گسترش شکاف میان آمریکا و بقیه جهان/ چین چگونه از جنگ غزه برای منافع استراتژیک خود استفاده می‌کند؟

به گزارش اکوایران، با افزایش خشم جهانی نسبت به عملیات نظامی اسرائیل در نوار غزه، چین بر مهار و استفاده از شکاف بین مواضع واشنگتن و جنوب جهانی در مورد جنگ، برای کمک به جاه طلبی‌های سیاست خارجی خود متمرکز شده است.

قهرمان جنوب جهانی

به نوشته فارن‌پالیسی، در طول جنگ غزه، چین با احتیاط در حاشیه مانده است و از اینکه خود را در مارپیچ درگیری گرفتار کند یا روابط منطقه‌ای خود را به خطر بیندازد، امتناع کرده است. اما در شرایطی که واشنگتن از اسرائیل حمایت شدیدی می‌کند، پکن نیز از این فرصت استفاده کرده است تا خود را با به اصطلاح جنوب جهانی همسو کند- مجموعه‌ای از ده‌ها کشور از جمله برزیل، هند، آفریقای جنوبی، و پاکستان- که به طور قاطع اقدامات اسرائیل را محکوم کرده‌اند و به شدت از موضع ایالات متحده فاصله گرفته‌اند.

جان آلترمن، مدیر برنامه خاورمیانه در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی، گفت: چین «بیشتر عقب می‌نشیند و به ایالات متحده اجازه می‌دهد سوء نیت بیشتری را به خود جلب کند. تنها منفعتی که چین در خاورمیانه دنبال می‌کند، تماشای وضعیت است، در حالی است که شکاف بزرگ‌تری بین ایالات متحده و بخش‌های بزرگی از جنوب جهانی باز می‌شود».

از ابتدا، رویکرد چین به جنگ اسرائیل و حماس با احتیاط همراه بوده است. برای مثال، شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین، پس از حمله اولیه حماس به اسرائیل در 7 اکتبر 2023، نزدیک به دو هفته صبر کرد و پس از آن به ارزیابی خود پرداخت، در حالی که بیانیه‌های اولیه دولت حتی از بردن نام حماس خودداری کرد - پاسخی که خشم مقامات اسرائیلی را برانگیخت. در ماه‌های پس از آن، چین خود را به عنوان یک صلح‌جو معرفی کرده است و خواستار آتش‌بس و تشکیل کشور فلسطینی شده است، بدون آن‌که مستقیماً خود را در درگیری دخیل کند.

دور ماندن از وضعیت چالش‌برانگیز

پاتریشیا کیم، از موسسه بروکینگز گفت: «چین به وضوح از هرگونه نقش اساسی در درگیری‌های جاری اجتناب کرده است. در حالی که پکن می‌خواهد خود را به عنوان یک دلال قدرت منطقه‌ای نشان دهد، علاقه‌ای به خدمت به عنوان تامین‌کننده امنیت یا مداخله مستقیم در چنین موقعیت‌های چالش‌برانگیزی که ممکن است روابط این کشور را در منطقه به خطر بیندازد، ندارد.»

این پویایی‌ها در دریای سرخ مشهود است، جایی که ماه‌ها حملات حوثی‌ها علیه کشتی‌های تجاری، تجارت جهانی را مختل کرده است. با این حال، حتی با وجودی که تعداد فزاینده‌ای از کشورها کشتی‌هایی را برای محافظت از کریدور اعزام می‌کنند، چین در برابر مداخله با نیروهای دریایی خود مقاومت کرده است. رویترز گزارش داد که تنها شکلی که پکن در این موضوع درگیر شده، ارسال پیام خصوصی به ایران برای مداخله است، هرچند ایران این گزارش‌ها را رد کرده است.

رویکرد پکن در تضاد شدید با رویکرد واشنگتن است، که نه تنها از آغاز درگیری یکی از حامیان سرسخت اسرائیل بوده است و با میلیاردها دلار کمک نظامی از آن حمایت می‌کند، بلکه به عنوان مدافع اصلی تل‌آویو در صحنه بین المللی نیز عمل کرده است؛ با اعمال وتو در شورای امنیت سازمان ملل متحد برای جلوگیری از قطعنامه‌های مورد حمایت ده‌ها کشور - از جمله بسیاری در جنوب جهانی و همچنین چین - که خواستار آتش‌بس بودند. دولت بایدن همچنین اقداماتی را در دریای سرخ انجام داده و حملاتی را علیه حوثی‌ها در یمن انجام داده است.

با این حال، در حالی که لشکرکشی اسرائیل به غزه تلفات انسانی ویرانگری را به همراه دارد -نیروهای اسرائیلی از آغاز جنگ تاکنون  بیش از 27،000 فلسطینی را در غزه کشته‌اند- بسیاری از جهان به طور فزاینده‌ای از حمایت تزلزل ناپذیر واشنگتن از اسرائیل ناامید و سرخورده شده‌اند. بر اساس اعلام سازمان‌های بین‌المللی بیش از نیم میلیون نفر در غزه در حال حاضر با «سطوح فاجعه بار ناامنی غذایی حاد» روبرو هستند.

شکاف آمریکا با بقیه جهان

و پکن در تلاش است تا از این شکاف سود ببرد. اریک اولاندر، یکی از بنیانگذاران پروژه جهان جنوب چین، گفت: «آنها احساس می‌کنند که این امر جایگاه آمریکا را در چشم بقیه جهان، تضعیف خواهد کرد. این دقیقاً به نفع استراتژی چینی‌هاست -این‌که نشان دهند آمریکایی‌ها چقدر منزوی هستند، نشان دهند که چگونه با بقیه جهان هماهنگ نیست و ریاکاری آمریکایی‌ها را نشان دهند». وی افزود: «از نظر من، چینی‌ها برای پیگیری سیاست خارجی خود و ترویج برخی از ارزش‌هایی که می‌خواهند در مورد کاستی‌های نظم بین‌المللی به رهبری ایالات متحده نشان دهند، کاملاً ماهرانه این بازی را انجام می‌دهند.»

به عنوان بخشی از این استراتژی، چین علناً خود را به عنوان یک صلح‌ساز معرفی کرده و یک طرح صلح پنج ماده‌ای را پیشنهاد کرده و خواستار برگزاری کنفرانس [به اصطلاح] صلح اسرائیل و فلسطین شده است. در ماه اکتبر، پکن فرستاده منطقه‌ای خود را به قطر و مصر اعزام کرد تا بر آتش بس اصرار کنند. از آن زمان تاکنون، اقدامات چین شامل ارسال حدود 4 میلیون دلار کمک بشردوستانه به غزه، میزبانی هیئتی متشکل از وزرای عرب و مسلمان، و شرکت در نشست مجازی بلوک بریکس (که در آن زمان شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) بوده و خواستار برقراری آتش‌بس و تشکیل دولت فلسطین شده است.

ژانگ جون، سفیر چین در سازمان ملل، در ماه اول در نشست شورای امنیت درباره جنگ گفت: «چین خستگی ناپذیر برای توقف درگیری‌ها و بازگرداندن صلح تلاش می‌کند. چین همچنان در کنار انصاف و عدالت بین‌المللی، در کنار قوانین بین‌المللی و در کنار آرمان‌های مشروع جهان عرب و اسلام خواهد ایستاد.»

با این حال، کارشناسان می گویند که اقدامات پکن عمدتاً نمایشی است و نتایج ملموسی به دنبال ندارد. همانطور که مارک لئونارد از شورای روابط خارجی اروپا خاطرنشان کرد، نشست نوامبر بریکس نتوانست یک بیانیه مشترک یا نقشه راه عملی به جلو ایجاد کند. به گفته موسسه بروکینگز، طرح صلح پیشنهادی چین نیز شورای امنیت سازمان ملل متحد - و نه پکن - را مسئول حل و فصل مناقشه کرد.

احمد عبودوه، عضو غیر مقیم شورای آتلانتیک نیز به ناشفاف بودن زبان دیپلماتیک چین و مبلغ ناچیز ارائه شده توسط دومین اقتصاد بزرگ جهان، نوشت و جدیت چین در میانجیگری در جنگ اسرائیل و حماس را زیر سوال برد.

پکن به‌جای اینکه خود را در میان مناقشه ببرد، تمرکز خود را بر کنایه به واشنگتن و نمایش تقابل مواضع دو کشور گذاشته که بخشی از تلاش آن برای ایجاد تردید در اعتبار جهانی دولت بایدن است. این تلاش ها در شورای امنیت سازمان ملل به طور کامل به نمایش گذاشته شده است، جایی که چین در ماه اکتبر پیش نویس قطعنامه ایالات متحده را پس از انتقاد از آن برای عدم طرح درخواست آتش بس وتو کرد. روسیه نیز این قطعنامه را وتو کرد.

ژانگ گفت که ایالات متحده «پیش نویس قطعنامه جدیدی را ارائه کرد که اجماع اعضا را از بین برد.» او گفت، حتی پس از آنکه سایر اعضای شورا - از جمله پکن - اصلاحیه‌هایی را پیشنهاد کردند، واشنگتن «نگرانی‌های اصلی» آن‌ها را نادیده گرفت و پیش‌نویس قطعنامه‌ای را ارائه کرد که «جای درست و نادرست را عوض می‌کند».

حمایت از شکایت آفریقای جنوبی

اخیراً، پکن نیز در یکی از واضح‌ترین موارد خشم نسبت به اقدامات اسرائیل خود را با جنوب جهانی همسو کرده است: پرونده نسل‌کشی آفریقای جنوبی علیه اسرائیل در دیوان بین‌المللی دادگستری.  اگرچه دیوان بین‌المللی دادگستری ابزار عملی برای اجرای احکام خود ندارد، اما پرونده آفریقای جنوبی نشان‌دهنده افزایش فشار بین‌المللی علیه اسرائیل است.

در حالی که دیوان بین‌المللی دادگستری هنوز درباره این موضوع که آیا اسرائیل در حال نسل‌کشی در غزه است یا خیر، تصمیمی نگرفته، جمعه گذشته، به درخواست آفریقای جنوبی مبنی بر دستور دادگاه برای تعلیق اضطراری عملیات نظامی اسرائیل پاسخ داد. دیوان بین‌المللی دادگستری در حکم خود به اسرائیل دستور داد تا «تمام اقدامات» را برای به حداقل رساندن آسیب به غیرنظامیان در غزه انجام دهد.

پس از اعلام این تصمیم، رسانه‌های دولتی چین ابراز امیدواری کردند که «برخی از کشورهای بزرگ را وادار کند که چشم خود را بر روی اقدامات اسرائیل در غزه نبندند». در مقابل، دولت بایدن موضع خود را مبنی بر اینکه ادعاهای نسل‌کشی پرتوریا «بی‌اساس» است، تکرار کرد، اگرچه همچنین گفت که حکم دیوان بین‌المللی دادگستری مطابق با درخواست‌های واشنگتن از اسرائیل برای تضمین امنیت غیرنظامیان است.

چین مدت‌هاست که تقویت روابط سیاسی و اقتصادی با کشورهای جنوب جهانی را در اولویت قرار داده است و وانگ، وزیر امور خارجه، اخیراً اولین سفر خارجی خود در سال 2024 را با بازدید از مصر، تونس، توگو و ساحل عاج به پایان رساند. این سی و چهارمین سال متوالی است که وزیر امور خارجه چین آفریقا را به مقصد اولین سفر جهانی خود در سال تبدیل کرده است.

ابودوح، کارشناس شورای آتلانتیک گفت: «چین تصمیم گرفت اسرائیل را آسیب جانبی برای کسب رضایت بیش از 50 کشور در جنوب جهانی تلقی کند. چین خواهان حمایت این کشورها برای چشم انداز خود -برای حکومت جهانی و اولویت‌های استراتژیک‌ش- است.»