در بخش دیگری از برنامه، رشد حقوق دولتی معادن در لایحه بودجه ۱۴۰۵ با افزایش حدود ۴۰ درصدی مورد بررسی قرار گرفت؛ افزایش هزینهای که در شرایط دشوار معدنکاری کشور، ریسک تولید را بالا برده و افق توسعه بلندمدت را محدود میکند.
بازارهای مالی جهان در سال ۲۰۲۵ نیز محور دیگر برنامه بود. فلزات گرانبها و صنعتی عملکرد درخشانی داشتند، سهام بازارهای نوظهور حتی از کشورهای پیشرفته پیشی گرفت، اما بازار رمزارزها کاهش ارزش قابل توجهی را تجربه کرد و فعالان سال آینده را با نگرانی آغاز میکنند.
بودجه ۱۴۰۵ دولت و رشد اعتبارات دستگاههای دولتی نیز مورد تحلیل قرار گرفت؛ افزایش ۲۶ درصدی اعتبارات هزینهای و جهش چشمگیر بودجه معاونت علمی و فناوری نشاندهنده تمرکز بر اقتصاد دانشبنیان و نوآوری است، در حالی که برخی نهادها کاهش منابع داشتند.
در حوزه حمل و نقل شهری، سقف اوراق مشارکت شهرداریها و پیشبینی بودجه برای مترو و قطار شهری بررسی شد؛ با وجود رشد محدود در انتشار اوراق و افزایش اعتبار تجهیزات واگنها، کارشناسان معتقدند منابع کافی برای توسعه کامل خطوط وجود ندارد.
همچنین در بخش مسکن، دو مالیات معیوب بر خانههای خالی و واحدهای لوکس بررسی شد که درآمد قابل اتکا ایجاد نمیکنند و میتوانند مانع سرمایهگذاری و خروج بازار مسکن از رکود شوند.
پرونده ویژه رمزارزها، شماره ۶۲۰ هفتهنامه «تجارت فردا» و داغ ۲۲ ساله بم نیز دیگر بخشهای این برنامه را تشکیل دادند.
تورم آذر ماه 1404
تورم آذرماه 1404 اعلام شد. در آخرین ماه پاییز، تورم ماهانه 4.2 درصد، تورم نقطه به نقطه 52.6 درصد و تورم سالانه نیز به 42.2 گزارش شده است. بررسیها نشان میدهد که تمام این شاخصها در مقایسه با آبان افزایش داشته است. به عبارتی فشار تورم بر مردم بیشتر شده و اندازه سفره خانوارها کاهش پیدا کرده است.
از طرف دیگر تورم ماهانه و نقطه به نقطه اقلام خوراکی و غیرخوراکی نیز در این بازه زمانی افزایش یافته است. بهطوری که شاخص قیمت خوراکیها در آذر سال جاری نسبت به مدت مشابه در سال گذشته به 72 درصد رسیده است.
در دادههای اعلام شده توسط مرکز آمار طیفی از رکوردهای تورمی به وقوع پیوسته است. تورم نقطه به نقطه کل و خوراکیها از اردیبهشت 1402 رکورد زده است. در این میان تورم نقطهای اقلامی مانند نان و غلات و همچنین میوه و خشکبار به بالاترین مقدار از زمان انتشار دادههای تورم رسیدهاند. تورم نقطهای آب، برق و سوخت در آذرماه نیز از فروردین سال 91 بیسابقه بوده است.
دست دولت در جیب معدن
در لایحه بودجه ۱۴۰۵، میزان حقوق دولتی معادن با رشدی حدود ۴۰ درصدی به ۷۷ همت رسیده است؛ رقمی که بیش از آنکه نشانه ساماندهی بخش معدن باشد، بازتاب نگاه درآمدمحور دولت به این بخش راهبردی است. این افزایش در شرایطی رخ میدهد که معادن کشور همزمان با مجموعهای از چالشهای ساختاری مواجهاند؛ از ناترازی انرژی و قطعی برق و گاز گرفته تا فرسودگی تجهیزات، کمبود سرمایهگذاری و دشواری تأمین مالی پروژههای توسعهای.
افزایش حقوق دولتی در چنین فضایی، ریسک تولید را بالا برده و افق برنامهریزی بلندمدت را برای فعالان معدنی محدودتر میکند. سرمایهگذاری در معدن ذاتاً بلندمدت، پرریسک و سرمایهبر است و هرگونه فشار مالی مضاعف، میتواند انگیزه توسعه اکتشافات جدید و نوسازی زیرساختها را تضعیف کند. این در حالی است که بخش معدن ایران، با توجه به تنوع و حجم ذخایر معدنی، ظرفیت آن را دارد که در صورت سیاستگذاری صحیح، پا به پای صنعت نفت در ارزآوری و تقویت صادرات غیرنفتی نقشآفرینی کند.
با این حال، تداوم نگاه کوتاهمدت درآمدی به معدن، این ظرفیت بالقوه را به یک فرصت از دسترفته تبدیل میکند. اگر معدن بهعنوان پیشران توسعه صنعتی دیده نشود، افزایش حقوق دولتی نهتنها به رشد پایدار منجر نخواهد شد، بلکه میتواند به تضعیف یکی از مهمترین مزیتهای اقتصادی کشور بینجامد.
رقابت بازارهای مالی جهان در 2025
سال ۲۰۲۵ سالی پر از نوسان و غافلگیری برای بازارهای مالی جهان بود. تعرفههای اعمال شده توسط دونالد ترامپ در ابتدای سال، شوکی جدی به اقتصاد جهانی وارد کرد، اما عقبنشینی سیاستهای تعرفهای باعث شد بسیاری از داراییها عملکردی فراتر از انتظار ثبت کنند. فلزات گرانبها، به ویژه نقره و طلا، برندگان بزرگ این سال بودند؛ نقره با رشد نزدیک به ۱۷۰ درصدی بهترین سال خود در ۴۶ سال گذشته را تجربه کرد و طلا نیز با افزایش بیش از ۷۰ درصدی و ثبت رکوردهای تاریخی، سالی درخشان را پشت سر گذاشت.
رشد بازارها تنها به فلزات گرانبها محدود نشد؛ فلزات صنعتی نیز عملکرد چشمگیری داشتند. مس با رشد ۴۰ درصدی، آلومینیوم با افزایش بیش از ۱۷ درصد و روی با رشد ۵ درصدی، از جمله داراییهای موفق در سال ۲۰۲۵ بودند. بازار سهام نیز با وجود تنشهای ژئوپلیتیک و شوکهای تجاری تابآوری قابل توجهی نشان داد؛ سهام بازارهای نوظهور حتی از کشورهای پیشرفته سبقت گرفتند و شاخصهای بورس کره جنوبی و ژاپن به ترتیب رشد بیش از ۷۰ و ۲۷ درصدی داشتند.
سهام کشورهای پیشرفته هم سال خوبی را پشت سر گذاشت؛ شاخص بورس آمریکا پس از سقوط اولیه، با رشد بیش از ۱۸ درصد بازگشت و شاخصهای آلمان و انگلستان نیز بیش از ۲۰ درصد رشد کردند. در مقابل، بازار رمزارزها شرایط متفاوتی داشت؛ بیتکوین و اتریوم در ماههای پایانی سال کاهش ارزش قابل توجهی را تجربه کردند و فعالان این بازار سال ۲۰۲۶ را با نگرانی آغاز خواهند کرد.
در بازار فارکس، دلار آمریکا حدود ۱۰ درصد کاهش ارزش داشت و یورو بیش از ۱۴ درصد تقویت شد، در حالی که ین ژاپن سقوطی تاریخی را تجربه کرد. بانکهای مرکزی جهان تلاش کردند با کاهش نرخ بهره از رشد اقتصادی حمایت کنند، اما نگرانیها درباره تورم و پایداری بدهیها همچنان باقی ماند.
سال ۲۰۲۵ نشان داد سرمایهگذارانی که به داراییهای واقعی، تنوع جغرافیایی و مدیریت ریسک توجه کردند، بیشترین بهره را بردند. ادامه این روند در سال ۲۰۲۶، مهمترین پرسش پیش روی بازارها خواهد بود.
رشد بودجه دستگاههای دولتی
بررسی اعتبارات هزینهای نهادهای دولتی در لایحه بودجه ۱۴۰۵ نشان میدهد اعتبارات هزینهای کل نهادهای دولتی از حدود ۳۱۴۴ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۴ به نزدیک ۳۹۷۲ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۵ رسیده که بیانگر رشد اسمی حدود ۲۶ درصدی است؛ رشدی که در شرایط تورمی اقتصاد ایران، همزمان نشانه افزایش حجم دولت و تداوم فشار هزینههای جاری است.
در میان نهادها، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بیشترین جهش اعتباری را تجربه کرده و با رشدی بیش از هفت برابر، به یکی از برجستهترین ردیفهای بودجهای تبدیل شده است. این افزایش میتواند نشانه تمرکز دولت بر اقتصاد دانشبنیان، فناوری و نوآوری باشد. در کنار آن، نهادهایی مانند قرارگاه مرکزی حضرت خاتمالانبیا و سازمان ملی استاندارد نیز رشد قابل توجهی داشتهاند.
از سوی دیگر، برخی نهادها با کاهش اعتبارات هزینهای مواجه شدهاند؛ از جمله مجلس شورای اسلامی، بنیاد حفظ آثار و ارزشهای دفاع مقدس، شورای عالی حوزه علمیه و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی. این کاهشها – هرچند در ظاهر محدود – میتواند نشانه بازتوزیع منابع، تغییر اولویتها یا تلاش برای کنترل هزینههای جاری در برخی بخشها باشد.
نکته مهم آن است که بخش عمدهای از رشد بودجهای همچنان متوجه نهادهای بزرگ اجرایی و حاکمیتی مانند وزارت کشور است که سهم بالایی از کل اعتبارات هزینهای را به خود اختصاص میدهد. در مجموع، این جدول نشان میدهد که بودجه ۱۴۰۵ بیش از آنکه بر کوچکسازی دولت یا مهار هزینهها متمرکز باشد، بر جابجایی درونساختاری منابع و تقویت برخی مأموریتهای خاص استوار شده است؛ مسیری که باید دید آثار آن در کارآمدی دولت و فشار مالی بر اقتصاد، در طول سال آینده چگونه خواهد بود؟
بودجه شهری 1405
لایحه بودجه سال ۱۴۰۵ فرصتی برای دولت است تا منابع مالی لازم برای توسعه حمل و نقل ریلی در کلانشهرها و به ویژه پایتخت را پیشنهاد و تصویب کند. براساس قانون الزامات بودجه سنواتی، دولت موظف است سقف انتشار اوراق مشارکت شهرداریها و سهم خود در تأمین هزینههای سامانههای حمل و نقل ریلی شهری و حومه را مشخص کند. در لایحه ۱۴۰۵، سقف انتشار اوراق مشارکت شهرداریها با رشد ۱۱ درصدی از ۳۶ هزار میلیارد تومان در سال گذشته به ۴۰ هزار میلیارد تومان افزایش یافته است، اما کارشناسان معتقدند این افزایش برای حل مشکلات ترافیکی و توسعه حمل و نقل عمومی کافی نیست.
اعتبار پیشبینی شده برای تملک داراییهای مترو و قطار شهری نیز کاهش چشمگیری داشته و با هزینههای واقعی توسعه خطوط مترو فاصله دارد؛ به گونهای که اعتبار تخصیص یافته برای شهرداریها حتی کفاف تجهیز یک ایستگاه مترو در تهران را نمیدهد. با این حال، بخش امیدوارکننده لایحه بودجه، پیشبینی ۲ هزار و ۶۸۰ میلیارد تومان برای تأمین تجهیزات و واگنهای قطار شهری و حومه است؛ رقمی که نسبت به سال گذشته رشد داشته اما تحقق آن نیازمند تخصیص نقدینگی و مدیریت دقیق است.
به این ترتیب، بودجه ۱۴۰۵ نشان میدهد دولت تلاش میکند با مدیریت انتشار اوراق و تأمین تجهیزات، توسعه حمل و نقل ریلی را پیش ببرد، اما محدودیت منابع و سقفهای مالی، چالشهای جدی برای اجرای کامل طرحها و بهبود وضعیت حمل و نقل شهری ایجاد میکند. این مسأله اهمیت پیگیری و تخصیص به موقع اعتبارات را بیش از پیش نمایان میکند.
مالیاتهای معیوب بازار مسکن در بودجه 1405
در لایحه بودجه ۱۴۰۵، دولت دو سیاست مهم برای بازار مسکن پیشبینی کرده که پیامدهای قابل توجهی برای مالکان و بازار دارد. نخست، مالیات بر خانههای خالی است که درآمد پیشبینیشده آن به ۲۰۰ میلیارد تومان کاهش یافته، در حالی که این رقم در سال ۱۴۰۴، ۵۰۰ میلیارد تومان بود و تنها حدود یک درصد آن وصول شد. این کاهش معنادار در شرایط کسری بودجه و محدودیت منابع، نشاندهنده ناکارآمدی این نوع مالیاتستانی از املاک مسکونی منجمد در شهرهاست و تحقق آن عملاً امکانپذیر نیست.
دومین سیاست، مالیات بر واحدهای مسکونی لوکس است که درآمد آن به ۷۰۰ میلیارد تومان افزایش یافته است، اما این شیوه نیز دارای ایرادهای ساختاری است. بخشی از رشد قیمت مسکن و زمین ناشی از تورم است و نرخ ثابت ۰.۲ درصدی با استانداردهای جهانی همخوانی ندارد.
به طور کلی، این دو مالیات معیوب نه تنها درآمد قابل اتکا برای دولت ایجاد نمیکنند، بلکه میتوانند مانع سرمایهگذاری، عرضه جدید و نجات بازار مسکن از رکود چندین ساله شوند. سیاستگذاری صحیح و جامع برای حمایت از بازار مسکن و تشویق به تولید و عرضه، تنها راه خروج از شرایط کنونی است.
مرز تهدید
شماره ۶۲۰ هفتهنامه «تجارت فردا» با تیتر جلد «رمز تردید» منتشر شد. پرونده ویژه این شماره به موضوع رمزارزها در ایران اختصاص دارد و بررسی میکند چرا سیاستگذار پولی، این پدیده نوظهور را به عنوان تهدید میبیند و نه یک فرصت. در میزگردی با حضور نیما نامداری، امیرحسین خالقی و سهند حمزهئی، چشمانداز رمزارزها در کشور مورد بحث قرار گرفته و دلایل محافظهکاری سیاستگذاران نسبت به این بازار توضیح داده شده است.
بخش گزارشهای این شماره شامل پنج گزارش است. اولین گزارش جایگاه ایران در شاخص آزادی انسانی فریزر ۲۰۲۵ را بررسی میکند و چرایی رتبه پایین کشور را نشان میدهد. گزارش دوم به تأثیر تورم بر آیینهای فرهنگی و نقش فقر در تغییر آداب و رسوم میپردازد. گزارش سوم وضعیت روشنفکری در ایران را تحلیل میکند. دو گزارش سیاسی نیز شامل امکانپذیر بودن حل مسائل میان ایران و آمریکا و بررسی روند نظامیشدن اقتصاد روسیه است.
در بخش پروندهها، سه موضوع بررسی شده است؛ گفتوگو با دکتر محمدمهدی بهکیش درباره تعهد ارزی، گفتگو با امیررضا واعظ آشتیانی درباره حواشی فوتبال و فحاشی در استادیومها و گفتوگو با رضا شریفی یزدی درباره تأثیر وضعیت اقتصادی بر فروپاشی خانوادهها.
فصل نوآوری نیز عملکرد مراکز نوآوری در ایران و مهارتهای مورد نیاز کسبوکارها را بررسی کرده است. فصل کافه اقتصاد با معرفی کتاب «تله زمین» اثر مایک برد آغاز میشود که توضیح میدهد زمین چگونه به رکن اصلی سیستم بانکی جهان تبدیل شد. اقتصاددان معرفیشده این هفته، ادوارد میگل، تحلیلگر مشهور اقتصاد خشونت است.
این شماره «تجارت فردا» تصویری جامع از اقتصاد، فرهنگ، سیاست و نوآوری در ایران ارائه میدهد و فرصت خوبی برای شناخت روندهای اقتصادی و اجتماعی کشور فراهم میکند.
داغ بم 22ساله شد
بیست و دو سال قبل، پیش از آنکه بمیها طلوع خورشید پنجمین روز دی را ببینند، قهر طبیعت، آواری سهمگین بر سرشان فرو ریخت و هزاران تن از مردمان کویر را راهی ابدیت کرد.
ساعت هنوز به به 5:30 بامداد نرسیده بود که زلزلهای سهمگین -6.6 ریشتری- 199 ثانیه شهر بم را لرزاند و آن را به تلی از خاک تبدیل کرد.
شدت زلزله و تلفات سنگین جانی و مالی در کنار تصاویر دردناکی که از قاب تلویزیون و لنز دوربین عکاسان مخابره شد، بم را به عنوان داغی بزرگ و فراموش نشدنی در تاریخ کشور و اذهان ایرانیان ثبت کرد.
با وجود گذشت 22 سال از زلزله بم، داغ آن هنوز تازه است و مرور وقایع و تصاویر این فاجعه که طبق آخرین روایتها بیش از 34 هزار جان را گرفت، دل هر ایرانی بلکه هر انسانی را به درد میآورد.
زمزمه زیبای ایرانیها در آن دوران این جمله بود:بم زنده است.
آری بم نمرد، دوباره نفس کشید تا ثابت کند اهالی کویر، جان سختتر و مقاومتر از آنند که قهر طبیعت کمرشان را خم کند.
