در کنار آن، به نقطه عطف صنعت و فناوری در سال ۲۰۲۵، جابهجایی برندگان و بازندگان بازارهای مالی، پیشروی چین در خودروهای برقی، ورود فناوری کوانتومی به مرحله صنعتی و رکوردهای انرژی خورشیدی پرداختیم.
همچنین اثرات فشار آمریکا بر ونزوئلا و پیامدهای مستقیم آن برای اقتصاد بحرانزده کوبا، چالشهای زیستمحیطی سد ژاوه و پرسشهای جدی درباره آینده بیطرفی و جایگاه جهانی سوئیس از دیگر محورهای این برنامه بود.
تصویر کلی بودجه ۱۴۰۵؛ انقباض با طعم احتیاط
دولت لایحه بودجه ۱۴۰۵ را با رشد ۲۸ درصدی نسبت به سال جاری به مجلس ارائه کرده است. بررسیها نشان میدهد درآمدهای نفتی با افت قابلتوجهی مواجه شده و همین موضوع حاکی از برآورد نامساعد دولت از فروش نفت در سال آینده است. تراز عملیاتی بودجه با کسری ۶۱۶ همت بسته شده؛ به این معنا که هزینههای جاری بیش از درآمدهاست. هرچند درآمدهای دولت ۳۹ درصد رشد کرده، اما این افزایش عمدتاً از محل مالیات بوده و در مقابل، رشد هزینهها بیشتر ناشی از افزایش حقوق کارکنان دولت است.
در تراز سرمایهای نیز کسری ۳۲۶ همتی دیده میشود که بخش عمده آن به کاهش شدید واگذاری داراییها، بهویژه نفت، بازمیگردد؛ در حالی که هزینههای عمرانی تغییری نکرده است. تراز مالی اما مثبت و متکی بر فروش اوراق است و نشان میدهد دولت برای جبران کسریها بیشتر به بدهی متوسل شده است. در مجموع، بودجه ۱۴۰۵ رویکردی انقباضی و نسبتاً واقعبینانه دارد و دولت تلاش کرده با احتیاط در برآورد درآمدها و اتکا به اوراق مالی، هزینههای خود را مدیریت کند.
۲۰۲۵؛ صنعت و فناوری در نقطه عطف
سال ۲۰۲۵، سالی بود که صنعت سنتی مسیر جدیدی را پیدا کرد و فناوریهای پیشرفته بالاخره وارد مرحله عملیاتی شدند. فالریور در ایالت ماساچوست، نمونهای بارز از این تغییرات است؛ شهری که زمانی نماد افول صنعت آمریکا بود، حالا با تمرکز بر مهارت، کیفیت و تولید محصولات پریمیوم، مسیر متفاوتی را تجربه میکند. در این منطقه دیگر کسی با آسیا روی قیمت رقابت نمیکند و تولیدکنندگان با ترکیبی از نیروی انسانی ماهر و فناوری هدفمند، تلاش میکنند قیمتهای بالاتر را توجیه کنند. با این حال، چالش اصلی همچنان جذب نسل جوان است که هنوز بسیاری از آنها صنعت را شغلی پایدار نمیبینند. برای پاسخ به این مشکل، برنامههای آموزشی و کمکهزینهها در نظر گرفته شده تا دانشآموزان با چهره مدرن تولید آشنا شوند؛ از طراحی و بازاریابی تا فرآیندهای کارخانه.
در بازار سهام، وضعیت کاملاً دو قطبی است. برندهها شامل تراشهسازان آسیایی، معادن طلا و نقره، صنایع دفاعی اروپا و برخی بانکهای بزرگ هستند. رشد این گروهها نتیجه سرمایهگذاری در هوش مصنوعی، تردید نسبت به دلار، افزایش بودجه نظامی و پایان دوران نرخ بهره فوقپایین بوده است. در مقابل، بازندگان مشخصاند: شرکتهای تبلیغاتی، خردهفروشان مصرفی آمریکا، صنایع شیمیایی و سرمایهگذاری خصوصی که فشار تعرفهها، افت تقاضا و رکود معاملات حاشیه سود آنها را کاهش داده است. فایننشالتایمز جمعبندی میکند که عملکرد سهام در ۲۰۲۵ بیش از هر زمان دیگری به توان سازگاری شرکتها با هوش مصنوعی، سیاستهای تجاری و تحولات ژئوپلیتیک وابسته بوده است.
فناوری کوانتومی نیز وارد مرحله صنعتی شد. رایانههای کوانتومی، ارتباطات و حسگرها تا سال ۲۰۳۵ بازاری حدود ۱۰۰ میلیارد دلار خواهند داشت و ارتباطات کوانتومی بهویژه در مقابله با تهدیدهای امنیتی، نقش مهمی ایفا میکند. در انرژی خورشیدی، رکوردها شکسته شدند: ۱۱.۷ گیگاوات پنل در سهماهه سوم ۲۰۲۵ نصب شد و خورشید ۵۸ درصد از ظرفیت جدید تولید برق را به خود اختصاص داد، هرچند مسیر همچنان پرچالش است.
در بازار خودروهای برقی، چین با بیش از ۷۰ درصد تولید جهانی پیشتاز است، در حالی که اروپا تقریباً تولید را متوقف کرده و آمریکای شمالی با جابهجایی تولید، بهویژه به مکزیک، دست و پنجه نرم میکند. هوش مصنوعی نیز همچنان محور اصلی تحول است؛ ۹۰ درصد شرکتها از آن استفاده میکنند اما تنها یکسوم توانستهاند آن را در کل سازمان اجرا کنند و تاثیر واقعی آن را در سود عملیاتی ببینند.
در نهایت اینکه ۲۰۲۵ سال انتخاب و سازگاری بود؛ برندهها نه لزوماً پیشرفتهترینها، بلکه آنهایی بودند که بیشترین توان سازگاری و انعطاف را از خود نشان دادند.
تاثیر اقتصاد کوبا از وضعیت اقتصادی ونزوئلا
همزمان با افزایش کمپین نظامی دونالد ترامپ علیه ونزوئلا، واشنگتن با توقیف نفتکشهای این کشور تلاش میکند فشار بر مادورو، رئیسجمهور ونزوئلا، را افزایش دهد. تا کنون سه نفتکش از ناوگان «اشباح» توقیف شدهاند که ۷۰ درصد از صادرات نفت ونزوئلا را منتقل میکنند. این اقدام نه تنها اقتصاد بحرانزده ونزوئلا را تحت فشار شدیدتر قرار میدهد، بلکه بهطور مستقیم اقتصاد کوبا را نیز متاثر میکند؛ کشوری که حدود ۴۰ درصد از نفت مورد نیاز خود را از ونزوئلا تأمین میکند و بقای دولت هاوانا به آن وابسته است.
کارشناسان هشدار میدهند که توقف صادرات نفت ونزوئلا میتواند اقتصاد کوبا را به فروپاشی نزدیک کند. بیش از ۲.۷ میلیون نفر از سال ۲۰۲۰ کوبا را ترک کردهاند و ۹۰ درصد جمعیت در فقر شدید زندگی میکنند. علاوه بر این، قطعی برق طولانی، کمبود آب، شیوع بیماریهای واگیردار و محرومیت کودکان از تحصیل، بحران انسانی این کشور را تشدید کرده است. تورم انباشته از سال ۲۰۱۸ تا نوامبر ۲۰۲۵ نزدیک به ۴۵۰ درصد و نرخ برابری پزوی کوبا با دلار به حدود ۴۵۰ رسیده است.
تاریخ روابط ونزوئلا و کوبا نشان میدهد که از زمان هوگو چاوز، این دو کشور متحد حیاتی بودهاند و مأموران اطلاعاتی کوبا همچنان در ونزوئلا حضور دارند تا بقای مادورو را تضمین کنند. با این حال، حضور «مارکو روبیو»، وزیر خارجه کوباییتبار در تیم ترامپ، نشاندهنده عزم آمریکا برای پایان دادن به دههها ایستادگی دولت کمونیستی کوبا است. واشنگتن معتقد است که با قطع زنجیره تأمین انرژی از ونزوئلا، دولت هاوانا قادر به حفظ بقای خود نخواهد بود و مسیر برای تغییرات بنیادین در این کشور فراهم میشود.
گزارش GDP آمریکا
سال ۲۰۲۵ با نگرانیها و ترسها نسبت به سیاستهای اقتصادی دونالد ترامپ، بهویژه تعرفههای تجاری، آغاز شد؛ اما اکنون با دادههای تازه، روشن شده که این سیاستها اثر خالص مثبتی بر اقتصاد آمریکا داشتهاند. دادههای منتشرشده تولید ناخالص داخلی (GDP) در کوارتر سوم سال، فراتر از انتظار اقتصاددانان ظاهر شد؛ رشد GDP آمریکا در این دوره ۴.۳ درصد گزارش شد، در حالی که خوشبینترین پیشبینیها ۳.۳ درصد را انتظار داشتند. این رشد واقعی است و اثر تورم از آن حذف شده است.
یکی از عوامل اصلی این موفقیت، مصرف داخلی آمریکاست که سالانه ۳.۵ درصد افزایش داشته و ۲.۴ واحد درصد از رشد کل GDP را تأمین کرده است. این موضوع نشان میدهد موتور تقاضای داخلی، علیرغم برخی نگرانیها درباره کاهش تمایل مصرفکننده، همچنان فعال و ستون اصلی رشد اقتصاد آمریکا باقی مانده است.
دادهها همچنین نشان میدهند سیاستهای تعرفهای ترامپ توانستهاند صادرات را نیز افزایش دهند و خالص صادرات حدود ۱.۶ واحد درصد به رشد GDP اضافه کردهاند. این اثر نسبت به کوارتر قبل چشمگیرتر بوده و نشاندهنده موفقیت نسبی این سیاستها در تقویت اقتصاد کشور است.
در نیمه اول سال ۲۰۲۵، GDP آمریکا بهطور میانگین ۱.۶ درصد افزایش یافته و با دادههای اخیر، رشد سالانه سه کوارتر اول حدود ۲.۵ درصد بوده که بالاتر از هدف بانک مرکزی است. پیشبینیهای فدرال رزرو محلی و موسسات مالی نشان میدهد که مصرفکننده آمریکایی همچنان فعال است و برای کوارتر چهارم سال رشد حدود ۳ درصد انتظار میرود.
در مجموع، تجربه سال ۲۰۲۵ نشان میدهد که ترکیب تقاضای داخلی مقاوم و بهبود تراز تجاری، حتی در شرایط تنش و سیاستهای پرچالش، توانسته اقتصاد آمریکا را به یکی از بالاترین نرخهای رشد در دو سال اخیر برساند. این دادهها تصویری از قدرت انعطاف و تابآوری اقتصاد آمریکا در مواجهه با سیاستهای تعرفهای ارائه میدهد و چشمانداز رشد در سالهای آتی را نیز مثبت نشان میدهد.
اثرات زیستمحیطی سد ژاوه
سد ژاوه در ۳۹ کیلومتری جنوب غربی سنندج، که نامش در زبان کردی به معنای «جایگاه آب» یا «سرچشمه» است، در سال ۱۳۹۳ تکمیل شد و ظرفیت ذخیره آن حدود ۹۵ میلیون مترمکعب اعلام شده است. هدف از ساخت این سد، تأمین آب دشتهای دهگلان و قروه بوده، اما مشکلات جدی زیستمحیطی سد، بهرهبرداری از آن را با چالش مواجه کرده است.
طبق گزارش فعالان محیط زیست و نمونهبرداریهای اخیر، آبی که پشت سد جمع میشود آلوده به فاضلاب است و فسفر آن ۶.۵ برابر حد استاندارد است. این وضعیت به قدری وخیم است که امکان نزدیک شدن به سد بهدلیل بوی شدید آن غیرممکن شده است. حتی با وجود تأکید فرماندار سنندج بر اصلاح نقاط ضعف، فشارهایی برای افتتاح سد ادامه دارد.
فعالان محیط زیست در یک نامه یازده بندی، موانع و چالشهای آبگیری سد را مشخص کردهاند و هشدار دادهاند که تا زمانی که فاضلاب حوضه آبریز، آلودگی رودخانه قشلاق و عملکرد تصفیهخانه اصلاح نشود، آبگیری سد هیچ منفعتی برای مردم نخواهد داشت.
اکنون سوال اصلی این است که آیا نهادهای مسئول قادر خواهند بود این مشکلات را رفع کنند یا فشارها برای افتتاح سد، بدون اصلاح مسائل زیستمحیطی، ادامه خواهد یافت. سد ژاوه نمادی است از تعارض میان پروژههای توسعهای و حفاظت از محیط زیست و اهمیت اتخاذ تصمیمات هوشمندانه در مدیریت منابع آب.
دولت بار 1405 را سفت بست
لایحه بودجه ۱۴۰۵ در شرایطی تدوین شده که اقتصاد ایران با تورمی نزدیک به ۵۰ درصد، افت ممتد قدرت خرید خانوارها و کاهش سرمایهگذاری مواجه است. با این حال، مفروضات کلیدی بودجه نشان از آن دارد که شرایط در سال آینده سختتر نیز خواهد شد.
در سمت منابع، یکی از مهمترین تصمیمات دولت افزایش ۲ واحد درصدی مالیات بر ارزش افزوده است. این مالیات بر قیمت کالاها و خدمات اثر گذاشته و منجر به فشار بیشتر بر مخارج افراد میشود.
این فشار مالیاتی زمانی نگرانکنندهتر میشود که آن را در کنار سیاست دستمزدی بودجه قرار دهیم. افزایش حقوق کارکنان و بازنشستگان تنها ۲۰ درصد در نظر گرفته شده؛ رقمی که حتی نیمی از تورم سالانه را هم پوشش نمیدهد. در واقع، دولت از یکسو قیمتها را از مسیر مالیات بالا برده و از سوی دیگر، با محدود نگه داشتن رشد دستمزد، امکان جبران این فشار را از خانوارها سلب میکند.
در سمت مصارف، یکی از نگرانکنندهترین نکات، عدم رشد تملک داراییهای سرمایهای است. به بیان ساده، بودجه عمرانی دولت عملاً رشدی ندارد. این به معنای عقبنشینی دولت از نقش سرمایهگذار در زیرساختها، حملونقل، انرژی و پروژههای مولد است. در اقتصادی که بخش خصوصی نیز به دلیل نااطمینانی، تورم و نرخهای بالای تأمین مالی تمایل اندکی به سرمایهگذاری دارد، انجماد بودجه عمرانی میتواند رشد اقتصادی آینده را قربانی تأمین هزینههای جاری کند.
در چنین چارچوبی، دولت تلاش کرده است با برجستهسازی کالابرگ الکترونیک، تصویر حمایتی از بودجه ارائه دهد. منابع حاصل از افزایش مالیات بر ارزش افزوده و حذف ارز ترجیحی قرار است صرف این طرح شود؛ اما مسئله اصلی این است که کالابرگ نمیتواند جایگزین درآمد پایدار و دستمزد واقعی شود.
آیا سوئیس در حال از دست دادن جایگاه جهانی خود است؟
سوئیس برای سالها نماد ثبات، پیشبینیپذیری و امنیت اقتصادی بوده است، اما آیا اکنون در حال از دست دادن این جایگاه است؟
به گزارش «دنیای اقتصاد»، سوئیس همواره بهعنوان کشوری بیطرف شناخته شده که توانسته اعتماد کشورهای دیگر را به خود جلب کند.
فایننشالتایمز در گزارشی به این کشور پرداخته و بررسی کرده که آیا سوئیس در حال از دست دادن جایگاه جهانی خود است؟
نگاهی به بحرانهای اقتصادی، سیاسی و هویتی سوئیس در سال 2025، میتواند نشان دهد که احتمالا چه آیندهای در انتظار این کشور است.
زنگ خطر برای سوئیس
سوئیس کشوری کوچک با ارزی قدرتمند است که نظام بانکی کمنظیری دارد و بیطرفی سیاسیاش باعث شده یکی از موفقترین مدلهای حکمرانی در جهان را داشته باشد.
در سال 2025، این تصویر آرام به چالش کشیده شد. فایننشالتایمز هم در همین راستا به بررسی این پرسش پرداخته که آیا سوئیس در حال از دست دادن جایگاه ویژهاش در نظم جهانی جدید است؟
برخی از مدیران شرکتهای فعال در سوئیس گفتهاند که این کشور در حال از دست دادن درخشش خود در جهان است. سال 2025 بهنوعی یک نقطه عطف برای این کشور به شمار میآید.
ظاهرا رقابتپذیری اقتصاد سوئیس یکی از مواردی بوده که در سال 2025 تحت تاثیر عوامل مختلف نظیر جنگ تعرفهها به چالش کشیده شده است.
جنگ اوکراین هم باعث شد آن تصویر سنتیِ بیطرفیِ سوئیس تغییر کند؛ این کشور تصمیم گرفت در تحریمهای اتحادیه اروپا و سازمان ملل علیه روسیه مشارکت کند. شاید از منظر حقوق بینالملل، این اقدام قابل دفاع باشد اما به هر حال، مفهوم بیطرفی را زیر سوال برد و باعث شد این پرسش بار دیگر طرح شود که اصلا بیطرفی سیاسی چه معنایی دارد؟
تعرفههای سنگین ترامپ بر کالاهای سوئیسی هم ضربهای کمسابقه برای این کشور بود. سوئیس بدون پشتوانه بلوک اقتصادی بزرگ، آسیبپذیریاش را به نمایش گذاشت.
ظاهرا جهان جدید، به قواعد قدیمی سوئیس احترام نمیگذارد. البته سوئیس هنوز با سقوط خیلی فاصله دارد، اما وارد یک نقطه عطف شده و جایگاه همیشگیاش به چالش کشیده شده است.
این کشور هنوز هم میتواند بهعنوان یکی از بزرگترین مراکز مدیریت ثروت برونمرزی در جهان شناخته شود، ارز رایج آن یعنی فرانک هم جزو قویترین ارزها در جهان است. نرخ تورم و بیکاریاش هم نسبت به سایر اقتصادهای پیشرفته، بسیار پایین است. اکوسیستم نوآوری هم در آن بسیار بالنده است. همه اینها یعنی سوئیس هنوز هم قدرتمند است.
