پیامدهای هولناک بحران خاورمیانه/ سناریوی ناگواری که چین، آمریکا و خلیج‌فارس را به هراس انداخته

به گزارش اکوایران، پس از حمله موشکی ایران به اسرائیل و در بحبوحه جنگ یک ساله تل‌آویو علیه غزه و تهاجم زمینی اخیر به لبنان، نگرانی جهانی در مورد احتمال وقوع یک جنگ همه جانبه در خاورمیانه افزایش یافته است. اکنون خیلی چیزها به واکنش اسرائیل به موشک‌های بالستیک ایران بستگی دارد.

در میان گمانه‌زنی‌های فراوان، هنوز هیچ چیز درباره ماهیت یا زمان واکنش اسرائیل مشخص نیست، اما قیمت جهانی نفت از زمان حمله موشکی ایران تاکنون حدود 9 درصد افزایش یافته است. این بزرگترین افزایش هفتگی از مارس 2023 بود.

جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا به تل‌آویو توصیه کرده است که از حمله به تاسیسات نفتی ایران، هفتمین تولیدکننده بزرگ نفت در جهان، خودداری کند، اما هنوز هیچ نشانه‌ای از کاهش تنش وجود ندارد. در گذشته، پس از تحریم نفت اعراب در سال 1973 و انقلاب اسلامی در سال 1979، قیمت انرژی به شکل عمده افزایش یافت.

اگر نتوان این بحران را مهار کرد، قیمت نفت و اقتصاد جهانی چگونه تحت تاثیر قرار خواهد گرفت؟

اقدام علیه میادین نفتی ایران

به نوشته العربی الجدید، از آنجایی که ایران تنها حدود 3.2 میلیون بشکه نفت در روز تولید می‌کند، هرگونه اقدام علیه دارایی‌های نفتی آن ممکن است تأثیر عمده‌ای بر بازارهای جهانی نداشته باشد زیرا اعضای اوپک پلاس و تولیدکنندگان متحد آن ذخایر کافی نفت دارند.

بر اساس برآوردهای آژانس بین المللی انرژی، اوپک پلاس بیش از پنج میلیون بشکه در روز ظرفیت اضافی دارد. آمریتا سن، یکی از بنیانگذاران شرکت مشاوره انرژی اسپکتس، به رویترز گفت: «در تئوری، اگر ما تمام تولید ایران را از دست بدهیم - که پیشبینی ما نیست - اوپک پلاس ظرفیت کافی برای جبران شوک را دارد.»

امروزه، بازار نفت برای جلوگیری از اختلالات عرضه و بازگرداندن ثبات قیمت، ابزارهای اطلاعاتی جدیدی مانند نظارت ماهواره‌ای و ردیاب نفتکش‌ها برای ارائه داده‌های بلادرنگ دارد.

در همین حال، صادرات نفت خام ایران از زمان حمله موشکی اول اکتبر به اسرائیل به شدت کاهش یافته است. ایران به دلیل نگرانی از اقدام علیه دارایی‌های نفتی خود، صادرات خود را به 600 هزار بشکه در روز کاهش داده است که تنها یک سوم حجم ماه‌های اخیر است.

با این وجود، بسته به میزان خسارت می‌توان انتظار وحشت در بازار را داشت و ممکن است عرضه داخلی با کمبود مواجه شود.

تاثیر بر اقتصاد چین

چین بزرگترین واردکننده نفت ایران است که 90 درصد از صادرات آن را خریداری می‌کند. اگرچه ایران یک کشور بزرگ تولیدکننده نفت است، تحریم‌ها بر ایران بازار آن را به شدت محدود کرده است. بنابراین این صادرات راه تنفسی برای اقتصاد ایران است. 2 میلیارد دلار در ماه از محل فروش نفت به چین، حداقل پنج درصد از کل تولید اقتصادی ایران را تشکیل می‌دهد.

اما هرگونه اقدام اسرائیل علیه تاسیسات نفتی ایران ممکن است دردسر زیادی برای پکن ایجاد نکند، زیرا این کشور همچنین از روسیه، کویت، عربستان سعودی و آنگولا نفت وارد می‌کند و صادرات ایران تنها 15 درصد نیاز آن را پوشش می‌دهد. بنابراین، قیمت‌های جهانی ممکن است افزایش شدیدی نداشته باشند.

تورک فرهادی، تحلیلگر ارشد ژئوپلیتیک گفت: «با توجه به تقاضای متوسط چین در حال حاضر و همچنین خرید چین از روسیه، اگر ایران صادرات روزانه 1.5 میلیون بشکه خود را برای چند ماه متوقف کند، قیمت‌ها در حالت تعادل، نسبت به سطوح فعلی افزایش قابل توجهی نخواهد یافت».

شاه درباره دلایل کاهش تقاضای نفت از سوی مصرف‌کننده بزرگی مانند پکن، گفت که کند شدن اقتصاد چین و افزایش استفاده از وسایل نقلیه الکتریکی، همگی عواملی هستند که به قیمت بالای نفت در یک دوره قابل‌توجه اشاره ندارند.

با این حال، هر گونه اختلال عمده در مسیرهای کشتیرانی، مانند محاصره تنگه هرمز، ممکن است زنگ خطری را برای پکن باشد.

برای جلوگیری از این سناریوی ناگوار، توافق بین عربستان سعودی و ایران با میانجیگری چین در سال گذشته ممکن است مفید واقع شود، زیرا می‌تواند به بهبود وحدت و امنیت منطقه کمک کند و همچنین امنیت انرژی پکن را تضمین کند.

در واقع، در اقدامی پیشگیرانه، اکثر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس اخیراً به تهران اطمینان داده‌اند که برای جلوگیری از بروز عوارض در تنگه هرمز، هیچ حمله‌ای به ایران را تسهیل نمی‌کنند.

آنچه بازار جهانی بیش از همه از آن می‌ترسد این است که ایران با مسدود کردن تنگه هرمز به حمله اسرائیل واکنش نشان دهد، یک نقطه دسترسی کلیدی برای حمل و نقل نفت.

اگر این اتفاق بیفتد، تقریباً 20 درصد از عرضه جهانی نفت از عربستان سعودی، کویت و امارات (دارندگان ظرفیت اضافی تولید نفت) نمی‌توانند جابجا شوند و قیمت‌ها می‌تواند به 100 دلار در هر بشکه برسد. برخی از تحلیلگران حتی فکر می‌کنند که در صورت وقوع این سناریو، قیمت‌ها می‌تواند به بیش از 300 دلار در هر بشکه برسد.

تنگه هرمز همچنین برای صادرات گاز نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد و قطر که یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گاز طبیعی در جهان است، تقریباً 20 درصد از گاز مایع جهان را از طریق این نقطه دسترسی به آسیا و اروپا منتقل می‌کند.

تاثیر بر اقتصاد جهانی

اگر یک جنگ همه جانبه در منطقه اتفاق بیفتد، قیمت دارایی‌های امنی مانند طلا و دلار آمریکا می‌توانند همراه با قیمت نفت افزایش پیدا کنند و موجی از شوک را به اقتصاد جهانی وارد کنند. با این حال، می‌توان از یک اختلال بزرگ جلوگیری کرد، زیرا اکنون اتکای کمتری به سوخت‌های فسیلی وجود دارد.

شاه در مورد اینکه آیا اسرائیلی‌ها واقعاً تأسیسات نفتی ایران را هدف قرار خواهند داد، گفت که پیش بینی آن دشوار است.

او گفت: «اسرائیلی‌ها تاکنون به هیچ‌گونه درخواست آمریکا در خصوص اقداماتش در غزه و اکنون لبنان توجه نکرده‌اند، بنابراین نباید این احتمال را که اسرائیل بخواهد به دارایی‌ها و تأسیسات کلیدی غیرهسته‌ای ایران حمله کند را کاملاً رد کرد.

به گفته شاه، ذینفعان اصلی قیمت بالای نفت، سعودی‌ها و دیگر کشورهای عربی خلیج فارس و همچنین غول‌های نفتی ایالات متحده خواهند بود. اما مهم ترین ذینفع روسیه خواهد بود زیرا افزایش قیمت نفت ارز بیشتری را برای تامین مالی جنگ این کشور با اوکراین فراهم می‌کند.

بازنده اصلی در چنین سناریویی کشورهای مصرف کننده نفت مانند پاکستان و بنگلادش خواهند بود که افزایش ناگهانی قیمت نفت می‌تواند تأثیر شدیدی بر وضعیت شکننده اقتصادی آن‌ها داشته باشد.

تاثیر بر انتخابات آمریکا

به طور غیرمستقیم، هر گونه افزایش قیمت نفت در نتیجه حملات ایران و اسرائیل به زیرساخت‌های انرژی یکدیگر می‌تواند بر انتخابات آمریکا در نوامبر تأثیر بگذارد، زیرا قیمت نفت اغلب به عنوان یک شاخص اقتصادی مهم در نظر گرفته می‌شود.

اگرچه رئیس جمهور لزوماً امکان تأثیرگذاری بر قیمت بنزین آمریکا ندارد، اما همچنان بر میزان محبوبیتش تأثیر می‌گذارد و کمتر از یک ماه مانده به انتخابات می‌تواند باعث نارضایتی شود.

فرهادی، تحلیلگر ارشد ژئوپلیتیک گفت: «درست قبل از انتخابات آمریکا، کاخ سفید نهایت تلاش دیپلماتیک خود را برای جلوگیری از افزایش قیمت نفت برای مردم آمریکا به کار می‌گیرد که آن هم می‌تواند نتایج انتخابات آمریکا را تحت تاثیر قرار دهد».

اگرچه در حال حاضر فضای ابهام حاکم است، نیل کویلیام، کارشناس سیاست انرژی و ژئوپلیتیک در اندیشکده چتم هاوس لندن، به رادیو آزادی گفت که احتمال بیشتری دارد که اسرائیل به اهدافی حمله کند که به جای تاثیر بر بازارهای جهانی نفت، «به حاکمیت آسیب برساند و بر اقتصاد کشور تأثیر بگذارد».

اگر این اتفاق بیفتد و پیامد جدی رخ ندهد، ممکن است قیمت نفت کاهش یابد، اما در درازمدت، خطر یک جنگ گسترده در خاورمیانه ممکن است بازار را حداقل برای چند هفته و چند ماه آینده در اضطراب نگه دارد.