مرد پشت پرده تحولات ترکیه

سال 2018، رسانه‌های ترکیه خبر‌هایی درباره مرگ فتح‌الله گولن منتشر کردند؛ اما سخنگوی جریان گولن گفت که فتح‌الله گولن در قید حیات است و مرگ او تکذیب شد. 

اما امروز، 8 سال و 3 ماه از کودتای منتسب به گولن می‌گذرد و برخی از خبرگزاری‌های ترکیه به نقل از ابوسلام گولن، فرزند برادر او مدعی شدند که فتح‌الله گولن، یکشنبه شب( به وقت محلی) در آمریکا در گذشته است.

او، متولد ۲۷ آوریل ۱۹۴۱ در استان ارزروم واقع در کشور ترکیه بود و تا دهه ۱۹۸۰ به‌عنوان روحانی در شهرهای مختلف ترکیه فعالیت می‌کرد.

 همچنین نویسنده کتاب‌های متعددی بود که در آن‌ها به مباحث اسلام، فقه و نظام آموزشی پرداخته شده بود؛ در سال ۱۹۹۹،  برای درمان به آمریکا رفت، اما به دلیل صدور حکم تعقیب در ترکیه، مجبور به اقامت دائم در آنجا شد.

گولن اسلامی را ترویج می‌کرد که بر عرفان بیش از سنت تأکید داشت؛ دیدگاه‌های عرفانی او با تساهل، آموزش، معرفت و گفت‌وگو میان ادیان آمیخته بود.

گفته می‌شود که پیروان گولن در بیش از صد کشور، بیش از هزار مدرسه تأسیس کرده‌اند و در ترکیه نیز ده‌ها دانشگاه، بیمارستان و مؤسسه خیریه بر اساس اندیشه‌های او شکل گرفته‌اند.

او هرچند سمت رسمی یا دولتی در ترکیه یا جای دیگری نداشت، اما به دلیل نفوذ اجتماعی و معنوی خود، چهره‌ای تأثیرگذار در عرصه‌های غیررسمی محسوب می‌شد.

 رقیب سیاسی اردوغان

ابتدا گولن و رجب طیب اردوغان روابط نزدیکی داشتند، اما به مرور زمان اختلافات آن‌ها افزایش یافت و به رقبای سیاسی تبدیل شدند. بسیاری بر این باورند که علت اصلی این دشمنی، انحصارطلبی و اقتدارگرایی اردوغان بود.

اردوغان، جریان وابسته به گولن را متهم می‌کرد که با ایجاد ساختارهای موازی در دولت، به دنبال سرنگونی حکومت است. او مدعی بود که طرفداران گولن در رسانه‌ها نفوذ کرده‌اند و به همین دلیل، بسیاری از روزنامه‌نگاران بازداشت یا اخراج شده‌اند.

هشت سال پس از کودتای نافرجام گولن

کودتای نافرجام مرتبط با فتح‌الله گولن در ترکیه در تاریخ ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۶ تا 16 ژوئیه(۲۵-۰۴-۱۳۹۵) رخ داد. در این کودتا، گروهی از نیروهای ارتش ترکیه سعی کردند دولت رجب طیب اردوغان را سرنگون کنند. کودتاگران تلاش کردند کنترل مراکز کلیدی همچون پل‌ها، فرودگاه‌ها و ایستگاه‌های تلویزیونی را به دست بگیرند. آن‌ها همچنین به پارلمان و ساختمان‌های دولتی حمله کردند.

در ساعات اولیه، شرایط ناپایدار به نظر می‌رسید، اما با دخالت نیروهای امنیتی وفادار به دولت و درخواست اردوغان از مردم برای حضور در خیابان‌ها، کودتا سرکوب شد. در نهایت، کودتا در عرض کمتر از یک روز شکست خورد و دولت اردوغان قدرت خود را حفظ کرد.

پس از این کودتا، دولت ترکیه فتح‌الله گولن، که در آمریکا اقامت داشت، را متهم به طراحی آن کرد؛ گولن این اتهام را رد کرد. در پی کودتا، اردوغان سرکوب گسترده‌ای علیه طرفداران گولن و همچنین مخالفان سیاسی‌اش آغاز کرد که منجر به دستگیری و اخراج هزاران نفر از نیروهای نظامی، قضات، اساتید دانشگاه، و روزنامه‌نگاران شد.

برخی از رسانه می‌گویند، گولن در این سال‌ها تحت حمایت سرویس اطلاعاتی آمریکا (سی آی ای) قرار داشته و علی‌رغم درخواست‌های مکرر دولت ترکیه برای استرداد و محاکمه وی، واشنگتن هیچ‌گاه حاضر به عودت وی نشده بود.

این روحانی ترک و منتقد حکومت ترکیه، چهارم اوت 2016، با انتشار بیانیه‌ای صدور حکم بازداشت علیه خود را که از سوی دستگاه قضائی ترکیه صادر شده، محکوم کرد.

در بیانیه فتح‌الله گولن آمده بود: «به خوبی واضح است که دادگاه‌های ترکیه استقلال قضائی ندارند، و این حکم نمونه تازه‌ای از مسیر اردوغان به سوی استبداد و همچنین اقدامات او علیه دموکراسی است.»او هرگونه دست داشتن در کودتای نافرجام اخیر ترکیه را رد کرد.

دیدگاه‌های مختلف از پشت‌پرده کودتای ترکیه

پروفسور یاسین آکتای از مشاورین اردوغان درباره دلیل اصلی شکست کودتای گولن نوشته است: «تحقیقات دقیق پس از کودتا، نشان دهنده دو واقعیت مهم بود که هر دو، اصلی ترین فاکتورهای زمینه ساز شکست کودتا بودند: اول این که کودتاگران، صرفاً بر روی قدرت نظامی و به میدان آوردن ارتش حساب باز کرده و مطلقاً به این موضوع توجه نکرده بودند که مردم چه واکنشی نشان می‌دهند. این در حالی است که مردم، شجاعانه، در برابر تانک ها بر روی زمین خوابیدند. نکته دوم این است که اسناد ما نشان می دهد، حتی مهمترین ژنرال های کودتاگر، در آخرین لحظات نیز، برای تمام اقدامات خود، از گولن پنسلیوانیانشین اجازه گرفته اند و این موضوع باعث شده که سرعت آنها پایین بیاید».

منتقدان اردوغان دیدگاه متفاوتی درباره علت اصلی ناکامی کودتا دارند. آن‌ها معتقدند که هاکان فیدان، رئیس وقت سازمان اطلاعات ترکیه (میت)، و رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، از هفت ساعت پیش از وقوع کودتا از آن مطلع بودند و توانستند اقدامات لازم برای مقابله با آن را انجام دهند.