کالبد شکافی یک اتهام؛ آیا ایران به روسیه موشک بالستیک داده است؟

به گزارش اکوایران، متحدان غربی اوکراین مدعی هستند که ایران موشک‌های بالستیک کوتاه برد به روسیه ارسال کرده است - ادعایی که تهران آن را «کاملاً بی اساس و نادرست» خوانده و به آنچه که ریاکاری غرب خوانده، اشاره کرده است.

ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه و آلمان روز سه‌شنبه به دلیل آنچه تصمیم «تشدید کننده» تهران خواندند، تحریم‌های بیشتری را علیه ایران اعمال کردند. آن‌ها هیچ مدرکی ارائه نکردند و این سلاح‌ها هنوز در میدان جنگ مشاهده نشده است. ایران و روسیه هر دو این اتهام را رد کرده‌اند.

تهران تحریم‌های اخیر علیه شرکت‌ها و افراد ایرانی را «تروریسم اقتصادی» توصیف کرده است.

اهمیت موشک‌ها چیست؟

به نوشته الجزیره، متحدان غربی ایران را متهم کرده‌اند که حدود 200 موشک بالستیک از مدل فتح-360 به روسیه داده است که قرار است ظرف چند هفته آینده در اوکراین مورد استفاده قرار گیرد. روسیه از سال 2022 با اوکراین که مورد حمایت غرب است، درگیر جنگ است.

این پرتابه هدایت‌شونده ماهواره‌ای که با نام BM-120 نیز شناخته می‌شود، یک موشک بالستیک تک مرحله‌ای، سطح به سطح و سوخت جامد است که می‌تواند از پرتابگرهای شش‌تایی نصب شده در پشت کامیون‌ها پرتاب شود.

حداکثر برد آن تنها 120 کیلومتر است و می‌تواند محموله انفجاری با وزن حداکثر 150 کیلوگرم را با حداکثر سرعت به 4 ماخ - چهار برابر سرعت صوت یا حدود 4900 کیلومتر در ساعت - حمل کند. اعتقاد بر این است که دقت این موشک زیر 30 متر است.

بعید است که این سلاح به خودی خود جریان جنگی را تغییر دهد، اما به طور فرضی می‌تواند به روسیه کمک کند تا حملات خود به خاک اوکراین را بهتر مدیریت کند. فتح-360 اغلب با سیستم های هایمارس ساخت ایالات متحده که اوکراین علیه نیروهای روسی استفاده می‌کند، مقایسه شده است.

همانطور که ایالات متحده نیز اشاره کرده، این موشک‌ها می‌توانند برای هدف قرار دادن اهداف نزدیک به خطوط مقدم استفاده شوند و به روسیه اجازه می‌دهند مهمات دوربرد خود را برای اهدافی در عمق مرزهای اوکراین به کار گیرد.

از زمان کوتاهی پس از آغاز جنگ در سال 2022، ایران همچنین به ارسال پهپادهای یکطرفه به روسیه و راه‌اندازی خط تولید پهپاد در روسیه متهم شده است.

ایران به نوبه خود گفته است که به روسیه هواپیماهای بدون سرنشین فروخته است، اما این کار «ماه‌ها» قبل از شروع جنگ انجام شده است. همچنین از زمانی که این ادعا برای اولین بار در اواخر سال 2022 توسط مقامات غربی مطرح شد، ایران بارها ارسال این موشک‌ها را تکذیب کرده و وزارت امور خارجه روز چهارشنبه وعده داد که به تحریم‌ها پاسخ دهد.

آیا ارسال موشک‌ها نقض توافق هسته‌ای ایران است؟

توافق هسته‌ای که ایران در سال ۲۰۱۵ با قدرت‌های جهانی امضا کرد تا در ازای محدود کردن برنامه هسته‌ای خود، از تحریم‌های سازمان ملل خلاص شود، شامل مفاد موشکی نیز می‌شد.

به عنوان بخشی از بندهای غروب برجام، تحریم طولانی مدت تسلیحات متعارف بر ایران در اکتبر 2020 منقضی شد. محدودیت‌های بیشتر بر برنامه موشکی ایران در اکتبر 2023 منقضی شد، اما ایالات متحده و اتحادیه اروپا تحریم‌های خود را حفظ کردند تا صنعت تسلیحات ایران را تحت فشار قرار دهند.

از نظر فنی، هیچ مانع حقوقی بین المللی وجود ندارد که ایران را از ارسال موشک‌های بالستیک باز دارد.

اما قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد که زیربنای توافق هسته‌ای است، از رژیم کنترل فناوری موشکی (MTCR) که توسط جی7 تشکیل شده است برای تعریف ممنوعیت‌های تحمیل شده بر ایران استفاده کرد. روسیه و چین شرکای رژیم کنترل فناوری موشکی هستند، اما رژیم تعهدات الزام آوری را اعمال نمی‌کند.

بند 1 رژیم کنترل فناوری موشکی تصریح می‌کند که کشورهای عضو نباید موشک‌ها و پهپادهایی با برد بیش از 300 کیلومتر و محموله بیش از 500 کیلوگرم صادر کنند.

فتح-360 به راحتی در محدوده مجاز بند یک قرار می‌گیرد، که می‌تواند به این معنی باشد که – در صورت صحت ادعاها – ایران با عدم ارسال موشک‌های دوربردتر هوشیارانه عمل می‌کند.

محدود کردن برد موشک‌های صادر شده می‌تواند ایران را در برابر مکانیسم «اسنپ بک» توافق هسته‌ای محافظت کند، که می‌تواند همه تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران را بازگرداند. اگر قرار بود موشک‌های دوربرد صادر شوند، قدرت‌های اروپایی می‌توانستند استدلال کنند که ایران بند اول قطعنامه 2231 را که در اکتبر 2025 منقضی می‌شود، نقض کرده است.

آیا صادرات موشک به روسیه برای ایران منطق استراتژیک دارد؟

رئیس جمهور ایران، مسعود پزشکیان و کابینه وی با حمایت رهبر انقلاب بر سر کار آمده‌اند و در عین حال تأکید می‌کنند که خواهان تعامل دیپلماتیک بیشتر با غرب و مذاکره برای رفع تحریم‌ها هستند.

روسیه نیز با حمایت از طرح آذربایجان با حمایت ترکیه برای ایجاد کریدور بحث‌برانگیز زنگزور، با اتصال سرزمین اصلی آذربایجان به نخجوان از طریق ارمنستان و قطع یک خط صادراتی حیاتی به اروپا برای ایران، تهران را تحریک کرده است.

به گفته حمیدرضا عزیزی، عضو مدعو موسسه امور بین الملل و امنیت آلمان (SWP) به این دو دلیل، تصمیم ادعایی برای ارسال موشک به روسیه از نظر راهبردی منطقی به نظر نمی‌رسد.

اما جدا از زمان‌بندی، این کارشناس مسائل ایران به الجزیره گفت که تهران در این سناریو می‌تواند انتظار داشته باشد که در نهایت جنگنده‌های پیشرفته سوخو-۳۵ روسی را که می‌خواهد تهیه کند، تحویل بگیرد، در حالی که به دنبال فناوری‌های نظامی دیگر و تولید تسلیحات مشترک با روسیه است.

علاوه بر این، ایران و روسیه در زمینه‌های استراتژیک دیگری مانند فضا و برنامه‌های هسته‌ای همکاری کرده‌اند. ایران همچنین ممکن است به دنبال تعمیق همکاری در این زمینه‌ها باشد. بنابراین، اگرچه زمان طرح این ادعا ممکن است سوال برانگیز باشد، اما این عوامل گسترده‌تر می‌توانند انگیزه‌ای برای ایران برای ارائه موشک‌ها باشد.»

از آخرین تحریم‌های غرب علیه ایران چه می‌دانیم؟

در پاسخ به آنچه آن‌ها «تشدید شدید تنش» نامیدند، ایالات متحده و تروئیکای اروپا تحریم‌های بیشتری را علیه هوانوردی غیرنظامی ایران اعمال کردند و شرکت هواپیمایی ایران ایر را در لیست سیاه قرار دادند و دسترسی آن به اروپا را قطع کردند.

تروئیکای اروپا با استناد به «تهدید مستقیم برای امنیت اروپا» گفت که تحریم نهادها و افراد مرتبط با برنامه‌های تسلیحاتی ایران را پیگیری خواهد کرد.

ایالات متحده و بریتانیا سه فرمانده ارشد نظامی را که گفتند در صادرات تسلیحات به روسیه دست داشته اند، به همراه چهار نهاد ایرانی از جمله سازمان مدیریت منطقه آزاد تجاری انزلی در شمال ایران را در لیست سیاه قرار دادند. پنج کشتی روسی و سه واحد هوانوردی نیز تحریم شدند.

آیا خروج آمریکا از توافق هسته‌ای ما را به اینجا رساند؟

توافق هسته‌ای 2015 ایران برای سال‌ها در هاله‌ای از ابهام قرار داشت، از زمانی که واشنگتن به‌طور یک‌جانبه آن را در سال 2018 کنار گذاشت و سخت‌ترین تحریم‌های تاریخ را علیه ایران اعمال کرد.

اما این اقدام و سیاست «فشار حداکثری» دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا که جو بایدن، سلف او عمدتاً ادامه داده است، ایران را به طرف روسیه و چین سوق داد.

ایران و روسیه در سوریه نیز همکاری می‌کنند و بیش از یک دهه است که برای حفظ دولت بشار اسد تلاش می‌کنند.

ایران و چین در سال 2021 یک قرارداد همکاری 25 ساله امضا کردند، اما هیچ قرارداد عمده‌ای به عنوان بخشی از این توافق اعلام نشده است. با این حال، چین با وجود تحریم‌ها همچنان بزرگترین خریدار نفت خام ایران است.

از سوی دیگر، حمله روسیه به اوکراین، مسکو را به دنبال شرکای جدید سوق داد.

عزیزی گفت که فشار ایالات متحده بر ایران «عامل اصلی» همکاری بیشتر با روسیه بوده و ترک توافق هسته‌ای «لحظه کلیدی» بود که ایران را به سیاست «نگاه به شرق» سوق داد.

این کارشناس گفت: «ایران و روسیه تمایل مشترکی برای به چالش کشیدن نفوذ و هژمونی آمریکا در سطح جهانی دارند، اما حتی اگر توافقاتی وجود داشته باشد، این به معنای یک اتحاد رسمی نظامی یا اقتصادی نیست،.»

وی گفت: «هیچ پیمان دفاعی متقابل یا توافق‌نامه الزام‌آوری وجود ندارد که به‌عنوان مثال در یک درگیری روسیه را متعهد به دفاع از ایران کند و همچنین توافق‌های مشخصی در سایر حوزه‌های استراتژیک وجود ندارد».

عزیزی افزود: «انتظار می‌رود توافقنامه مشارکت راهبردی ایران و روسیه که طبق گزارشات در مراحل پایانی خود است، بیشتر بر کلیات متمرکز شود تا تعهدات متقابل خاص. در حالی که همکاری رو به رشد آن‌ها بدون شک چالش‌هایی را برای ایالات متحده و اروپا ایجاد می‌کند، مهم است که در مورد این روابط، به عنوان یک اتحاد رسمی اغراق نشود. با این حال، به نظر می‌رسد هر دو کشور مشتاق ادامه همکاری‌های خود هستند.»