به گزارش اکوایران، حمله موشکی ایران در 1 آوریل به اسرائیل موجی از ناآرامی را برانگیخت و بر تنش در خاورمیانه آشفته افزود و واکنش اسرائیل همسایگان عرب ایران را از ورود به یک جنگ ناخواسته ترسانده است.

کشورهای شبه جزیره عربستان - به ویژه عربستان سعودی که اخیراً تنش‌های چند ساله را با میانجی‌گری چین به صلحی متزلزل تبدیل کرده است - سعی می‌کنند در این درگیری بی‌طرفی مثبتی اتخاذ کنند تا از واکنش‌های خصمانه هر دو طرف در امان بمانند. با این حال، عربستان سعودی منافعی در منطقه دارد که ممکن است بدون توجه به نتیجه، ریاض را درگیر درگیری کند.

سناریوی بدون برد

به نوشته تارنمای مجمع بین المللی خلیج فارس، عربستان سعودی هیچ پاسخ آسانی برای پیدا کردن مسیر خود در درگیری بین اسرائیل و ایران ندارد. به دلیل نبود مرز مشترک بین تهران و تل آویو، درگیری عمدتاً از طریق گروه‌های متحد مستقر در نزدیکی خاک عربستان انجام می‌شود. خشونت در سوریه و عراق می‌تواند تهدیدی جدی برای چشم انداز 2030 عربستان باشد که به یک محیط امنیتی پایدار برای جذب سرمایه گذاری خارجی بستگی دارد. یک جنگ منطقه‌ای همچنین می‌تواند پیامدهای مخربی برای زیرساخت‌های انرژی عربستان سعودی، ستون فقرات اقتصاد این کشور، داشته باشد.

ساده ترین گزینه در برخورد با تهران و تل آویو حفظ بی طرفی جدی بین این دو خواهد بود. با این حال، انتخاب این گزینه تمام منافع ملی عربستان سعودی را تامین نمی‌کند. از یک سو، سعودی‌ها می‌توانند از سوی آمریکا به دلیل بستن حریم هوایی خود به روی اسرائیل مورد توبیخ قرار گیرند. از سوی دیگر، ایران تهدید کرده است که در صورت اجازه دسترسی هوایی اسرائیل به عربستان، علیه عربستان اقدام خواهد کرد و عربستان سعودی را با یک سناریوی باخت- باخت مواجه می‌کند

خطر درگیری

هرگونه اقدام اسرائیل علیه تاسیسات نفتی ایران در نزدیک ترین نقطه به عربستان سعودی در جنوب کشور می‌تواند به کابوسی برای سعودی‌ها تبدیل شود. در دسترس‌ترین واکنش ایرانی‌ها اقدام علیه تاسیسات نفتی کشورهای منطقه خواهد بود. بسیاری از زیرساخت‌های نفتی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس یا در مجاورت خلیج فارس قرار دارد و در دسترس هواپیماها، پهپادها و موشک‌های ایران قرار دارد. بر اساس گزارش‌های توربیورن سولتودت از شرکت اطلاعاتی ریسک میپل کرافت مستقر در بریتانیا، نگرانی اصلی برای کشورهای شبه جزیره عربستان این است که اقدام تلافی جویانه ایران به زیرساخت‌های انرژی آن‌ها نیز کشیده شود.

اقتصاد عربستان نفت عربستان

سعودی‌ها هنوز حمله ابقیق در سپتامبر 2019 را فراموش نکرده‌اند، که به طور موقت صادرات نفت عربستان را با یک حمله به نصف کاهش داد - یا تهدید مداوم حملات موشکی حوثی‌های علیه زیرساخت‌های نفتی آن‌ها در فعال‌ترین مرحله درگیری در یمن. محاسبات استراتژیک ایران در زمینه صادرات نفت عملاً به نابودی تضمین شده دوجانبه منجر می‌شود. همانطور که رئیس جمهور وقت حسن روحانی در سال 2018 گفت: «اگر ایران نتواند صادرات داشته باشد، هیچکس نخواهد توانست». تهران می تواند برای کمک به کاهش تولید نفت منطقه‌ای به گروه‌های متحد خود در عراق، سوریه و یمن تکیه کند.

کتائب حزب‌الله مستقر در عراق که ایران از آن حمایت می‌کند، در بیانیه‌ای در سوم اکتبر هشدار داد: «اگر جنگ انرژی آغاز شود، جهان ۱۲ میلیون بشکه نفت در روز از دست خواهد داد. همانطور که کتائب حزب الله قبلاً گفته بود یا همه به سعادت می‌رسند یا همه محروم می‌شوند».

همکاری پر هزینه ریاض با سیاست فشار حداکثری

عربستان سعودی و ایران سابقه طولانی رقابت در بخش نفت دارند. در سال 2018، در جریان کمپین «فشار حداکثری» رئیس جمهور دونالد ترامپ، که قول داد صادرات نفت ایران را به صفر برساند، محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی (MBS) به واشنگتن قول داد کسری نفت ایران در بازارهای بین المللی را جبران کند. وی در آن زمان در مصاحبه‌ای قول داده بود که به ازای برداشت هر بشکه نفت ایران، دو بشکه به بازارهای جهانی صادر کند تا اختلالی در بازار انرژی ایجاد نشود. این وعده احتمالاً می‌توانست به تنش‌های بیشتر بین ریاض و تهران منجر شود و زمینه را برای حمله ابقیق فراهم کرده باشد. اگر ترامپ سیاست مشابهی را در دوره دوم ریاست‌جمهوری آینده‌اش از سر بگیرد و بن سلمان از او حمایت کند، انتقام‌جویی ایران علیه عربستان سعودی کاملاً قطعی است.

تصمیم حیاتی دیگر استراتژیست‌ها در ریاض مربوط به مقابله یا عدم مقابله با موشک‌های ایران علیه اسرائیل در صورت حمله مجدد است. طبق گزارش‌ها، عربستان سعودی در رهگیری و خنثی کردن حمله موشکی ایران در 13 آوریل به اسرائیل دست داشته است. این ادعا توسط مقامات سعودی رد شد و ریاض در مورد نقش خود (در صورت وجود) در خنثی کردن دور دوم حملات ایران علیه اسرائیل در اکتبر 2024 سکوت کرد. با این حال، اگر این کشور تحت فشار مجبور شود دوباره در رهگیری موشک‌های ایران شرکت کند. ، خاک عربستان ممکن است بار دیگر مورد حمله قرار گیرد. احتمال قوی‌تر، بمباران پایگاه‌های نظامی آمریکا در عربستان سعودی است. عربستان سعودی میزبان 3000 پرسنل نظامی آمریکایی در ده‌ها پایگاه نظامی، استراتژیک یا امدادی ایالات متحده در سراسر کشور است. در این صورت، خود عربستان سعودی می‌تواند به محلی برای تسویه حساب بین ایران، اسرائیل و آمریکا تبدیل شود.

آسیب‌پذیری در تنگه هرمز

در نهایت، عربستان سعودی در برابر بسته شدن تنگه هرمز آسیب پذیر است. مقامات ایرانی بارها هشدار داده‌اند که در صورت بروز اختلال در درآمدهای نفتی و ترانزیت آزاد ایران، این تنگه را به روی همه کشورهای منطقه خواهند بست. این بدترین سناریو برای عرضه آزاد نفت جهان و عربستان سعودی است. تنگه هرمز یک نقطه دسترسی مهم کشتیرانی است و روزانه حدود 20 درصد از کل نفت خام جهان و تقریباً 20 درصد از گاز مایع جهان از این تنگه عبور می‌کند.

تنگه هرمز

اگرچه عربستان سال‌ها تلاش کرده است تا اتکای خود به این تنگه را کاهش دهد - از جمله از طریق ساخت یک خط لوله نفت خام شرق به غرب به طول 1000 کیلومتر، با ظرفیت 5 میلیون بشکه در روز، برای دور زدن آن، عربستان سعودی بیش از هر کشور دیگری از طریق تنگه هرمز نفت خام و میعانات گازی حمل می‌کند. در سال 2022 حدود 500 هزار بشکه در روز از بنادر عربستان در خلیج فارس به بنادر عربستان در دریای سرخ ترانزیت شد.

تغییر زمین بازی

طی سه ماه گذشته، ایران متحمل یک سری ضربات ژئوپلیتیکی شد. تل آویو با کمک ایالات متحده توانست صدها موشک کروز ایرانی را ساقط کند. اسرائیل توانست عملاً رهبری ارشد حزب‌الله، بخش کلیدی استراتژی بازدارندگی ایران را از بین ببرد - از جمله دبیرکل فقید حسن نصرالله، نمادی از قدرت این سازمان. ترور یحیی سنوار، رهبر حماس در 16 اکتبر بیشتر بر میزان فشار بر موضع تهران در منطقه تاکید کرد.

پس از این ضربات، سیاست بازدارندگی ایران دستخوش تغییرات عمیقی شده است و برخی از مقامات ایرانی از تغییر تدریجی به سمت توسعه سلاح‌های هسته‌ای صحبت می‌کنند. در تازه ترین اقدام، 39 نماینده مجلس ایران در نامه‌ای به شورای عالی امنیت ملی خواستار تغییر در سیاست بازدارندگی و دکترین دفاعی جمهوری اسلامی و بازنگری در فتوای شرعی رهبری در مورد منع سلاح هسته‌ای شدند. عربستان سعودی به صراحت اعلام کرده است که در صورت هسته‌ای شدن ایران بر توسعه سلاح‌های هسته‌ای پافشاری خواهد کرد. محمد بن سلمان در مصاحبه‌ای در سال 2018 گفت: «بدون شک اگر ایران بمب هسته‌ای تولید کند، ما در اسرع وقت از آن پیروی خواهیم کرد». اگر این تحول اتفاق بیفتد، به طور قابل ملاحظه‌ای تنش‌های خلیج فارس را افزایش می‌دهد و حتی می‌تواند به اشاعه بیشتر منطقه‌ای منجر شود.

مخالفت ریاض با فشار حداکثری 2.0؟

با انتخاب دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهور جدید ایالات متحده، برخی گمانه زنی کردند که عربستان سعودی ممکن است با کمپین «فشار حداکثری» ترامپ همسو شود، مانند دوران دولت قبلی وی. با این حال، اظهارات محمد بن سلمان در نشست اضطراری سازمان همکاری اسلامی (OIC) و اتحادیه عرب در ریاض در 11 نوامبر، این فرض را مورد تردید قرار داد. بن سلمان از جامعه بین‌الملل خواست تا اسرائیل را وادار کند که به حاکمیت ایران احترام بگذارد و این نشان‌دهنده موضعی است که از انتظارات برای حمایت آشکار از هرگونه فشار آتی بر ایران متفاوت است.

عربستان سعودی در حال بازتعریف نقش و قدرت جدید خود در روابط منطقه‌ای و بین‌المللی است و تلاش می‌کند افکار عمومی را برای تحکیم موقعیت رهبری خود در جهان اسلام و منطقه تحت تأثیر قرار دهد. در نتیجه، اظهارات بن سلمان در اجلاس سران درباره محکومیت اسرائیل و حمایت از ایران به معنای اجتناب از فشار ترامپ بر ایران یا تنها محکوم کردن اسرائیل نیست. بلکه عربستان سعودی در مرحله‌ای قرار دارد که قصد دارد استقلال نسبی خود را همزمان با شراکت با واشنگتن حفظ کند. هدف ریاض ایجاد توازن در روابط با غرب و اولویت دادن به منافع ملی عربستان به عنوان راهنمای اقدامات خود است.

خاورمیانه در آستانه یک جنگ تمام عیار است که در صورت شروع، همه کشورهای منطقه درگیر آن خواهند شد. موضع عربستان سعودی احتمالاً این است که بی طرفی مثبت را انتخاب کند و به اسرائیل اجازه دسترسی به زمین و آسمان خود برای حمله به ایران را ندهد. با این حال، به خوبی می‌دانیم که این موقعیت ممکن است پایدار نباشد. اگر درگیری ادامه یابد، موقعیت ریاض به طور پیوسته متزلزل‌تر خواهد شد.