انقلاب نظامی در خاورمیانه؛ چگونه هوش مصنوعی میدان نبرد آینده منطقه را شکل می‌دهد؟

به گزارش اکوایران، در حالی که جنگ در نوار غزه ادامه دارد، روایت بصری آن با صحنه‌هایی از تانک‌ها و آوارهایی شکل می‌گیرد که از زمان جنگ جهانی برای عموم آشنا است. با این حال، یک نگاه دقیق‌تر، فضای نبردی آینده‌گرایانه را نشان می‌دهد که به همان اندازه تفنگ‌ها و حملات هوایی، با الگوریتم‌ها و روباتیک تعریف شده است.

به نوشته نشنال اینترست، پهپادهای مینیاتوری انتحاری فایرفلای ارتش اسرائیل به طور خودمختار در خیابان‌های غزه حرکت می‌کنند. نفربرهای زرهی نامر و ایتان از آوار عبور می‌کنند و سیستم هوش مصنوعی Edge 360 را برای تشخیص الگوریتمی تهدید به کار می‌گیرند.

پهپادهای مجهز به هوش مصنوعی با استفاده از حسگرها و دوربین‌های تخصصی که اشیا و افراد را تشخیص می‌دهند، تلاش می‌کنند شبکه تونلی وسیع حماس را نقشه‌برداری کنند، در حالی که روبات‌های آیریس و سگ‌های رباتیک «ویژن 60» در آن‌ها مانور می‌دهند. به گفته سازندگان، پیاده نظام ارتش اسرائیل از تفنگ‌هایی استفاده می‌کند که با «اسمش» تقویت شده است، یک دوربین نوری مجهز به هوش مصنوعی که هر سرباز را به یک تک‌تیرانداز تبدیل می‌کند. در همین حال، یک ربات کوچک و نیمه خودمختار به نام جگوار در حصار مرزی غزه گشت زنی می‌کند.

بالاتر از همه این‌ها، سیستم هوش مصنوعی «فایر ویور» حسگرهای جمع‌آوری اطلاعات را به سلاح‌های موجود در میدان متصل می‌کند. سیستم‌های «گاسپل» و «لوندر» از یادگیری ماشینی برای توصیه خودکار اهداف استفاده می‌کنند، و حجم وسیعی از داده‌های شبکه‌های نظارتی گسترده را غربال می‌کنند.

ژئواکونومی هوش مصنوعی نظامی

بسیاری از تحلیلگران دفاعی آغاز «انقلاب بعدی در امور نظامی» را اعلام کرده‌اند که در آن نوآوری‌های فناوری، به‌ویژه هوش مصنوعی، جنگ را به‌طور اساسی متحول می‌کند، معادلات تعادل قدرت را تغییر می‌دهد و تهدیدات امنیتی جدیدی را شکل می‌دهد. ادغام سیستم‌های فناورانه که قادر به شبیه سازی و تحلیل اطلاعات انسانی در نهادهای نظامی هستند، تصمیم‌گیری و استراتژی را دوباره تعریف می‌کند. به طور مشابه، توسعه سیستم‌های تسلیحاتی خودمختار مرگبار (LAWS) که اهداف را انتخاب می‌کنند یا حتی بدون دخالت انسان حمله می‌کنند، چالش‌های بزرگی را برای محاسبات کنترل تسلیحات و قوانین بین‌المللی ایجاد خواهد کرد.

در حالی که واشنگتن و پکن ممکن است رقبای اصلی در کشمکش برای برتری تکنولوژیک باشند، خاورمیانه در حال ظهور به عنوان انکوباتور دور از ذهن برای انقلاب نظامی است. کسب و کارها و دولت‌ها، به ویژه در امارات متحده عربی، عربستان سعودی و اسرائیل سرمایه‌گذاری زیادی در پیشرفت فناوری‌های نظامی خودمختار کرده‌اند. بودجه‌های انبوه تحقیق و توسعه، زیرساخت‌های پیشرفته، پیوندهای استراتژیک و دسترسی به نیروی کار ماهر به این سه بازیگر نظامی کمک کرده است تا در چشم‌انداز جدید دفاعی هوش مصنوعی به پیشتازی دست یابند.

گروه ادج، شرکت تسلیحاتی دولتی امارات، بر روی «سلاح‌های خودمختار، هوشمند و جنگ الکترونیک» تمرکز دارد و یازده وسیله نقلیه بدون سرنشین جدید با قابلیت خودمختاری را در کنفرانس IDEC 2023 معرفی کرد. ادج همچنین بودجه توسعه پهپاد «گارموشا» را تامین کرد، اولین پهپاد بومی امارات متحده عربی که با هوش مصنوعی کار می‌کند. در عربستان سعودی، شهر علم و فناوری ملک عبدالعزیز برنامه‌های گسترده‌ای برای توسعه پهپادهای بدون سرنشین پیشرفته و روباتیک دارد. در سال 2020، شرکت دولتی صنایع نظامی عربستان سعودی شرکت Advanced Electronics را در بزرگترین قرارداد صنعت دفاعی پادشاهی خریداری کرد که نشان دهنده اولویت‌بندی این کشور برای قابلیت‌های نظامی با فناوری پیشرفته است.

ستون توسعه اقتصادی

تمرکز بر تولید دفاعی بومی یک ستون کلیدی در تلاش‌های توسعه اقتصادی گسترده‌تر دو پادشاهی خلیج‌فارس است که هدف آن جایگزینی وابستگی هیدروکربنی با خودکفایی مبتنی بر هوش مصنوعی است. در مواجهه با چالش‌های سرمایه انسانی و پایگاه‌های صنعتی ناچیز غیر انرژی، کشورهای نفتی خلیج‌فارس امیدوارند که از هوش مصنوعی به عنوان یک «فناوری جهشی» در جستجوی رشد اقتصادی پایدار استفاده کنند.

طی سی سال گذشته، صنعت تجاری پررونق فناوری پیشرفته اسرائیل، رشد صنعت نظامی های-تک را به همراه داشت. نوآوری نظامی اسرائیل محصول تعامل فشرده بین بخش‌های نظامی و غیرنظامی است. نیروی کار استارت‌آپ‌های آن عمدتاً متشکل از کهنه سربازان واحدهای فناوری ارتش اسرائیل است و شرکت‌های تسلیحاتی دولتی بزرگ مانند رافائل و IAI بودجه تحقیقاتی دانشگاه‌ها را تأمین می‌کنند. با رکورد 12.6 میلیارد دلار صادرات در سال 2022، که 50 درصد نسبت به سه سال گذشته افزایش داشته است، صنعت نظامی های-تک اسرائیل سهمی حیاتی در اقتصاد آن دارد.

تغییر در محاسبات امنیتی

در حالی که نوسازی اقتصادی، اسرائیل و کشورهای خلیج فارس را تشویق به پرورش نوآوری بومی هوش مصنوعی می‌کند، در نهایت این الزامات امنیت ملی است که دلیل علاقه منحصر به فرد منطقه به سلاح‌های خودمختار است. چنین تلاش‌هایی تا حدی محصول موقعیت آن‌ها به عنوان قدرت‌های کوچکتر است. هوش مصنوعی نظامی می‌تواند به عنوان یک «جانشین» در جنگ به کار گرفته شود و به کشورهای کوچک در برابر رقبای پرجمعیت‌تر با مزیت‌های کمی در تسلیحات متعارف و سرمایه انسانی یاری بدهد. با توجه به اندازه محدود نیروهای مسلح امارات و عربستان سعودی و وابستگی اسرائیل به بسیج نیروهای ذخیره، ادغام هوش مصنوعی در ارتش از لحاظ نظری کارایی بالایی را تضمین می‌کند و در عین حال هزینه‌های اقتصادی و انسانی را کاهش می‌دهد.

تغییر ماهیت تهدیدات امنیتی منطقه‌ای نیازمند نوآوری سریع تکنولوژیک است. استفاده گسترده از هواپیماهای بدون سرنشین توسط بازیگران غیردولتی مانند حوثی‌ها و حزب‌الله خطرات امنیتی بی‌سابقه‌ای را به همراه داشته است. در سال 2019، تاسیسات فرآوری نفت آرامکوی عربستان در ابقیق و خریص مورد حمله پهپادهایی قرار گرفتند که موفق شدند رادار متعارف را دور بزنند. این یک محرک حیاتی برای ریاض بود تا قابلیت‌های پیشرفته ضد پهپاد خود را توسعه دهد. در ژانویه 2022، حملات پهپادی حوثی‌ها سه نفتکش اماراتی و یک فرودگاه را هدف قرار دادند که خطر جنگ نامتقارن را برای امنیت اقتصادی امارات متحده عربی و شهرت بین المللی آن برای ثبات، نشان داد. به طور مشابه، حماس هم پهپادهای زیردریایی خودمختار و هم هواپیماهای بدون سرنشین را علیه اسرائیل استفاده کرده است.

در یک محیط استراتژیک که در آن دولت‌ها دیگر انحصار فناوری پیشرفته و سلاح‌های دوربرد را ندارند، سرعت توسعه و کارایی قابلیت‌های دفاعی باید برای مقابله با چالش‌های جدید افزایش یابد. همانطور که در عربستان سعودی مشاهده می‌شود، سیستم‌های رادار متعارف برای شناسایی پهپادها نامناسب هستند و اغلب در تشخیص پهپادها از پرندگان ناتوان هستند. بسیاری از پهپادهای حوثی که ابوظبی را هدف قرار دادند، در ارتفاعات پایین پرواز می‌کردند تا از شناسایی توسط سیستم‌های تاد و پاتریوت آمریکایی فرار کنند. سیستم‌های هوش مصنوعی که از سنسورها، دوربین‌ها و آکوستیک پیشرفته استفاده می‌کنند، پاسخ دقیق‌تر و مؤثرتری ارائه می‌دهند. الگوریتم‌های یادگیری ماشینی می‌توانند مشخصه‌های متمایز هواپیماهای بدون سرنشین را تشخیص دهند. علاوه بر این، دشمنان امروزی اهداف غیرمتمرکز و حساس به زمان هستند که نیازمند تعامل فوری هستند که تنها توان محاسباتی کامپیوتری می‌تواند آن را فراهم کند.

استراتژیست‌های اسرائیلی و خلیج فارس از نظامی‌سازی به طور فزاینده پیشرفته ایران آگاه هستند. در ژانویه 2021، تهران اولین پهپادهای انتحاری خودمختار خود را به نمایش گذاشت. اعتقاد بر این است که «سازمان تحقیقات و جهاد خودکفایی نیروی زمینی ارتش» نقش محوری در توسعه سیستم‌های تسلیحاتی مجهز به هوش مصنوعی را ایفا می‌کند؛ که اخیراً ربات رزمی حیدر-1 را به نمایش گذاشت. سرتیپ محمد حسن نامی گفته است که ایران تا سال 2024 سامانه‌های کاملاً خودمختار در میدان نبرد خواهد داشت.

از آنجایی که ریشه تکنولوژی پهپادهای حوثی، حزب‌الله و حماس را می‌توان در انتقال فناوری ایران یافت، محور اسرائیل-خلیج فارس با چشم‌انداز دلهره‌آور گروه‌های غیردولتی مسلح به هوش مصنوعی در همسایگی خود مواجه است.

فناوری جدید، اتحادهای جدید

در سال 2021، گروه ادج امارات و IAI اسرائیل توافق کردند که یک سیستم کاملاً خودمختار ضد پهپاد را توسعه دهند. در سال 2022، در اولین کنفرانس هواپیماهای بدون سرنشین خاورمیانه در ابوظبی، امارات متحده عربی پیشنهاد یک «سپر منطقه‌ای» برای رهگیری هواپیماهای بدون سرنشین را داد. به این ترتیب، پارادایم دفاعی جدید مبتنی بر هوش مصنوعی در حال استحکام بخشیدن به روابط بین دشمنان سابق است، و تضادهای سیاسی سنتی تحت فشار بحران‌های امنیت ملی فرو می‌ریزند.

رقابت قدرت‌های بزرگ

ایالات متحده به عنوان بزرگترین تامین کننده تسلیحات و ضامن امنیت منطقه، نسبت به افزایش ردپای نظامی چین در خلیج فارس، به ویژه فروش و ساخت تسلیحات خودمختار و زیرساخت‌های پیشرفته 5جی ابراز نگرانی کرده است. در سال 2017، چین کارخانه‌ای در عربستان سعودی برای تولید پهپادهای CH-4 تأسیس کرد و 300 پهپاد «وینگ‌لونگ2» به پادشاهی فروخت که در جنگ یمن استفاده شد. چین حتی به ریاض پیشنهاد فروش هلیکوپتر‌های بدون سرنشین Blowfish A3 مجهز به مسلسل مبتنی بر هوش مصنوعی را به ریاض داد. در همین حال، قرارداد بیست و پنج ساله پکن با ایران بر تولید مشترک تسلیحات مبتنی بر هوش مصنوعی تاکید می‌کند، که نشان‌دهنده قصد واضح پکن برای مقابله با نفوذ ایالات متحده در خاورمیانه است.

در دوران دولت ترامپ، پس از اینکه ایالات متحده از فروش آخرین پهپاد مسلح خود به امارات امتناع کرد، ابوظبی برای خرید 5 پهپاد وینگ‌لونگ2 به سراغ چین رفت. اخیراً، در اوت 2023، ابوظبی اولین رزمایش مشترک خود را با ارتش آزادیبخش خلق اعلام کرد. عربستان سعودی میزبان اولین نشست چین و کشورهای عربی در سال 2022 بود، که در آن متعهد به همکاری بیشتر «فناوری علمی» با چین شدند. جذابیت فزاینده پکن به‌عنوان ارائه‌دهنده جایگزین تسلیحات و فناوری برای کشورهای خاورمیانه ناشی از عدم مداخله چین در سیاست داخلی آن‌ها و ارائه سلاح‌های ارزان‌تر با فناوری پیشرفته است. حتی اسرائیل به دنبال سرمایه گذاری مشترک با چین برای تولید پهپادهای فالکون و هارپی بوده است.

در پاسخ به تهدیدات چین برای برتری تسلیحاتی ایالات متحده در منطقه، دولت بایدن یک قرارداد تسلیحاتی پیشرفته به ارزش 2.2 میلیارد دلار با امارات متحده عربی را پیشنهاد داد. با این حال معامله همچنان در هاله‌ای از ابهام است. ادامه ممنوعیت واشنگتن برای فروش جت‌های اف-35 به امارات عمدتاً ناشی از ردپای چین در امارات است، زیرا وزارت دفاع نگران است که قابلیت‌های اختصاصی رادارگریزی و فناوری حسگر هواپیما به دست پکن برسد.

خط مقدم مسابقه فناوری نظامی

در 7 اکتبر 2023، جنگجویان حماس با سلاح‌های گرم قدیمی شوروی و چینی و موتورسیکلت‌های سرنشین دار، بولدوزر و پاراگلایدر توانستند یکی از پیشرفته‌ترین مرزهای جهان از نظر فناوری نظامی را شکست دهند. در همین حال، در اروپای شرقی، دو ارتش به ظاهر پیشرفته در یک جنگ سنگرها شبیه به جنگ جهانی اول گرفتار شده‌اند. درست است، همانطور که هوش مصنوعی به آرامی جنبه‌های بیشتری از زندگی را تغییر می‌دهد، میدان نبرد آینده‌نیز به صورت تدریج در حال ظهور است.

با این حال، این فناوری حیاتی به طور فزاینده‌ای تعیین کننده سیاست گذاری اقتصادی، استراتژی دفاعی، تجارت، دیپلماسی و رقابت ابرقدرت‌ها را در یکی از نظامی ترین مناطق جهان است. کشورهای حوزه خلیج فارس برای مهندسی پویایی پس از نفت خود، به هوش مصنوعی و صنایع دفاعی پیشرفته بومی در حال رشد نگاه می‌کنند. در عین حال، اقتصاد و پایگاه صادرات اسرائیل به هم‌افزایی بین ارتش و فناوری های-تک تجاری متکی است. همزمان که حملات هواپیماهای بدون سرنشین از سوی متخاصمین غیردولتی، ادراک سنتی از تهدید را اصلاح می‌کند، کشورهای کوچک منطقه به دنبال افزایش نیرو و قابلیت‌های دفاعی دقیقشان هستند. خاورمیانه چندقطبی شده به خط مقدم در کشمکش ابرقدرت‌ها برای برتری تکنولوژیک تبدیل شده است.