به گزارش اکوایران، اعمال مکانیسم ماشه در ماههای اخیر به نگرانی اصلی مردم ایران تبدیل شده است. اتفاقی که تاثیر قابل توجهی بر تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور خواهد داشت. به گواه کارشناسان حقوقی و اقتصادی، فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریمهای سازمان ملل منجر به افزایش فشارهای تحریمی بر اقتصاد آشفته ایران خواهد شد.
سالهای زیادی است که تورم افسارگسیخته، رشد اقتصادی پایین و نبود فرصتهای شغلی در اقتصاد ایران ریشه افکنده است. یکی از دلایل اصلی این اتفاقات در تحریمهای آمریکا نهفته است. اگر فشار تحریمهای سازمان ملل و احتمالا اتحادیه اروپا با تحریمهای آمریکا همراه شود، این امر تبعات گستردهای برای اقتصاد ایران خواهد داشت. یکی از این پیامدها، پیچیدهتر شدن و سختتر شدن فروش نفت بوده که منجر به رشد کسری بودجه و افزایش قیمت ارز خواهد شد.
در گزارش پیشرو سناریوهای مختلف فروش نفت مورد بررسی قرار گرفتهاند. در واقع در این سناریوها در خوشبینانهترین حالت قیمت نفت معادل 65 دلار، در سناریوی میانه 60 دلار و در بدترین شرایط 55 دلار پیشبینی شده است. از طرف دیگر در برآوردها میزان صادرات نفت در بهترین حالت یک میلیون و 800 هزار بشکه و در بدترین حالت 800 هزار بشکه در نظر گرفته شده است.
ارزش دلار سایهای در اقتصاد ایران
به علت جلوگیری از پیچیدگی محاسبات، تخفیفات نفتی و نرخ تامین ارز متفاوت کالاهای اساسی و سایر اقلام وارداتی در نظر گرفته نشده است. در ادامه این گزارش به بررسی ارزش سایهای دلار در اقتصاد ایران پرداخته شده است. قیمت سایه در علم اقتصاد منابع به این معناست که اگر یک واحد اضافی به منبع اضافه شود، ارزش کل منبع چقدر زیادتر میشود. در بحث دلار نیز همین امر برقرار است. وقتی به درآمد دولت یک واحد دلار اضافه شود، این دلار چقدر ارزش ریالی با خود به همراه خواهد آورد. با اینوجود در ایران به علت وجود قیمتگذاری دستوری یعنی همان نرخ تسعیر مصوب در قانون بودجه، ارزش واقعی درآمد دلاری به دولت پرداخت نمیشود.
ارز در سناریوهای مختلف شرایط تحریمی
قیمت نفت در بازارهای جهانی درحال حاضر معادل 65 دلار است. در این محاسبات فرض شده که احتمالا قیمت نفت به ارقام بیشتر از این عدد نخواهد رسید. اینها درحالی است که قیمت نفت میتواند روندی کاهشی را تجربه کند. از همینرو بازه قیمت نفت بین 55 تا 65 دلار تعیین شده است.
برآوردها نشان میدهد اگر دولت روزانه یک میلیون و 800 هزار بشکه در بهترین حالت به فروش برساند، در سناریو نفت 55 دلاری برای تامین مالی 2107 همتی پیشبینیشده در بودجه، قیمت ارز برای بانک مرکزی به 58 هزار تومان خواهد رسید. قیمت ارز بانک مرکزی در سناریوی نفت 60 دلاری و 65 دلاری برای تامین نیز به ترتیب 53 هزار تومان و 49 هزار تومان خواهد بود.
در یک فرض دیگر اگر میزان فروش نفت در سال جاری روزانه یک میلیون و 500 هزار بشکه باشد ، نرخ ارز بانک مرکزی در سناریوهای 55، 60 و 65 دلار به ترتیب 70 هزار تومان، 64 هزار تومان و 59 هزار تومان خواهد بود.
سناریوی دیگر فروش یک میلیون بشکه نفت در روز با لحاظ تمام فشارهای تحریمی و اقتصادی است. در این سناریو اگر قیمت هر بشکه بین 55 دلار تا 65 دلار باشد، نرخ ارز بانک مرکزی در بازه 89 هزار تومان تا 105 هزار تومان برآورد شده است.
در آخرین فرض نیز در صورت اجرایی شدن مکانیسم ماشه و اعمال تحریمهای سازمان ملل و احتمالا همراهی اتحادیه اروپا و کشورهای دیگر، فروش نفت ایران بسیار دشوارتر شده و در بدترین حالت به 800 هزار بشکه در روز میرسد. در این سناریو اگر قیمت نفت هم به پایینترین مقدار مورد نظر برسد، نرخ ارز بانک مرکزی برابر با 131 دلار خواهد بود. در مقابل اگر قیمت نفت روند کنونی را دنبال کند، نرخ ارز بانک مرکزی معادل 111 هزار تومان برآورد شده است.
محاسبات نرخ ارز بانک چطور برآورد شده است؟
سهم دولت از منابع ناشی از فروش نفت در قانون بودجه سال 1404، 37.5 درصد تعیین شده است. همچنین در این قانون دولت 28 درصد دیگر از عواید نفتی را به خود اختصاص میدهد که البته این مبلغ را باید در آینده به صندوق توسعه ملی بازگرداند. در واقع این 28 درصد، بدهی دولت به صندوق توسعه ملی است. بنابراین دولت طبق قانون بودجه 65.5 درصد از کل درآمدهای نفتی کشور را به عنوان منابع بودجهای تخصیص میدهد.
در قانون بودجه سال 1404، درآمد نفتی دولت معادل 2107 هزار میلیارد تومان پیشبینی شده است. همچنین نرخی که بانک مرکزی درآمدهای دلاری دولت را به ریال تبدیل میکند در این قانون احتمالا بیش از 70 هزار تومان تعیین شده است. به عبارت دیگر درآمد 2 هزار و 107 هزار میلیارد تومانی در بودجه سال 1404 از ضرب درآمد نفتی دلاری پیشبینی شده در نرخ تسعیر مورد نظر بهدست آمده است.
با اینحال بانک مرکزی، دلار دریافتی از دولت را با نرخ بازار آزاد به فروش رسانده و به ریال تبدیل میکند و از همینرو به طورکلی درآمد دلاری دولت یکی مهمترین عوامل در تعیین نرخ ارز بازار آزاد است. لازم به ذکر است که در این محاسبه تامین دلار کالاهای اساسی و واردات مساوی فرض شده است. اگرچه نرخ تسعیر لزوما با نرخ ارز آزاد برابر نیست اما سیگنال خوبی از قیمت ارز میدهد.
