آغاز دومینوی بحران اقتصادی در جنوب آسیا

به گزارش اکوایران، سریلانکا کشور فقیری نیست. بر اساس قدرت خرید، سرانه تولید ناخالص داخلی این کشور ۲۲ میلیون‌ نفری، ثروتمندتر از آفریقای جنوبی، پرو، مصر یا اندونزی است اما اکنون با یک بحران سیاسی مواجه است که ناشی از کمبود شدید غذا، سوخت، برق و دارو است. ارز سریلانکا در حال سقوط بوده و دولت نمی‌تواند چیزی وارد کند یا حتی بدهی‌های خود را بپردازد. در میانه سال ۲۰۲۲ نیز اعتراضات خشونت‌آمیز کشور تقریباً از کنترل خارج شد.

چگونه سریلانکا به این نقطه رسید؟

۲۵ سال جنگ داخلی که در سال ۲۰۰۹ به پایان رسید، میراثی از خشونت را در قلب سیاست سریلانکا ایجاد کرد. در سال ۲۰۱۹، یک حمله تروریستی توسط یک گروه اسلام‌گرای الهام‌گرفته از داعش به مسیحیان، تیتر اخبار بین‌المللی شد. بمب‌گذاری‌های عید پاک در کلیساها و هتل‌ها صدها نفر را کشت و زخمی کرد. این حملات و احساس ناامنی سراسری، به انتخاب گوتابایا راجاپاکسا، وزیر دفاع سابق - که به سرسختی شهرت داشت - به عنوان رئیس جمهور در اواخر همان سال منجر شد.

گوتابایا راجاپاکسا که عموماً با نام «گوتا» شناخته می‌شود، برادر بزرگ‌تر خود یعنی ماهیندا، رئیس‌جمهور سابق را به عنوان نخست‌وزیر معرفی کرد. پیروزی قاطع در انتخابات سال ۲۰۲۰ به راجاپاکساها اکثریت پارلمانی دو سوم را داد که به آنها اجازه می‌داد قانون اساسی سریلانکا را بازنویسی کرده تا به رئیس‌جمهور اختیارات جدید فوق‌العاده‌ای بدهد.

کم‌کم فساد و غرور خود را نشان داد. خانواده و دوستان پست‌های مهم دولت دریافت کردند. اشتباهات اقتصادی، از جمله کاهش مالیات پوپولیستی، دولت را از درآمد محروم کرد و دریافت وام خارجی را بسیار دشوارتر کرد.

شوک‌های خارجی نیز نقش بزرگی در مشکلات سریلانکا داشت. همه‌گیری کرونا بخش گردشگری را که هنوز درگیر تروریسم بود را ویران کرد. این بخش حیاتی درآمد دولت و اشتغال سریلانکا است. همه‌گیری همچنین باعث کاهش شدید پول‌هایی شد که سریلانکایی‌های خارج از کشور به خانه  می‌فرستند.

راجاپاکساها که به طور فزاینده‌ای منفور می‌شدند از کاهش هزینه‌های دولت و افزایش مالیات برای کمک به سریلانکا برای اجتناب سخت‌ترشدن شرایط خودداری کردند. همچنین ممنوعیت  دولتی کودهای شیمیایی در میانه بحران اقتصادی برای سوق‌دادن کشاورزان به سمت کشاورزی ارگانیک، تأمین مواد غذایی کشور را دشوارتر کرد.

سپس روسیه به اوکراین حمله کرد و قیمت جهانی مواد غذایی و سوخت سر به فلک کشید. روسیه و اوکراین از صادرکنندگان اصلی غلات هستند و جنگ باعث شد که تولید محصولات غذایی این دو کشور به شدت کاهش یابد. همچنین روسیه و متحدش بلاروس که به دلیل کمک به مسکو برای استفاده از خاک کشورش برای حمله علیه اوکراین با تحریم‌های غرب مواجه شد، تولیدکنندگان اصلی کود هستند. قیمت نفت به بالای ۱۰۰ دلار در هر بشکه رسید.

از طرفی نیز سریلانکا بیش از ۸۰ درصد لوازم پزشکی خود را وارد می‌کند. هند و اروپا تلاش کردند بخشی از آن را تأمین کنند اما آن‌ها نیز محدودیت‌هایی دارند.

در اوایل ماه مِی، خشم عمومی مردم سریلانکا به اوج خود رسید. فشارهای اقتصادی باعث تشدید درگیری‌های داخلی در خانواده راجاپاکسا، به ویژه بین رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر شد. دولت با اجیر کردن عده‌ای برای حمله به تظاهرکنندگانی که کارشان عمدتاً مسالمت‌آمیز بود و خواهان استعفای نخست‌وزیر بودند، باعث ایجاد خشونت شد. معترضان خشمگین ضددولتی نیز پس از آن دست به آتش‌سوزی زدند، به منازل متحدان خانواده راجاپاکسا حمله کردند. نخست‌وزیر مجبور به کناره‌گیری شد و ساعت ۴ صبح خانه‌اش را ترک کرد.

آن زمان در تمام کشور وضعیت فوق‌العاده اعلام شد. در هفته‌های بعدی، صدها نفر مجروح شده و تعدادی جان خود را از دست دادند. یک نماینده مجلس در خودروی خود کشته شد. دو خواهر و برادر و برادرزاده رئیس‌جمهور از پست‌های دولتی خود استعفا دادند. رئیس‌جمهور از کشور گریخت و رانیل ویکرماسینگه، نخست‌وزیر جدید سریلانکا با حفظ سِمَت، رئیس‌جمهور شد. معترضین نیز با یورش به دفتر ویکرماسینگه، خواهان استعفای او شدند.

مدل سریلانکایی

در اواخر ماه مِی ۲۰۲۲ و برای اولین‌بار در تاریخ، سریلانکا نتوانست بدهی ملی را بپردازد. بدهی دولت حدود ۵۱ میلیارد دلار بود و به گفته وزیر دارایی، این کشور تنها ۲۵ میلیون دلار ذخایر مالی خارجی قبال مصرف داشت.

این سرنوشت بسیاری از کشورهای در حال توسعه در سال‌های آینده خواهد بود. ده‌ها کشور کوچک‌تر دیگر با بدهی‌های ناپایدار دست‌وپنجه نرم می‌کنند. سیاه‌چاله‌ای که با صدمات اقتصادی ناشی از همه‌گیری کرونا و جنگ اوکراین، خروج از آن سخت‌تر شده است.

بسیاری از این کشورها یک وجه اشتراک دارند؛ بخش زیادی از بدهی‌شان به چین است.

سریلانکا در اواخر ماه ژانویه ۲۰۲۳، در حال مذاکره با صندوق بین‌المللی پول (آی‌ام‌اف) بر سر بسته ۲.۹ میلیارددلاری برای تزریق به اقتصاد کشور و بازگرداندن اعتماد طلبکاران بود.

آی‌ام‌اف شرط کرد که سریلانکا باید با طلبکاران دوجانبه خود مانند چین در مورد شرایط جدید بازپرداخت وام‌های عقب‌افتاده توافق کند. بخش عمده‌ای از بدهی‌های ۵۰ میلیارد دلاری سریلانکا از وام‌دهندگان چندجانبه و اوراق‌قرضه دولتی است. به گفته دولت سریلانکا، چین با حدود ۷ میلیارد دلار طلب معوقه، بزرگ‌ترین طلبکار دوجانبه است.

سریلانکا قبلاً امیدوار بود که تا دسامبر ۲۰۲۲ بتواند شروط صندوق را محقق کند. به گفته مقامات، این تاریخ بارها به تعویق افتاد؛ زیرا به دلیل کنگره سالانه حزب کمونیست و همچنین همه‌گیری کرونا، روند کار دولت چین کند شده بود.

هند، یکی دیگر از کمک‌کنندگان اصلی به سریلانکا، تضمین کرد که شرایط دریافت طلب خود را تغییر خواهد داد. چین نیز در اواخر ژانویه ۲۰۲۲، پاسخ اولیه را به آی‌ام‌اف ارسال کرد که به گفته مقامات سریلانکا، امیدوارکننده بود.

به گفته تحلیلگران، حرکت پکن به این دلیل بود که چین به کشورهای زیادی وام‌های غیرقابل‌پرداخت اعطا کرده است و هر امتیازی که به سریلانکا بدهد، یک مبنای عملی در مقابل سایر کشورهای بدهکار خواهد بود.