وحید نوبهار*
صرافی رمزارز افتیاکس در نوامبر ۲۰۲۲ طی ۱۰ روز ورشکست شد و اندکی پس از آن، طبق فصل ۱۱ قانون ورشکستگی - قانونی که برای سازماندهی مجدد یک شرکت ورشکسته به نفع عموم استفاده میشود - اعلام ورشکستگی کرد و بعد به تعطیلی کامل کشید. این فروپاشی نمونهای روشن از هجوم سپرده گذاران برای خالی کردن حساب خود در بازار رمزارزها است. با انتشار اخبار مربوط به سوءمدیریت مالی و نبود پشتوانه نقدی کافی، کاربران دچار بیاعتمادی جمعی شدند و بهصورت گسترده اقدام به برداشت داراییهای خود کردند. در کمتر از چند روز این صرافی که پیشتر یکی از بزرگترین بازیگران بازار بود از نظر نقدینگی (Liquidity) ناتوان شد و سقوط کرد. در غیاب بیمه سپرده (Deposit Insurance) و نظارت نهادهای مالی متمرکز، این بحران شدت یافت، زیرا هیچ تضمینی برای بازپرداخت سرمایه کاربران وجود نداشت. تجربه FTX نشان داد که در نظام مالی غیرمتمرکز اعتماد دیجیتال همان نقش حیاتی اعتماد نهادی در بانکداری سنتی را دارد و از بین رفتن آن میتواند به سرعت کل زیست بوم را به ورطه سقوط بکشاند.
بازار رمزارز به دلیل ماهیت غیرمتمرکز، نوسانات شدید و عدم وجود نهادهای نظارتی سنتی به شدت مستعد وقوع رفتارهای هیجانی سرمایهگذاران است. یکی از این رفتارها، فروش هیجانی یا Panic Sell است که میتواند به فروپاشی موقت بازار، کاهش نقدشوندگی و از بین رفتن اعتماد سرمایهگذاران منجر شود. فروش هیجانی اغلب ناشی از ترکیب روانشناسی زیانگریزی و اطلاعات ناقص یا شایعات در بازار است؛ زمانی که سرمایهگذاران مشاهده میکنند قیمت دارایی دیجیتال آنها بهطور ناگهانی کاهش مییابد، انگیزه مییابند تا برای جلوگیری از زیان بیشتر بهصورت جمعی اقدام به فروش کنند. این روند به شکل یک چرخه خودتسریعکننده عمل میکند و سقوط قیمتها را تشدید میکند. بیمه رمزارز بهعنوان یک ساز وکار اقتصادی و رفتاری میتواند نقش کلیدی در تعدیل واکنشهای هیجانی و افزایش پایداری بازار ایفا کند. بیمه رمزارز هم ابزاری برای جبران زیان و هم سازوکاری برای مدیریت عدم قطعیت و کاهش ریسک سیستمیک محسوب میشود. قراردادهای بیمه میتوانند به دو شکل اصلی شامل بیمه پارامتریک و بیمه مبتنی بر پوشش مستقیم زیان طراحی شوند. بیمه پارامتریک بر پایه شاخصهای قابل اندازهگیری مانند افت درصدی قیمت در بازه زمانی مشخص پرداخت میکند و نیازمند ارزیابی فردی زیان نیست. این الگو باعث ایجاد اطمینان ذهنی برای سرمایهگذار میشود که در صورت وقوع سقوط بازار بخشی از ارزش دارایی او جبران خواهد شد. لذا انگیزه فروش هیجانی کاهش یافته و سرمایهگذاران تمایل پیدا میکنند رفتار بلندمدت و منطقیتری در قبال داراییهای دیجیتال خود اتخاذ کنند. این مکانیسم بهویژه در بازارهای DeFi و صرافیهای غیرمتمرکز اهمیت پیدا میکندچرا که فقدان نهاد ناظر متمرکز، ریسک سوءاعتماد و نوسان شدید را افزایش میدهد. از سوی دیگر بیمه نقش تعدیلکننده رفتار جمعی را ایفا میکند. فروش هیجانی ناشی از اثرات گروهی (Herd Behavior) است؛ بدین معنا که تصمیمات فردی تحت تأثیر رفتار دیگران شکل میگیرد و به رفتار دسته جمعی منجر میشود. با وجود بیمه، سرمایهگذاران از تضمین نسبی جبران زیان برخوردار میشوند و انگیزه کاهش ریسک از طریق فروش گروهی کاهش مییابد. این اثر مشابه ساز و کار بیمه سپرده در جلوگیری از هجوم به بانکها است؛ همانطور که بیمه سپرده مانع از هجوم سپردهگذاران به بانک (Bank Run) میشود، بیمه رمزارز میتواند از وقوع فروش هیجانی در بازار رمزارز Crypto Run جلوگیری کند. به عبارت دیگر بیمه به عنوان ابزار مالی و بلکه ابزار رفتاری برای ایجاد اعتماد و پایداری روانی در بازار است.
همچنین بیمه رمزارز میتواند نقدشوندگی بازار را تثبیت کرده و از ایجاد شوکهای سیستمی جلوگیری کند. هنگامی که سرمایهگذاران بدانند که بیمه تضمین جبران بخشی از زیان را فراهم میکند، احتمال خروج گسترده سرمایه کاهش یافته و فشار فروش روی قیمت کاهش مییابد. لذا کاهش فشار فروش، بهبود شاخصهای نقدشوندگی و ثبات قیمت را به همراه دارد و از ایجاد حبابهای قیمتی ناشی از رفتار هیجانی جلوگیری میکند. همچنین بیمه میتواند در طراحی ابزارهای مشتقه مالی و قراردادهای هوشمند نقش داشته باشد و به شکل خودکار در شرایط افت شدید بازار بدون نیاز به دخالت انسانی فعال شود. این ساز و کار باعث افزایش شفافیت، کاهش ریسک عملیاتی و تقویت اعتماد سرمایهگذاران در زیست بوم بلاکچین میشود.
با توجه به ویژگیهای فناورانه بازار رمزارز، اجرای بیمه باید بر پایه فناوری بلاکچین و قراردادهای هوشمند صورت گیرد. اوراکلها (Oracles) برای تأمین دادههای قیمت و وضعیت بازار استفاده میشوند و پرداختها بهصورت خودکار و بدون واسطه انجام میگیرد. این الگو هم شفافیت را تضمین میکند و هم ریسک خطای انسانی و سوءاستفاده را کاهش میدهد. با این حال طراحی صندوق بیمه با ذخایر مالی پایدار، تعیین شاخصهای دقیق پارامتریک و مدیریت ریسکهای اهرمی و همبستگی داراییها از جمله چالشهای کلیدی در توسعه بیمه رمزارز است. لذا باید گفت بیمه رمزارز میتواند هم بهعنوان ساز و کار مالی و هم بهعنوان ابزار رفتاری، نقش پیشگیرانه در کاهش فروش هیجانی ایفا کند. این ابزار با کاهش ریسک ذهنی سرمایهگذاران، تثبیت نقدشوندگی، افزایش اعتماد و ارتقای پایداری بازار، امکان شکلگیری یک زیست بوم رمزارزی پایدار و قابل اعتماد را فراهم میآورد. طراحی هوشمندانه بیمههای پارامتریک، پوشش نقدشوندگی و الگوهای غیرمتمرکز مبتنی بر قراردادهای هوشمند، مسیر توسعه این ابزار را به سمت ایجاد ثبات در اقتصاد دیجیتال هموار میسازد و به کاهش اثرات مخرب فروش هیجانی در بازارهای رمزارزی کمک میکند.
*عضو رسمی انجمن بین المللی بیمه گران مهندسی
