گروه بین‌المللی بحران؛ منادی فصل جدیدی از فروپاشی اوضاع/ موج کودتاهای در راه است؟

به گزارش اکوایران، سال 2023 آبستن حوادث و جنگ‌های متعددی در سرتاسر جهان بوده است. گروه بین‌المللی بحران به سیاق سال‌های گذشته 10 نقطه از جهان را که در سال آینده باید به جنگ و درگیری آن‌ها توجه داشت را بررسی کرده است. اکوایران این یادداشت را در 4 قسمت ترجمه کرده که پیش از این بخش اول آن با عنوان «10 درگیری که در سال 2024 انتظارش را می‌کشیم» و بخش دوم آن با عنوان «خاورمیانه بر لبه یک جنگ سراسری؛ مارپیچ تنش‌ها تشدید می‌شود» منتشر شده و در ادامه بخش سوم آن منتشر می‌شود:

5- میانمار؛ آینده مبهم حکومت نظامی

حمله شورشیان که ارتش را از بخش‌هایی از شمال شرق میانمار بیرون کرد و نبرد در نقاط دیگر، بزرگترین تهدید برای حکومت نظامی به شمار می‌رود که نزدیک به سه سال پیش قدرت را به دست گرفت.

در طول سال 2023، الگوی ناگواری به وجود آمد. نیروهای مقاومت - شبه نظامیانی که از اعتراضات سرکوب شده پس از کودتا برآمدند – کمین‌هایی را در سراسر کشور ترتیب دادند. ارتش میانمار از حملات هوایی، توپخانه و واحدهای متحرک برای سرکوب قیام و مجازات غیرنظامیان استفاده کرد. برای اولین بار در چند دهه، خشونت مناطق وسیعی از میانمار را فرا گرفت. ارتش با استفاده از همان تاکتیک‌های وحشیانه‌ای که مدت‌هاست علیه گروه‌های مسلح قومی در ارتفاعات به کار گرفته بود، مردم اکثریت بامر را هدف قرار داد.

گروه‌های مسلح قومی نیز به نوبه خود واکنش‌های مختلفی به کودتا نشان داده بودند. برخی هسته‌های مقاومتی آموزش داده، آن‌ها را مسلح کردند و رهبرانشان را مخفی کردند. برخی ائتلاف نزدیکتری با دولت وحدت ملی (NUG)، یک نهاد اپوزیسیون متشکل از قانونگذاران برکنار شده، از جمله اعضای حزب آنگ سان سوچی -رهبر غیرنظامی مخلوع که ارتش او را زندانی کرده است- ایجاد کردند. دیگران در حاشیه ماندند یا به آتش بس با ارتش پایبند ماندند.

حمله شمال شرق اوضاع را متزلزل کرده است. ائتلافی متشکل از سه گروه مسلح قومی، ائتلاف سه برادر، همراه با برخی از نیروهای مقاومت، چندین شهر را تصرف کردند، مواضع نظامی زیادی را گرفتند، تانک‌ها و سلاح‌های سنگین را تصاحب کردند و راه‌های تجاری کلیدی به چین را قطع کردند. شورشیان قومی با مشاهده آشفتگی ارتش به همراه گروه‌های مقاومت، حملاتی ترتیب دادند و شهرها، بخشی از یک مرکز استان و پست‌های مرزی در مناطق مختلف کشور را تصرف کردند. در خارج از شمال شرق، ارتش سختتر جنگیده است، هرچند که هنوز هم به هم ریخته به نظر می‌رسد.

چین هم بخشی از این داستان است. پکن می‌خواهد مراکز کلاهبرداری آنلاین را که توسط مجرمان فراملیتی اداره می‌شوند و در منطقه مکونگ گسترش یافته اند، سرکوب کند. آن‌ها از اینکه حکومت نظامی و نیروی شبه نظامی متحد آن این مراکز را در منطقه مرزی تحت کنترل خود نبستند، ناراضی بودند. بنابراین، پکن در حالی که ارتش ائتلاف سه برادر (که متعهد شد مراکز کلاهبرداری را تعطیل کند) مناطق را تصرف می‌کردند، کنار ایستاد. نزدیکی این منطقه به چین، بمباران آن را برای نیروی هوایی میانمار دشوارتر می‌کند.

به طور گسترده‌تر، شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین هنوز از قدرت گرفتن ارتش در سال 2021 ابراز نگرانی می‌کند. هرج و مرج متعاقب آن، کلان پروژه‌های برنامه ریزی شده چین در میانمار را متوقف کرده است. شی آنگ سان سوچی را که روابط کاری خوبی با پکن برقرار کرد، دوست داشت. او به ارتش میانمار، به ویژه رهبر کودتا، مین آنگ هلائینگ بی اعتماد است ، کسی که با توجه به حمایت پکن از گروه‌های مسلح قومی در شمال شرق میانمار، احساسات شدید ضد چینی دارد. پکن مطمئناً وزن خود را پشت سر یک شورش نمی‌اندازد - حکومت وحدت ملی را یک دستنشانده غربی می‌داند - و اگر به نظر برسد که رژیم متزلزل شده است، ممکن است حمایت بیشتری برای حکومت نظامی فراهم کند. اما دستاوردهای شورشیان در شمال شرق را تحمل کرده است. این امر به میانجی‌گری یک آتش‌بس موقت بین ارتش و شورشیان در ماه دسامبر کمک کرد، که احتمالاً تسلط شورشیان را در قلمرویی که تصرف کرده‌اند تحکیم می‌کند.

در حال حاضر، به نظر می‌رسد که حکومت نظامی ادامه خواهد داشت. در حالی که بسیاری از بامرها نسبت به اقلیت‌های میانمار احساس همدردی بیشتری می‌کنند و اکنون طعم خشونت ارتش را چشیده‌اند، بعید به نظر می‌رسد که بسیاری از گروه‌های مسلح قومی و نیروهای مقاومت پسا کودتا با هم متحد شوند. با این حال، رژیم در چندین جبهه با دشمنانی مصمم روبرو است. کودتا کشور را چندین دهه به عقب بازگرداند: سیستم‌های بهداشتی و آموزشی از هم پاشیدند، نرخ فقر به شدت افزایش یافت و ارز سقوط کرد. بیش از 2.5 میلیون نفر در داخل کشور آواره شده‌اند (علاوه بر صدها هزار روهینگیا که ارتش در سال 2017 کوچ داد). به سختی می‌توان امیدوار به پایان یافتن این بحران به این زودی‌ها بود.

6- اتیوپی؛ همیشه شورش

اتیوپی سال 2023 را با خبرهای خوبی آغاز کرد، اما با ترس‌های فراوان به پایان می‌رساند. در آغاز سال، جنگ وحشیانه با مرکزیت منطقه شمالی تیگری در حال پایان بود. نبردی که شورشیان تیگری را در مقابل نیروهای فدرال (همراه با جنگجویان آمهارا، منطقه‌ای در همسایگی تیگری) قرار داد، طبق برخی تخمین‌ها، صدها هزار نفر را کشته و تعداد بیشماری را از غذا و خدمات محروم کرده است. نیروهای تیگری به پایتخت، آدیس آبابا نزدیک شده بودند، تا این که مجبور به یک عقب نشینی عجولانه شوند. سپس نیروهای فدرال به تدریج تیگری‌ها را به دام انداختند و ابی احمد، نخست وزیر اتیوپی، برای تثبیت پیروزی خود با رهبران منطقه به یک توافق رسید. توافق نوامبر 2022 باعث آسودگی خاطر در تیگری شد. اما زمینه را برای مبارزه در جاهای دیگر فراهم کرد.

در ماه اوت، شورشیان آمهارا برای مدت کوتاهی بخش‌هایی از شهرهای آن منطقه را تصرف کردند و سپس شکست خوردند. تنش‌ها بین ابی و امهاراها از مدت‌ها پیش افزایش یافته بود، کسانی که زمانی که او در سال 2018 قدرت را به دست گرفت از او حمایت کردند،و سپس در کنار نیروهای فدرال، با تیگری‌ها جنگیدند. آمهاراها از معاشرت ابی با تیگری‌ها ناراحت بودند و نگران بودند که او سرزمین‌های مورد مناقشه را که شبه‌نظامیان آمهارا در طول جنگ تصرف کردند، به تیگری‌ها باز گرداند. آن‌ها همچنین دولت ابی را متهم می‌کنند که چشم خود را به روی کشتار غیرنظامیان آمهارا توسط ملی‌گرایان در منطقه بومی ابی، ارومیا، پرجمعیت‌ترین منطقه اتیوپی، بسته است و به طور کلی طرفدار منافع ارومیاها علیه آمهاراها است. با توجه به مخالفت مردمی با حزب حاکم که منطقه را اداره می‌کنند، بخش‌های بزرگی از آمهارا اساساً بدون حکومت هستند.

آمهارا تنها مشکل ابی نیست. او با شورش ریشه‌دار شورشیان ناسیونالیست ارومیا در ایالت خود مواجه است. به طور گسترده‌تر، نخبگان محلی از تسلیم خودمختاری به دولت کنترل‌گر فدرال می‌ترسند، که تا حدی شورش‌های سه منطقه قدرتمند اتیوپی - آمهارا، ارومیا و تیگری را توضیح می‌دهد. ابی نه تنها باید به جنگ‌های آمهارا و ارومیا پایان دهد و در عین حال صلح در تیگری را حفظ کند، بلکه باید در مورد حل و فصل گسترده‌تری که اتیوپی به آن نیاز دارد اجماع ایجاد کند. با تشدید چالش‌ها، اقتصاد اتیوپی در مضیقه است. جوانان بیگانه شده می‌توانند بی ثباتی بیشتری را دامن بزنند.

تیره شدن روابط بین آبی و ایزایاس افورکی، رئیس جمهور اریتره، یک خطر دیگر است. ایزایاس نیز از معامله تیگری و ابی عصبانی شد. او نیروهایی را به امید مقابله با دشمنان قدیمی خود، اریتره مستقر کرده بود که در یک جنگ مرزی 20 ساله با اتیوپی بود.

تنش‌ها در اکتبر تشدید شد ، زمانی که ابی بر حق دسترسی اتیوپی به دریا و بر ادعاهای تاریخی خود در مورد سواحل دریای سرخ تاکید کرد. رهبران منطقه اظهارات او را تهدیدی ضمنی برای تصرف بخشی از اریتره می‌دانستند که جدایی آن از اتیوپی در سال 1991 باعث محصور شدن آن در خشکی شد. ابی از آن زمان به طور علنی قول داده است که حمله‌ای نخواهد کرد، هرچند تنش‌ها کاهش نیافت. اتیوپی شاید در حال برنامه‌ریزی برای اقدام نظامی قریب الوقوع نباشد. اما با افزایش بی‌اعتمادی و بسیج نیروها و جمع‌آوری تسلیحات از سوی هر دو طرف، درگیری‌های تصادفی خطر ایجاد یک رویارویی با هزینه‌های سرسام‌آور را به همراه دارد.

7-ساحل آفریقا؛ موج کودتاها

پس از کودتا در مالی و بورکینافاسو در سال 2023، ارتش نیجر محمد بازوم، رئیس جمهور اصلاح طلب نزدیک به غرب را سرنگون کرد و حکومت ارتش را در سراسر منطقه ساحل مستحکم کرد. افسران در قدرت قول داده‌اند خشونتی را که روستاها را متلاشی می‌کند مهار کنند، اما فراتر از تغییر شرکای خارجی و خرید تسلیحات جدید، ایده تازه‌ای را ارائه نکرده‌اند و در عوض حملاتی را که سال‌ها با شکست مواجه شده‌اند ادامه داده‌اند.

موج کودتاها منادی فصل جدیدی در بحرانی است که حداقل به سال 2012 برمی‌گردد. در آن زمان، شورشیان نیمه عشایری طوارق، همراه با جهادی‌های مرتبط با القاعده، شمال مالی را تصرف کردند. جهادی‌ها سپس شرکای قبلی خود را کنار زدند و شمال را برای یک سال نگه داشتند تا اینکه توسط یک نیروی تحت رهبری فرانسه عقب رانده شدند. در سال 2015، چندین گروه مسلح از شمال مالی، از جمله شورشیان و عناصر طرفدار دولت، توافقنامه صلحی را با دولت امضا کردند. این توافقنامه شامل انتقال قدرت، توسعه شمال و آوردن برخی از گروه‌های مسلح به ارتش بود.

از آن زمان به بعد، بی‌انگیزگی دولت و اختلافات میان امضاکنندگان، تلاش‌ها برای عملی کردن توافق را متوقف کرده است. در همین حال، جهادی‌هایی که این قرارداد را امضا نکردند، بخش‌های بزرگی از مرکز مالی و بیشتر بورکینافاسو را تحت کنترل خود درآوردند و حتی دامنه دسترسی خود را به گوشه‌های شمالی ساحل غرب آفریقا گسترش دادند. ارتش‌های ساحل، نیروهای ضد شورشی فرانسه و نیروهای حافظ صلح سازمان ملل نتوانستند جلوی پیشروی آن‌ها را بگیرند. شبه‌نظامیان محلی، که در برخی موارد توسط دولت‌های منطقه‌ای مسلح شده بودند، تکثیر شدند و با جهادی‌ها مبارزه کردند و به خشونت‌های دیوانه‌واری دامن زدند.

خشم عمومی در مورد ناامنی تا حدی باعث کودتا و حمایت از رهبران حکومت نظامی شد. در سال‌های 2020 و 2021، گروهی از سرهنگ‌ها کودتاهای متوالی را در مالی ترتیب دادند و قدرت خود را تحکیم کردند. به دنبال خشم در مورد قتل عام‌های سربازان توسط جهادی‌ها، کودتاهایی در بورکینافاسو و سپس نیجر انجام شد.

حکومت ارتش روابط خارجی منطقه را به طرز چشمگیری تغییر داده است. روابط سه کشور با برخی دیگر از پایتخت‌های غرب آفریقا تیره شده است. پاریس سربازان خود را در بحبوحه افزایش احساسات ضد فرانسوی بیرون کشید. حکومت مالی به روسیه، به ویژه گروه مزدور واگنر، نزدیک‌تر شده و نیروهای سازمان ملل را اخراج کرده است. در بورکینافاسو، ردپای روس‌ها کوچک‌تر است، اما به نظر می‌رسد رو به رشد است و ممکن است شامل حفاظت شخصی از رهبران نظامی باشد.

حکومت‌های نظامی به امید جلوگیری از مداخله خارجی، با هم اتحاد تشکیل داده‌اند. (بلوک منطقه‌ای اکواس تهدید کرد که برای بازگرداندن بازوم نیروهای خود را به نیجر اعزام خواهد کرد. اگرچه این تلاش به نتیجه نرسید و تقریباً به طور قطع نتیجه معکوس خواهد داشت.) به نظر نمی‌رسد که این حکومت‌ها تمایلی به باز کردن راه برای غیرنظامیان داشته باشند.

رهبران ارتش در میان جوانان شهرها و روستاها، محبوبیت دارند– نه به دلیل ارائه خدمات عمومی‌شان بلکه به خاطر لفاظی‌هایشان در مورد حاکمیت، که بر نارضایتی مداوم از فرانسه متمرکز است. همچنین بدترین سناریوهایی که برخی از مقامات اروپایی تصور می‌کردند خروج نیروهای آن‌ها می‌تواند ایجاد کند - فروپاشی دولت‌ها توسط جهادی‌ها- محقق نشده است.

اما مقامات جدید به رویکرد نظامی متوسل می‌شوند، که از بسیاری جهات شبیه به آن چیزی است که قبلاً وجود داشت. با این حال، اکنون تعداد بیشتری از غیرنظامیان در معرض خشونت هستند. نیروهای واگنر در اقدامات بیرحمانه به ویژه در مالی دست دارند. حکومت بورکینافاسو تسلیح و سازماندهی نیروهای نامنظم خود را افزایش داده است و طبق گزارش‌ها، آن‌ها، ارتش و جهادی‌ها همگی مرتکب قتل عام شده‌اند. علاوه بر مبارزه با اسلام‌گرایان، رهبران مالی با برخی از امضاکنندگان توافقنامه صلح 2015 جنگ دیگری را آغاز کرده اند. در اواخر سال 2023، ارتش وارد کیدال، مقر شورشیان طوارق شد (اگرچه بسیاری از طوارق نیز به گروه‌های حامی دولت، جهادی و همچنین جدایی‌طلب پیوسته‌اند)، و در حال نبرد با شورشیان و اشغال پایگاه‌های تازه تخلیه شده سازمان ملل است.

آنچه در ادامه پیش می‌آید نامشخص است. روسای ارتش بر این باورند که پیشروی آن‌ها به سمت کیدال یک پیروزی نمادین مهم بوده است - بازپس گیری سرزمینی که سال‌ها ورود به آن ممنوع بود. آن‌ها فکر می‌کنند تجهیزات جدید، از جمله هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه، به آن‌ها برتری می‌دهد. شورشیان عقب نشینی کرده‌اند، اما با تجربه گسترده چریکی آن‌ها، بعید به نظر می‌رسد که بی سر و صدا تسلیم شوند.

در پایان، هر کسی که در ساحل قدرت را در دست دارد، باید کارهایی غیر از جنگیدن انجام دهد. دولت مالی باید از دستاوردهای خود در کیدال برای توافقی جدید با شورشیان استفاده کند. حتی در مورد جهادی‌ها، علی‌رغم عزم آن‌ها برای تحمیل قوانین سخت‌گیرانه اسلامی، آتش‌بس‌های محلی در گذشته خشونت‌ها را آرام کرده است و مذاکره ارزش تلاش را دارد. تهاجمات ممکن است دستاوردهای کوتاه مدت داشته باشد، اما صلح در طول زمان به گفتگو و توافق بستگی دارد.