به گزارش اکوایران، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران روز جمعه در گفتگوی تلفنی با شاهزاده فیصل بن فرحان، همتای سعودی خود درباره جنگ غزه گفت‌وگو کرد. امیرعبداللهیان خواستار تشکیل جلسه اضطراری سازمان همکاری اسلامی با هدف پایان دادن به حملات اسرائیل به مناطق تحت محاصره شد.

بر اساس قرائت منتشر شده از سوی وزارت امور خارجه ایران، امیرعبداللهیان بر لزوم جلوگیری از حمله برنامه ریزی شده اسرائیل به شهر رفح غزه تاکید و نسبت به وضعیت انسانی در حال وقوع در غزه ابراز نگرانی کرد. در این گزارش به انتقاد وزیر خارجه عربستان سعودی از امتناع اسرائیل از توجه به خواسته‌های بین المللی برای آتش بس اشاره شده است.

به نوشته المانیتور، این گفتگو بخشی از کارزار منطقه‌ای ایران برای فشار بر اسرائیل و پیشبرد برنامه‌های حامی فلسطین بود. با این حال، مهمتر از آن، این آخرین پرده در پروژه بازگشایی دیپلماتیک بین این دو کشور بود، پس از آن که این دو در ماه مارس گذشته به توافقی برای از سرگیری روابط پس از یک وقفه هفت ساله دست یافتند. این معامله با میانجیگری چین انجام شد و از روابط دوستانه خود با ریاض و تهران استفاده کرد تا به عنوان یک واسطه منطقه‌ای پیشرو ظاهر شود.

شکاف‌هایی که هنوز باید برطرف شود

نزدیک به یک سال بعد، این دو رقیب قدیمی از فرصت‌هایی برای عکس مشترک بیشتر استفاده کرده‌اند تا اینکه گام‌های ملموسی برای عادی‌سازی واقعی روابط داشته باشند.

در مورد جنگ غزه، تفاوت‌ها بیشتر از مشترکات است. هر دو طرف آشکارا حملات اسرائیل را محکوم کرده‌اند، اما رویکردهای غیر همسویی را در پیش گرفته‌اند. تهران حماس را به خاطر حمله 7 اکتبر به اسرائیل ستایش کرده است و - برخلاف ریاض - با راه حل دو کشوری برای مناقشه اسرائیل و فلسطین مخالف است.

بیش از پنج ماه طول کشید تا ایران و عربستان سعودی اولین گام را برای نزدیکی خود بردارند - یعنی بازگشایی کامل سفارت‌هایشان. علیرغم وعده های اعلام شده، روابط تجاری و اقتصادی نیز مانند دوران پیش از عادی‌سازی راکد باقی مانده است.

در هفته‌های اخیر، هزاران زائر ایرانی - که به طور رسمی برای انجام مناسک عمره مفرده در عربستان سعودی ثبت نام کرده‌اند، سرگردان مانده‌اند، زیرا مقامات سعودی از صدور مجوز پرواز خودداری می‌کنند. علیرغم افزایش فشار عمومی، مقامات ایرانی نتوانسته‌اند توضیحات قانع کننده‌ای از همتایان سعودی خود بگیرند. به نظر می‌رسد این موضوع در تماس تلفنی دو وزیر امور خارجه مورد بحث قرار گرفته است. دیپلمات ارشد سعودی وجود «ملاحظات سیاسی» را رد کرد و علت تاخیرها را «مسائل فنی» دانست و امیدوار بود که این مشکل حل شود.

اما پیچیدگی حج شاید در انتهای لیست طولانی اختلافات بین ایران و عربستان سعودی باشد که هنوز حل نشده است. ریاض چندین دهه است که با سیاست‌های منطقه‌ای ایران مشکل داشته است. تهران را به دخالت در امور داخلی لبنان متهم می‌کند. حمایت تزلزل ناپذیر جمهوری اسلامی از حزب الله، همچنان نقطه اختلاف بین این دو است که برای نفوذ بر چشم انداز سیاسی لبنان تلاش می‌کنند.

در یمن، رقابت به مراتب شدیدتر است. با توجه به اینکه دو طرف تخاصم شدیدی دارند و منافع آنها آشکارا با هم در تضاد است، راه درازی در پیش دارند. از سال 2014، ریاض با نیروهای حوثی مورد حمایت ایران می‌جنگند. در طول دوره پس از توافق عادی سازی، ایران به حمایت از این گروه شیعه که در بحبوحه جنگ غزه، ترافیک دریایی بین المللی در دریای سرخ را به انتقام از اسرائیل مختل کرده اند، ادامه داده است. روز پنجشنبه، فرماندهی مرکزی ایالات متحده ادعای توقیف محموله‌ای از موشک‌های بالستیک و پهپادها را کرد.

نزدیک به یک سال پس از توافق عادی‌سازی دوباره روابط، عربستان سعودی بیش از یک بار به سایر کشورهای عربی پیوسته تا رسماً ادعای امارات متحده عربی در مورد سه جزیره ایرانی خلیج فارس را تایید کند. چنین اظهاراتی بارها تهران را برانگیخته است و اختلافات تلخ و عمیق با همسایگان عرب را برجسته کرده است.

«هلال شیعی»

رسانه‌های سعودی در حالی که لفاظی‌های خود علیه تهران را کاهش می‌دهند، از همان ابتدا با احتیاط به این توافق نگاه می‌کردند و خاطرنشان کردند که اختلافات بسیار اساسی هستند که در آینده قابل پیش‌بینی قابل حل باشند. آن‌ها توافقنامه آشتی مشابهی در سال 2001 بین دو طرف را یادآوری کردند که به مرور زمان از هم پاشید.

در ایران، مخالفان دولت ابراهیم رئیسی، اظهار می‌دارند که تهران بیش از حد و بلندپروازانه روی این توافق سرمایه‌گذاری کرده است، همانطور که در خروج یک شبه از لفاظی‌های قبلی ضد سعودی مشهود است. از نظر آن‌ها، دولت عربستان سعودی تنها به عنوان بخشی از سیاست گسترده تر خود برای تغییر جهت به سمت چین به ایران نزدیک شد و ریاض از طریق این توافق به جای ایجاد یک مشارکت سیاسی و اقتصادی معنادار بلندمدت، به دنبال مهار تهران است.

منتقدان رئیسی به عنوان دلیلی بر استدلال خود در مورد جدی بودن تنش‌ها، دو لحظه اصطکاک ناشی از اصرار ایران بر نمایش یادبودهای سردار قاسم سلیمانی، فرمانده فقید نیروی قدس سپاه پاسداران را مورد تاکید قرار داده اند، شخصی که برای طرف سعودی، نمادی از رویکرد منطقه‌ای تهران است. در ماه ژوئن، زمانی که تصویر سردار سلیمانی در داخل اتاق کنفرانس قرار گرفت، مقامات سعودی در آخرین لحظه بر تغییر مکان نشست خبری مشترک میان وزرای خارجه دو کشور در تهران تاکید کردند.

با این حال، در ماه اکتبر، در یک مسابقه فوتبال در شهر اصفهان، جایی که باشگاه سپاهان قرار بود به مصاف رقیب خود از عربستان سعودی، الاتحاد برود، همین اتفاق افتاد. این بازی به دلیل خودداری سعودی‌ها از حضور در اعتراض به نصب مجسمه سردار سلیمانی در ورودی ورزشگاه به داخل زمین لغو شد.

به گفته المانیتور، جمهوری اسلامی ایران در یک لحظه نیاز مبرم برای کاهش فشارهای شدید در داخل و خارج از کشور به دلیل اعتراضات سراسری این قرارداد را با عربستان امضا کرد.

و به دلیل این تفاوت‌ها، مسیر دقیق توافق همچنان نامشخص است. رقابت جمهوری اسلامی با عربستان سعودی را می‌توان به اصول اساسی که موجودیت و هویت آن را مشخص کرده است، جستجو کرد. دنبال کردن آرمان «صادرات انقلاب» به سراسر خاورمیانه و تلاش برای شکل دادن به «هلال شیعی» منطقه‌ای بعید است که مورد استقبال سنگین وزن منطقه، عربستان سعودی و به همان اندازه جاه طلب سنی قرار گیرد و ممکن است مانع اصلی برای پیشرفت هر معامله عادی سازی میان این دو کشور باشد.