به توافقی دست یابد، اما باید ترتیبی اتخاذ کند که متضمن عدم تبدیل مواد حساس به سلاح هسته‌ای باشد.

به گفته افرادی که در جریان این مذاکرات قرار گرفتند، بحث‌ها حول فرمولی است که به سعودی‌ها اجازه می‌دهد تا اورانیوم داخلی را تحت نظارت آمریکا و با مشارکت ناظر اتمی سازمان ملل غنی‌سازی کنند. از زمانی که عربستان سعودی در نشست هفته گذشته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی متعهد شد نظارت‌های سخت‌گیرانه‌تری را بپذیرد، بحث در مورد اینکه کاخ سفید تا چه حد می‌تواند قوانین منع اشاعه را برای جلب رضایت متحد کلیدی‌اش در خاورمیانه و جلوگیری از ورود چین به بازی تغییر دهد، تشدید شده است.

این اقدام به طور بالقوه به ریاض امکان دسترسی به ذخایر مواد شکافت‌پذیر و آغاز بهره‌برداری از اولین رآکتور تحقیقاتیش را می‌دهد و به گفته یکی از منابع، گامی به سوی توافق همکاری هسته‌ای آمریکا و عربستان خواهد بود.

اما کارشناسان دو مشکل عمده را در این رابطه متذکر شده‌اند: حداقل استانداردهای ایمنی در برنامه کنونی دست‌نیافتنی است و ایالات متحده فناوری لازم برای ارائه را ندارد. با توجه به کارنامه عربستان سعودی، متقاعد‌کردن قانونگذاران آسان نخواهد بود.

بد و بدتر

به عنوان یک قاعده، واشنگتن رویکرد مبهمی نسبت به کشورهایی دارد که مجموعه فعالیت‌های صنعتی مورد نیاز برای غنی‌سازی اورانیوم را دنبال می‌کنند تا بتوان از آن به عنوان ماده اولیه در رآکتورهای اتمی استفاده کرد. بیشتر کشورهای هسته‌ای اورانیوم خود را غنی‌سازی نمی‌کنند و آن را از بازارهای جهانی سوخت خریداری دریافت می‌کنند. روسیه بیشترین ذخایر آن را در اختیار دارد.

به عنوان بخشی از قرارداد با واشنگتن که فناوری آمریکا در اولین نیروگاه هسته‌ای امارات را پیاده می‌کند، ابوظبی وعده داده که به دنبال تولید سوخت هسته‌ای نباشد. اگر سعودی‌ها بتوانند حق ویژه‌ای از آمریکا دریافت کنند، امارات حق مذاکره مجدد با ایالات متحده در مورد این توافق را خواهد داشت. در مقابل، رویکرد عربستان کارشناسان گسترش سلاح‌های هسته‌ای را که ماه گذشته به بایدن نامه نوشتند و از او خواستند توافقی که ریاض را «به آستانه» دستیابی به تسلیحات هسته‌ای می‌رساند و رقابت تسلیحاتی در خاورمیانه تشدید می‌کند را رد کند، نگران کرده است.

عربستان سعودی برای چندین دهه در برابر پروتکل‌های حفاظتی اصلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مقاومت کرده بود. در آن زمان، یک رآکتور تحقیقاتی کوچک با کمک آرژانتین ساخت و زمین‌شناسان چینی کارزار گسترده‌ای برای کمک به کشف ذخایر سنگ معدن اورانیوم را رهبری کردند.

شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان علاوه بر اعلام آمادگی کشورش برای بازرسی‌های بیشتر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، بر حق خود برای بهره‌مندی از فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای از جمله چرخه سوخت و اورانیوم تأکید کرد. سپس ولیعهد محمد بن سلمان صراحتاً تأکید کرد که اگر ایران به مرحله گریز هسته‌ای برسد، کشورش چاره‌ای جز انجام همین کار نخواهد داشت؛ اقدامی که مستلزم آن است که ریاض از پیمان کنترل تسلیحات هسته‌ای خارج شود.

منابع آگاه گفتند که نه ایالات متحده و نه اسرائیل که به دستیابی عربستان سعودی به قابلیت‌های غنی‌سازی تمایلی ندارند، هیچ تصمیمی نمی‌گیرند که امنیتشان را تضعیف کند. واشنگتن در گفتگو با ریاض اصول عدم اشاعه خود را رعایت خواهد کرد. بانی جنکینز، معاون وزیر امور خارجه در امور کنترل تسلیحات و امنیت بین‌الملل گفت: «دسترسی به چرخه کامل سوخت هسته‌ای چیزی است که ما نگرانی زیادی درباره آن داریم و مشکلاتی با آن همراه است».

دسترسی‌های بیشتر

به گفته یک مقام آگاه، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و عربستان سعودی مذاکراتی برای اعطای اختیار به بازرسان جهت دسترسی به مکان‌هایی که ممکن است از دوران «جنگ خلیج» در آنجا اورانیوم ضعیف‌شده وجود داشته باشد را آغاز کرده‌اند. این مقام گفت: «انتظار می‌رفت که یک هیئت ارشد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در آینده نزدیک به ریاض سفر کند، اما حتی در شرایط ایده‌آل نیز بعید به نظر می‌رسد که بازرسان اقدامات لازم برای غنی‌سازی را قبل از پایان سال آینده اجرا کنند».

مشخص نیست که فشار دولت بایدن برای دستیابی به یک توافق جامع در خاورمیانه در فصل انتخاباتی به کجا منجر می‌شود. دنیس راس، کارشناس و فرستاده سابق کاخ سفید در خاورمیانه که این جدول زمانی را قابل قبول می‌داند، گفت: «سعودی‌ها غنی‌سازی را در خاک خود می‌خواهند. پاسخ‌هایی فنی برای این موضوع وجود دارد و دولت مصمم به ارائه آن‌ها است و زمانی که آن را در کنگره ارائه کند، به آن‌ها نیاز خواهد داشت».

شکاف فناوری

اگر و زمانی که بتوان بر اقدامات کنترل تسلیحات و نظارت را با موفقیت مذاکره کرد، مشکل دیگری نیز وجود دارد: فناوری.

ایالات متحده برای غنی‌سازی اورانیومی سوخت ۹۳ رآکتور برقش را تأمین می‌کند، کاملاً به فناوری‌های تحت کنترل اروپا و روسیه وابسته است. ایالات متحده آخرین کارخانه غنی‌سازی تجاری خود که از روش‌های منسوخ و پر‌انرژی استفاده می‌کرد را در سال ۲۰۱۳ تعطیل کرد. مهندسان آمریکایی از آن زمان تاکنون برای تجاری‌سازی سانتریفیوژهای داخلی با مشکل مواجه شده‌اند.

این مسئله می‌تواند هرگونه توافق چرخه سوخت با ریاض را پیچیده کند، زیرا ایالات متحده فناوری لازم برای عرضه را ندارد. مارک هیبز، تحلیلگر بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی گفت: «ایالات متحده سابقه توسعه و استقرار مداوم سانتریفیوژهای اورانیوم که بتواند با اروپا یا روسیه برابری کند را ندارد. سطح فناوری ایالات متحده نشان‌دهنده ریسک بالای اتکا به آن است».