توافق هسته‌ای ایران؛ گذرگاه جنگ سرد آینده

به گزارش اکوایران، در شرایطی که پس از پنج ماه وقفه، هفته گذشته دور جدید مذاکرات احیای برجام در شهر وین آغاز شد، در روزهای اخیر بسیاری از تحلیل‌گران پیش‌بینی کرده‌اند که بازگشت طرفین به تعهدات خود از شانس کمی برخوردار است. پیتر اوبورن، تحلیل‌گر مسائل بین المللی با انتشار یادداشتی در پایگاه خبری-تحلیل میدل‌ایست آی با عنوان «توافق هسته ای ایران: آیا مذاکرات وین می تواند آغاز یک جنگ سرد جدید باشد؟» در تحلیل این وضعیت استدلال کرده که نتایج این مذاکرات نه تنها در گرو مذاکرات بر سر برنامه هسته‌ای ایران، بلکه تحت تاثیر وقوع جنگ سرد جدیدی در آینده است.

میزبان بده‌بستان‌های افتتاحیه جنگ سرد آتی

کاملا به جا  است که وین، پایتخت اتریش، میزبان آخرین تلاش‌ها برای نجات توافق هسته‌ای ایران باشد -توافقی که سه سال پیش از این دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا آن را به هم زد. می‌توان گفت در واقع وین –محل اصلی وقایع فیلم سینمایی «مرد سوم» کارول رید، شاهکار جنگ سرد- این هفته میزبان بده‌بستان‌های افتتاحیه جنگ سرد آتی بود.

اما چیزی که در آستانه آن قرار داریم همان جنگ سرد قدیمی بین ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی نیست، بلکه جنگ جدیدی است میان ایالات متحده و ابرقدرت نوظهور چین. مذاکرات وین تنها تا حدودی به ایران مربوط می‌شود! باید در نظر داشت این گفت‌وگوها به نوعی در مورد نظم جهانی جدیدی هستند که در حال ظهور است، که نشانه‌های آن با عقب‌نشینی سراسیمه ایالات متحده در سراسر آسیا و خاورمیانه پس از شکست‌های تحقیرآمیز در عراق و اخیراً در افغانستان نمایان شده است.

سایه سنگین ساختار جدید امنیت جهانی

این درست است که به طور رسمی، مذاکرات وین -که در کاخ کوبورگ (هیولایی نئوکلاسیک که قدمت آن به قبل از امپراتوری اتریش-مجارستان برمی‌گردد) برگزار می‌شود- فقط مربوط به ایران است، اما در واقعیت، مسائل خیلی بیش‌تری در آن‌جا در جریان است. ساختار جدید امنیت جهانی چیزی است که سایه‌اش بر همه کشورهای درگیر در این گفتگوها سنگینی می‌کند.

در طی مذاکرات توافق اولیه، ایالات متحده نقش اصلی را در تضمین این توافق ایفا کرد، که به موجب آن ایران پذیرفت که برنامه هسته‌ای خود را در ازای پایان تحریم‌ها  محدود کند. اما امروز این کشور جایی در اتاق مذاکرات ندارد –در واقع ایران پس از ترک یک‌جانبه توافق توسط آمریکا در سال 2018، اجازه چنین کاری را نداده است. با این حال، یک هیئت آمریکایی در وین در هتل همسایه –ماریوت- مستقر است و پیغام‌رسان‌های اروپایی برای رساندن پیام به دیپلمات‌های سرگردان آمریکایی در خیابان‌های سرد وین در رفت‌وآمد هستند.

بی‌عدالتی ریشه‌ای

به نظر می‌رسد اتفاق نظر اساسی میان مذاکره‌کنندگان وجود ندارد و اختلافات قابل توجهی در این بین وجود دارد –این مسئله در همان روز افتتاحیه مذاکرات اخیر نمایان شد، زمانی که چینی‌ها اظهارنظرهای تندی درباره «نفاق هسته‌ای» غرب ایراد کردند. این اظهارات حاکی از آن است که چینی‌ها با استدلال بنیادین علی باقری‌کنی، مذاکره‌کننده ارشد ایرانی، مبنی بر این‌که کشورش مورد رفتارهای اساسی ناعادلانه آمریکا قرار گرفته -بی‌عدالتی‌ای که اروپایی‌ها هم در آن شریک بوده‌اند- هم‌دل هستند.

باقری‌کنی روز چهارشنبه در گفت‌وگو با میدل‌ایست آی با اشاره به این‌که توافق سال 2015 یک  نقص مهلک داشت، گفت: در حالی که ایران به تعهدات خود عمل کرد، اما هرگز تحریم‌ها به طور کامل برداشته نشد.

پشت صحنه توافق

باراک اوباما، رئیس‌جمهور سابق آمریکا و معمار این توافق، مطمئناً در مورد صلح صحبت می‌کرد. اما در پشت صحنه، خزانه‌داری آمریکا هر نهادی را که قصد مبادله و تجارت با ایران داشت، تهدید کرد. به این ترتیب، ورود یا خروج ایران از توافق هسته‌ای تفاوت چندانی نداشت. در این شرایط ترامپ بعدا تحریم‌ها را تشدید کرد و اروپایی‌ها نتوانستند کاری در این مورد انجام دهند.

خود را به جای دولت روحانی که توافق هسته‌ای را امضا کرد، قرار دهید. این کشور هرگز در ازای شجاعت سیاسی خود در تلاش برای کاهش تنش‌ها با ایالات متحده و متحدانش، چیز قابل اعتنایی دریافت نکرد. این مسئله بدان معنا بود که در داخل ایران، قادر به دفاع از خود در برابر منتقدان داخلی -گروهی که باقری‌کنی هم در آن حضور داشتند- که استدلال می‌کردند دولت یک قرارداد نامتوازن امضا کرده، نبود.

در واقع، ایران به تعهدات خود طبق این توافق پایبند بود و اجازه نظارت کامل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر فعالیت‌های هسته‌ای خود را داد. اما هیچ راستی‌آزمایی متقابلی در مورد تضمین‌های آمریکا مبنی بر تعامل مجدد ایران با جامعه بین‌المللی وجود نداشت.

احتمال شکست مذاکرات

زمانی که مشخص شد دولت روحانی و طرفدارانش در مسیر شکست در انتخابات امسال قرار گرفته‌اند، ناامیدی‌ها آغاز شد. شش دور مذاکرات قبلی هم‌چنان در مسیری بود که ایران را مانند گذشته از نظر مالی منزوی می‌کرد. یکی از اعضای هیئت ایرانی توافقی را که دولت سابق ایران به دنبال آن بود، با برگزیت نخست وزیر بریتانیا بوریس جانسون مقایسه کرد: «جانسون به توافقی دست یافت که می‌دانست هرگز نمی‌توان آن را حفظ کرد».

به همین دلیل است که باقری‌کنی یک تیم مذاکره کننده 40 نفره از جمله رئیس سابق بانک مرکزی ایران و دو معاون وزیر امور خارجه را به همراه داشته است. او به آن تیم نیاز دارد تا بر راستی آزمایی اصرار کند و این‌که آیا ایالات متحده اجازه می‌دهد ایران بار دیگر در بازارهای بین‌المللی تجارت کند.

این تضمینی است که بعید به نظر می‌رسد دیپلمات‌های آمریکایی مستقر در هتل در ماریوت، قادر به ارائه آن باشند. و حتی اگر آن‌ها این کار را انجام دهند، دشوار است در آینده شاهد باشیم که جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا به آن پایبند باشد. بنابراین احتمال شکست این مذاکرات وجود دارد.

زمان برای آمریکایی‌ها در حال تمام شدن است!

این ماجرا ما را به شکاف بین چین و روسیه از یک طرف و اروپایی‌ها از طرف دیگر هدایت می‌کند. تحقیر ایالات متحده در کابل در ماه اوت این پیام را به شرکای منطق‌ایه ارسال کرد که ایالات متحده در راه خروج است. منتظر چینی قدرتمندتر باشید که در برابر آمریکایی که از سلاح دلار برای اعمال تحریم‌ها علیه کشورهایی مانند ایران استفاده می‌کند، مقاومت کند.

روز پنجشنبه، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، با گستاخی به ایران هشدار داد که فرصت برای بازگشت به توافق هسته‌ای در حال تمام شدن است  اما ایران این گونه به موضوع نگاه نمی‌کند. تیم مذاکره‌کننده ایرانی بر این باور است که زمان برای ایالات متحده است که در حال اتمام است، زیرا موقعیت‌ آن‌ها بسیار ضعیف‌تر از آن چیزی است که آن‌ها تصورش را می‌کنند - و زمان آن فرا رسیده است که بلینکن و بایدن با واقعیت‌های ناخوشایند جنگ سرد آتی مواجه شوند.